رامازان ايىندا كوپشىلىكتىڭ تاراپىنان ورازاعا قاتىستى الۋان ءتۇرلى سۇراق تۋىندايتىنى بەلگىلى. سول سەبەپتەن گازەتىمىزدىڭ №37 (30 ناۋرىز, 2023 جىل) سانىندا «ورازا: سۇراقتار مەن جاۋاپتار» دەگەن ايدارمەن وزەكتى سۇراقتار مەن ولاردىڭ جاۋاپتارىن جاريالاۋدى باستاعان ەدىك. بۇگىن وسى ايداردىڭ اياسىندا قادىر ءتۇنىن قالاي وتكىزۋ كەرەك, ءپىتىر ساداقانىڭ سىرى نەدە, يعتيكاف دەگەن نە, ايت كۇنى ورازا ۇستاۋ قاجەت پە, ءشاۋال ورازاسى بارىنە مىندەت پە; ءپىتىر مەن زەكەتتى تۋعان-تۋىس, باۋىرعا بەرۋگە بولا ما دەگەن سۇراق-جاۋاپتار توپتاماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
سۇراق: قادىر تۇنىندە قانداي دۇعا جاساعان ابزال؟
جاۋاپ: قادىر ءتۇنى – مۇسىلمان بالاسى نە تىلەسە دە اللا ونىڭ دۇعاسىن قابىل ەتەتىن ەرەكشە ءتۇن. ايشا انامىز (وعان اللا رازى بولسىن) پايعامبارىمىزعا: «ۋا, اللانىڭ ەلشىسى, قادىر تۇنىندە قانداي دۇعا جاسايىن» دەپ سۇراعاندا, ول: «اللا تاعالام, سەن كەشىرىمدىسىڭ, كەشىرۋدى جاقسى كورەسىڭ, مەنىڭ كۇنالارىمدى كەشىرە گور» دەپ دۇعا ەتۋگە كەڭەس بەرگەن.
سۇراق: قادىر ءتۇنى دۇعاسى قابىل بولمايتىن ادامدار بولا ما؟
جاۋاپ: ءبىر ريۋاياتتا پايعامبارىمىز: «قادىر ءتۇنىنىڭ جاقسىلىعىنا قۇلشىلىق ەتكەن بارلىق ادام بولەنەدى. بىراق مىنا ءتورت ءتۇرلى ادام وسى ءتۇننىڭ جاقسىلىعىنان قۇر قالادى» دەيدى. ولار: اتا-اناسىنا قارسى كەلىپ, رەنجىتكەن ادام, تۋعان-تۋىستارىنان بايلانىسىن ۇزگەن ادام, اراق ءىشىپ, ماسكۇنەم بولعان ادام جانە ىزاقور, كەك ساقتاپ, اراز بولعان ادام. قادىر ءتۇنىنىڭ جاقسىلىعىنان ماقۇرىم قالماس ءۇشىن وسى ىستەردەن اۋلاق بولىپ, ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىمىزدى تۇزەتكەن دۇرىس. رەنجىتكەن ادامداردان كەشىرىم سۇراپ, تاتۋلاسۋعا تىرىسقان ءجون.
سۇراق: ءپىتىر ساداقانىڭ سىرى نەدە؟
جاۋاپ: ءپىتىر ساداقا – ورازاداعى قاتە-كەمشىلىكتەردى تولىقتىرۋشى ساداقا. سونىمەن قاتار, كەدەيلەرگە ورازا ايتتا مەرەكەلەۋگە سەپتىگى تيەتىن ساداقانىڭ ءتۇرى. ابدۋللا يبن ابباس: «اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءپىتىر ساداقانى ورازاداعى ارتىق ءسوز بەن ارەكەتتەن تازارتۋى ءۇشىن جانە كەدەيلەرگە داستارقان جايۋ ءۇشىن مىندەتتەدى» دەپ ريۋايات ەتەدى.
