استانا تۋرالى شەتەلدەن كەلگەندەردىڭ, ونىڭ ىشىندە ەلوردادا عىلىم-بىلىممەن اينالىسىپ, شاكىرت دايارلاپ جاتقان وقىتۋشىلاردىڭ پىكىرىن تىڭداۋ ماڭىزدى. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاۋ-كەن ءىسى جانە جەر تۋرالى عىلىمدار مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى, يراننان كەلگەن پەيمان پۋرافشاريمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– پەيمان پۋرافشاري مىرزا, ەلوردامىزدىڭ 25 جىلدىعىنا قاتىستى دامۋى, ساۋلەتى, مادەنيەتى, وركەندەۋ جولدارىن قالاي باعامدار ەدىڭىز؟
– مەنىڭ ويىمشا, استانا جاڭا قالا رەتىندە تەز ارادا ادەمى جانە زاماناۋي مەگاپوليسكە اينالدى. وسىندا تۇرىپ جاتقانىما بەس جىل بولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە مەن قالانىڭ ساۋلەتى, مادەنيەتى جانە جالپى ءال-اۋقاتىندا ايقىن كورىنەتىن ەلەۋلى جانە اسەرلى جەتىستىكتەردىڭ كۋاسى بولدىم. قالاعا زاماناۋي جانە جارقىن اتموسفەرا بەرەتىن جاڭا عيماراتتار سالىنۋدا. استانا تۋرالى مەنى ارقاشان باۋراپ الاتىن ءبىر اسپەكت بار ول – قالانى جارىقتاندىرۋدى كوركەم قولدانۋى دەر ەدىم. قالانىڭ تۇنگى جارىعى شىنىمەن ادەمى, بۇل ەلوردانى مەن بارعان باسقا قالالاردان ەرەكشەلەندىرەدى. سوندىقتان ارقاشان قالانىڭ وزىندىك جانى بار ەكەنىن سەزىنەمىن!
استانا سياقتى زاماناۋي قالا ءۇشىن ءتيىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر مەن قولجەتىمدى كولىك جۇيەلەرىنىڭ بولۋى تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. مەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ۇزدىكسىز كۇش-جىگەرىن مويىندايمىن, بىراق, اسىرەسە, قالا تۇرعىندارىنىڭ كۇن سايىن كوبەيۋىنە بايلانىستى, ۇتقىرلىق پەن ىڭعايلىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاڭا جولدار مەن قوعامدىق كولىك قىزمەتتەرىن كوبىرەك دامىتۋدى ەسكەرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
– يران قازىرگى ۋاقىتتا ول – الەمدە تۋريستەر ەڭ كوپ كەلەتىن 10 قىزىقتى ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. ەكى ەل اراسىنداعى تۋريزم ارقىلى قارىم-قاتىناس ماسەلەلەرى قانشالىقتى شەشىلگەن دەپ ويلايسىز؟
– مەن – 80 ميلليوننان استام حالقى بار ەلدەن كەلگەن يراندىقپىن. يراندىقتار, اسىرەسە وتاننان ونشا الىس ەمەس ەلدەرگە كوپ ساياحاتتايدى. جاقىندا قازاقستان مەن يران اراسىنداعى ۆيزادان باس تارتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى, بۇل جول ءجۇرۋدى ايتارلىقتاي جەڭىلدەتەدى. مىسالى, سول كەزدەن باستاپ مەنىڭ تۋىستارىم كەلىپ, تۇرىپ جاتقان جەرىمدى كورىپ, ارالاپ كەتۋگە مۇمكىندىك الدى. دەگەنمەن, مەنىڭ ويىمشا, قازاقستان, اتاپ ايتقاندا, استانا باسقا ەلدەردەن كەلگەندەر ءۇشىن ءالى دە بەيتانىس. مادەني قارىم-قاتىناس ارقىلى ەلدى كوبىرەك تانىستىرۋ شەتەلدىكتەردى استاناعا ساياحاتتاۋعا ىنتالاندىرۋعا كومەكتەسەدى. مەنىڭ وتباسىم سياقتى كەلۋشىلەر دە ەلورداعا قىزىعىپ, جاقسى اسەر الىپ, تاماشالايتىنىنا سەنىمدىمىن!
– سىزدەردەگى ۇلكەن شاhارلاردان جاس ەلوردا نەنى ۇيرەنۋگە بولار ەدى؟
– ۇلكەن قالالاردا ءومىر ءسۇرۋ اۋىر ترافيك پەن لاستانۋ سياقتى زاماناۋي ماسەلەلەرگە تاپ بولادى. بۇل ماسەلەلەر استانادا اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا جانە قالاداعى ەنەرگيانى تۇتىنۋ ۇلگىسىنە بايلانىستى كۇردەلىرەك. قالا ەندى ۇلكەيىپ كەلەدى, سوندىقتان ءتيىستى شەشىمدەردى باستاۋ ءۇشىن دۇنيە جۇزىندەگى باسقا قالالاردىڭ تاجىريبەسىن زەردەلەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. وسىنداي جوسپار بولسا, تۇراقتى كولىك جۇيەلەرىن, ەنەرگيانى ۇنەمدەيتىن تاجىريبەلەردى جانە قالانىڭ جىلدام ءوسۋىنىڭ ىقتيمال قيىندىقتارىن جەڭىلدەتۋگە بولادى.
