1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا قازاقستان حالقى ءۇشىن ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدا اۋىر, تاعدىرشەشتى كەزەڭدە تۇڭعىش رەت بۇكىلحالىقتىق سايلاۋ ءوتىپ, سونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاقستان تاريحىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى. بۇل سايلاۋعا حالىق وتە بەلسەنە قاتىستى. سەبەبى ەل تۇرعىندارى ءوز ءومىرىنىڭ دە, ەلدىڭ جاعدايىنىڭ دا جاقسارعانىن قالادى. وسىلايشا, تۇڭعىش جەتەكشىلەرىنە سەنىم ارتتى.
1 جەلتوقسان قازاقستان تاريحىندا مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ بۇكىلحالىقتىق سايلاۋى وتكەن كۇن رەتىندە ماڭگىگە ساقتالىپ قالادى. سوندىقتان دا ءدال وسى كۇندى ەلىمىز تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى رەتىندە اتاپ وتەدى. ايتا كەتەرلىگى, بۇعان دەيىن مەملەكەت باسشىلارى كوممۋنيستەر سەزىندە سايلانىپ كەلگەن, ياعني بۇكىلحالىقتىق سايلاۋ ءبىرىنشى رەت ءوتتى. دەمەك, پرەزيدەنت سايلاۋى قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى ءارى تاعدىرشەشتى وقيعا بولدى.
ەكونوميكالىق تۇرعىدا
قيىن-قىستاۋ جىلدارى بيلىكتى تولىقتاي ءبىر ادامعا تاپسىرۋ قاجەت ەدى جانە قازاقستاننىڭ ەگەمەندى ەل رەتىندە دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى مەملەكەتتىك اكتىلەردى قابىلداۋعا پرەزيدەنتتىڭ عانا بەدەلى جەتەتىن. وسىلايشا, 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. سول جىلدارى ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا ارقايسىسىندا 12 راكەتاسى بار 110 شاحتا بولعان ەكەن. مۇنىڭ ءوزى تورتكۇل دۇنيەنىڭ جارتىسىن جويىپ جىبەرۋگە جەتەتىن ەدى. بىراق بۇل قازاقستان بولاشاعىنا قاۋىپ بولعانىن دا ۇمىتپاعان ءجون.
1991 جىلدىڭ 25 قازانىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتى قۇرىلدى. ال ونىڭ الدىندا پرەزيدەنت «وداقتىق باعىنىستاعى مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردىڭ قازكسر ۇكىمەتى قاراماعىنا ءوتۋى تۋرالى» جانە «قاز كسر التىن قورى مەن الماس قورىن قۇرۋ تۋرالى» جارلىقتارعا قول قويدى. بۇلار قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ قۇجات تۇرعىسىندا نەگىزى بولىپ قالاندى.
مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتىڭ جاريالانۋى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى ارمانىنىڭ ورىندالۋى ىسپەتتەس.
قازاقستان پرەزيدەنتى 90-جىلداردىڭ باسىنداعى كەزەڭ الماسۋىن ەسكە الا وتىرىپ: «جەر شارىنىڭ باسقا بولىكتەرىندەگىدەي ەمەس, كسرو-نىڭ ىدىراۋى تاريحي نەگىزى جوق اتىمەن جاڭا مەملەكەتتەردىڭ پايدا بولۋىنا ەمەس, تاريحي تامىرى تەرەڭدە جاتقان, كەيىن كۇشپەن جويىلا جازداعان مەملەكەتتىلىكتەردىڭ قايتادان قالپىنا كەلتىرىلۋىنە ۇلاستى. ءبىز تەك كسرو-نىڭ ىدىراۋىنىڭ عانا ەمەس, مەملەكەتتىلىكتەردىڭ جاڭادان جانداندىرىلۋى جانە زاڭداندىرىلۋىنىڭ جان-جاقتى كۇردەلى پروتسەستەرىنە ۇلاستى دەپ ايتقان
بولار ەدىك».