سۇراق: يعتيكاف دەگەن نە؟
جاۋاپ: يعتيكاف – ءبىر جەردە وتىرۋ, ەشقايدا شىقپاۋ, باس تارتۋ دەگەندى بىلدىرەدى. فيقھ تەرمينىندە – مەشىتتە نەمەسە سوعان ۇقساس ورىندا يعتيكافقا نيەت ەتىپ, بەلگىلى ءبىر مەزگىل سول جەردە قالۋ دەگەن ماعىنانى قامتيدى.
سۇراق: يعتيكاف قانشا ۋاقىتقا سوزىلادى؟
جاۋاپ: ءۋاجىپ يعتيكافتىڭ ەڭ از ۋاقىتىن يمام ءابۋ حانيفا ءبىر كۇن دەپ كورسەتكەن. ويتكەنى ءۋاجىپ يعتكافتا ورازا ۇستاۋ شارت. ال ءناپىل يعتيكافتا ءبىر كۇننەن از ۋاقىت دەپ جازىلعان. حانافي ءمازھابىندا پاتۋاعا نەگىز بولعان كوزقاراس بويىنشا وتىرماي تۇرەگەپ ءجۇرىپ تە ءناپىل يعتيكاف جاساۋعا بولادى.
سۇراق: ورازا ايت كۇنى قانداي امالدار جاسالادى؟
جاۋاپ: ورازا ايت كۇنى ايت نامازىنا دەيىن ءپىتىر ساداقاسىن بەرىپ ۇلگەرۋ كەرەك. نامازعا شىعار الدىندا عۇسىل قۇيىنىپ, اتىرلەنىپ, جاڭا كيىم كيىپ, قۇرما جەپ, قۋانىش پەن شاتتىق كوڭىل-كۇيمەن تاكبىر ايتىپ, مەشىتكە بارادى. ايت نامازىن وقيدى. ورازا ايت كەزىندە مۇسىلماندار ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاپ, مەرەكەلىك داستارقان جايىپ, تۋىستار مەن دوس-جارانداردى قوناق ەتەدى.
سۇراق: ورازا ايت مەرەكەسى كۇنى سارەسىگە تۇرىپ, اۋىز بەكىتۋ قاجەت پە؟
جاۋاپ: مۇسىلماندار اراسىندا «ورازا ايت نامازىنا بارۋ كەزىندە ادەتتەگىدەي سارەسىن ءىشىپ, اۋىزدى بەكىتىپ بارۋ كەرەك» دەگەن تۇسىنىك كەڭ تاراعان. الايدا ايت كۇنى رامازانداعىداي سارەسىن ءىشۋدىڭ قاجەتى جوق. كەرىسىنشە, ايت نامازىنا شىعاردا تاق ەتىپ ءبىر, ءۇش, بەس, جەتى قۇرما جەپ شىعۋ پايعامبارىمىزدىڭ سۇننەتى بولىپ تابىلادى.
سۇراق: ايت كۇندەرى ورازا ۇستاۋعا بولا ما؟
جاۋاپ: ورازا ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنى جانە قۇربان ايتتىڭ ءتورت كۇنىندە ورازا ۇستاۋ – تاحريمان ماكرۇھ, ياعني تىيىم سالىنادى. ويتكەنى بۇل – اللانىڭ بىزگە سىيلاعان مەرەكەسى, تويلاۋ جانە قۋانىش كۇندەرى. ال ورازانىڭ قازاسىن ايتتان كەيىن كەز كەلگەن كۇنى, كەلەسى جىلدىڭ ورازا ايىنا دەيىن وتەۋگە بولادى.
سۇراق: ايت كۇنى تۋعان نەمەسە قايتىس بولعان ادام ءۇشىن ءپىتىر بەرۋ مىندەت پە؟
جاۋاپ: ايت كۇنى تاڭ اتقانعا دەيىن قايتىس بولسا, ءپىتىر ساداقا بەرۋ ءۋاجىپ ەمەس. ال ەگەر تاڭ اتقاننان كەيىن دۇنيە سالسا, ارتىندا قالعان تۋىستارى قايتىس بولعان كىسىنىڭ مالىنان وتەيدى. سول سەكىلدى ايت كۇنى تاڭ اتپاي دۇنيەگە كەلگەن سابيگە ءپىتىر ساداقاسى – ءۋاجىپ. ال تاڭ اتىپ قويعان سوڭ تۋعان بالاعا ءۋاجىپ ەمەس.