– استانادان العان العاشقى جانە كەيىنگى اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز؟ ەلوردالىقتار ءسىز ءۇشىن نەسىمەن ەرەكشە؟
– قازان ايىندا استاناعا العاش رەت كەلگەنىم ءالى ەسىمدە, اۋا رايىنىڭ سۋىق بولعانى سونشالىقتى, كوشەلەر مۇزعا اينالعانداي اسەر ەتەتىن. ازداپ قورىقتىم دا. الايدا ادامداردىڭ باۋىرمالدىعى مەن جىلى لەبىزىن, قوناقجايلىلىعىن تەز بايقادىم. بۇل مەنى ۇيدەگىدەي سەزىندىرۋگە ىقپال ەتتى. قالا وتە قاۋىپسىز, اسىرەسە مەن تۇراتىن سول جاعالاۋدا ەركىن قىدىرۋعا بولادى. كۇندىز-ءتۇنى, كەز كەلگەن ۋاقىتتا كوشەدە قورىقپاي الاڭسىز جۇرە الامىن. ول نەگىزىنەن مادەنيەتتى, زامان تالابىنا ساي, سىپايى, جاۋاپكەرشىلىگى مول حالىقتىڭ مىنەز-قۇلقىنا بايلانىستى دەپ ويلايمىن.
– قازاقتىڭ قانداي سالت-داستۇرىمەن تانىستىڭىز, ءتىلىن ۇيرەنۋگە تالپىندىڭىز با؟
– مەنىڭ كوپتەگەن قازاق دوستارىم بار, وسى دوستىق ارقىلى مادەنيەتتىڭ ايرىقشا ەلەمەنتتەرىن ۇعىندىم. دوستارىم ءۇشىن وتباسى ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى, سالت-ءداستۇردى ساقتاۋ دا ماڭىزدى. ناۋرىز مەيرامىن تويلايتىن ەلدەن كەلگەندىكتەن, مەنى كوكتەمدە وتەتىن بارلىق فەستيۆالدەر ەرەكشە قىزىقتىرادى. وكىنىشكە قاراي, استاناداعى قازاق دوستارىم اعىلشىن تىلىندە ەركىن سويلەيتىندىكتەن, قازاق ءتىلىن ءالى ۇيرەنە المادىم, بىراق جاقىن ارادا قازاق ءتىلىنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرۋدى باستى ماقسات ەتىپ قويدىم.
– استانانىڭ قاي جەرلەرىندە سەرۋەندەگەندى ۇناتاسىز؟ ەلوردانىڭ قاي جىل مەزگىلى ۇنايدى؟
– نۇرجول بۋلۆارى – ءجيى باراتىن سۇيىكتى ورنىم. مەن سول جەرگە بارىپ قانا قويماي, جاقسى اتموسفەرادا سەرۋەندەپ جۇرگەن ادامدار مەن وتباسىلاردى باقىلاۋدى ۇناتامىن. استانانىڭ قىسقا كوكتەمىنىڭ جاقسى اۋا رايىندا سەرۋەندەۋ الدەقايدا جاعىمدى بولسا, مەن ءۇشىن بۋلۆار قىستا دا جۇمباق بولىپ كورىنەدى, ۇنايدى.
– ەلوردانىڭ ەرەكشەلىگى قايسى, كەمشىن تۇسى قانداي؟ استانانىڭ 25 جىلدىعىنا قانداي تىلەك ايتار ەدىڭىز؟
– مەنى تاڭ قالدىراتىن نارسە – قۇبىلمالى اۋا رايىنىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر سالتىنا قالاي اسەر ەتەتىنى. كوكتەم مەن جازدا قالانىڭ كەز كەلگەن جەرىندە بالالاردىڭ ويناپ جۇرگەنىن, قالانىڭ اسەم تابيعاتىن تاماشالاعان وتباسىلاردى بايقايسىز, ال قىستا قالانىڭ كەلبەتى مۇلدە باسقاشا. وسىنداي ەرەكشە جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ, قالانىڭ قاقاعان قىسىندا دا حالىققا قىزمەت ەتىپ, قۋانىش سىيلاپ, جىگەرلەندىرەتىن نىسانداردى كوپتەپ جوبالاپ, دامىتۋ كەرەك. ەلوردانىڭ ماڭىزدى كەمشىلىگىن ايتا الماسام دا, مەن وسىندا تۇرىپ جاتقان بەس جىل ىشىندە قالاداعى كولىك قوزعالىسىنىڭ بىرتىندەپ ارتىپ كەلە جاتقانىن بايقادىم, بۇل ماسەلەنى شەشۋگە ۇمتىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
استانا مەن ءۇشىن ناعىز جىلى ۇيا بولدى, شىن جۇرەكتەن قازاق ەلىنە بار جاقسىلىقتى تىلەيمىن. ەلوردا الداعى ۋاقىتتا زاماناۋي جانە ەكولوگياسى جاقسى, تازا قالاعا اينالادى دەپ سەنەمىن.