جاڭا جاعدايدا ەلىمىزدە پرەزيدەنتتىك بيلىك ينستيتۋتىن ەنگىزۋ قاجەت بولدى. رەفورمالار جاعدايىندا پرەزيدەنت لاۋازىمى رەسپۋبليكانىڭ ساياسي جۇيەسىن ورنىقتى ءارى باسقارۋعا كەلەتىندەي ەتىپ قالىپتاستىردى.
1991 جىلى 10 جەلتوقساندا الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا پرەزيدەنتتى ۇلىقتاۋ ءراسىمى ءوتتى. ن.ءا.نازارباەۆ
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى رەتىندە كوپ ۇلتتى ەلدىڭ حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە, قر كونستيتۋتسياسىن قاتاڭ ساقتاۋعا, ازاماتتاردىڭ ەركىندىگى مەن قۇقىقتارىنىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە, وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى تولىق ورىنداۋعا انت قابىلدادى.
مەملەكەت قۇرىلۋىنىڭ 25 جىلىندا مەملەكەت باسشىسى 1991 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا بەرگەن انتىنا ادال ەكەندىگىن دالەلدەدى.
وسى كۇنى قاز كسر-ءنىڭ جوعارعى كەڭەسى قازاق كەڭەس سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى اتاۋىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا وزگەرتۋ تۋرالى زاڭ قابىلدادى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگى قالىپتاسۋىنىڭ شەكتى كەزەڭى بولىپ 1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقساندا قابىلدانعان «قر مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» زاڭىن ايتۋعا بولادى. بۇل زاڭ ارقىلى ەل ءوزىنىڭ ءتاۋەلسىزدىگى تۋرالى جاريا ەتتى.
«قر مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ قابىلدانۋى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ شىنايى ەگەمەندىگىنىڭ باستاۋى بولدى.
ءبارىن باسىنان باستاعان قازاقستان حالقى ەلباسىمەن بىرگە تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداي ءبىلدى. وسى رەتتە, ءبىرىنشى كەزەكتە, شىنايى تاۋەلسىزدىگىمىز جاريالانىپ, شەت ەلدەر تاراپىنان ازاتتىعىمىز, دەربەس مەملەكەتتىگىمىز مويىندالدى.
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ ۋاقىتىلى قابىلدانۋى قىتاي, رەسەي, قىرعىزستان, تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستانمەن شەكارانى رەتتەپ الۋعا مۇمكىندىك بەردى. زاڭدا ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە ساياسي سەنىم, سەرىكتەستىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزدەرىن قالىپتاستىردى.
وسىلايشا, 1991 جىلى مەملەكەتتىلىك جانداندى, قازاقستان جاڭا زاماناۋي دامۋ ءداۋىرىن, بارشا حالىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن بىرگە كەلە جاتقان ءداۋىردى باستادى.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ساياسي كورەگەندىگى مەن ەرەن ەرلىگىنىڭ ءبىرى دەپ رەسپۋبليكا ەلورداسىن استاناعا كوشىرگەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز. بۇل ۇلت ءۇشىن, مەملەكەت ءۇشىن دە ساياسي ستراتەگيالىق تا, ەكونوميكالىق تا تۇرعىدان وڭتايلى شەشىم بولدى. بۇگىندە بارشا قازاقستاندىقتار ءوز استاناسىمەن ماقتانادى. وتكەن 20 جىل ىشىندە ەسىل جاعالاۋىندا عاجايىپ قالا بوي كوتەردى. وتانىمىزدىڭ جۇرەگىنە, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگىنە بالانعان استانامىز بۇگىنگى تاڭدا الەم نازارىنداعى بايتاق قالاعا اينالدى.
«كوپ تىلەگى – كول» دەگەندەي, تۋعان حالقىنىڭ قالاۋىمەن سايلانعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ءوز ەلىنىڭ ناعىز وتانسۇيگىش ۇلى رەتىندە تاۋەلسىز قازاقستاندى وركەنيەت جولىنا ءتۇسىرىپ, كەمەلدى كەلەشەككە سەنىمدى باستاپ كەلەدى.
زۋرا جاقيانوۆا,
استانا قالاسى ادىلەت
دەپارتامەنتىنىڭ مامانى