سۇراق: ءشاۋال ايىنىڭ ورازاسىنىڭ ۇكىمى قانداي؟
جاۋاپ: ءشاۋال ايىنىڭ ورازاسى ءناپىل ورازا بولىپ تابىلادى. ياعني, مۇنى ۇستاۋ ەشكىمگە مىندەت ەمەس, ادامنىڭ ءوز ىقتيارىندا. دەگەنمەن, مۇنى ۇستاماعان ادام پايعامبارىمىزدىڭ حاديسىندە ايتىلعان ءبىر جىلدىق ورازانىڭ ساۋابىنان قۇر قالادى.
سۇراق: ءشاۋال ورازاسىن اراسىن ۇزبەي ۇستاۋ كەرەك پە, الدە, ءبولىپ ۇستاۋعا بولا ما؟
جاۋاپ: ورازا ايتتان كەيىن التى كۇندىك ورازانى ءشاۋال ايىنىڭ ىشىندە ءبولىپ ۇستاۋعا بولادى. سونداي-اق اراسىن ۇزبەي ۇستاۋىنا دا رۇقسات.
سۇراق: زەكەت دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: زەكەت – اراب تىلىنەن ەنگەن ءسوز. قازاقشاعا اۋدارعاندا «كوبەيۋ, ءوسۋ, تازارۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. قۇراننىڭ «راسىندا ءوز ءناپسىسىن تازارتقان كىسى توزاق وتىنان قۇتىلدى» دەگەن, «شامس» سۇرەسىنىڭ 9-اياتىندا «ءوز ءناپسىسىن تازارتقان» دەگەن سوزدەردە زەكەت ءسوزى تازارۋ مانىندە قولدانىلىپ تۇر. زەكەت دەگەنىمىز – داۋلەتى بار مۇسىلماننىڭ اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن بايلىعىنىڭ ءبىر بولىگىن شاريعاتقا سايكەس جىلىنا ءبىر رەت قۇراندا كورسەتىلگەن توپتاعى ادامدارعا بەرۋى.
سۇراق: زەكەت پەن ءپىتىر ساداقانى ءوزىنىڭ مۇقتاج باۋىرلارىنا, تۋعان-تۋىستارىنا بەرسە بولا ما؟
جاۋاپ: جالپى زەكەت پەن ءپىتىر ساداقانى ءوزىنىڭ اتا-اناسىنا, اتا-اجەسىنە, بالالارىنا, نەمەرەلەرىنە جانە جۇبايىنا بەرە المايدى. مۇقتاج بولعان باۋىرلارىنا, تۋعان-تۋىستارىنا بەرۋىنە بولادى. ءتىپتى, ەڭ اۋەلى باۋىرلارىنا, تۋىستارىنا بەرسە ەكى ەسە ساۋاپ الادى. حاديستە: «كەدەيلەرگە بەرىلگەن ساداقا – ءبىر ساداقا. ال تۋىسقاندارعا بەرىلگەن ساداقا – ەكى ساداقا. ءبىرىنشىسى ساداقا بولسا, ەكىنشىسى تۋىسقانعا جاساعان جاقسىلىق» دەلىنگەن.
سۇراق: زەكەت قانداي بايلىقتان بەرىلەدى؟
جاۋاپ: زەكەت ءۇش ءتۇرلى مال-مۇلىكتەن بەرىلەدى. ءبىرىنشى: التىن, كۇمىس, اقشا, ساۋدا تاۋارلارى جانە باسقا دا قۇندى زاتتار. ەكىنشى: ءتورت تۇلىك مالدان: تۇيە, سيىر, قوي, ەشكى. ءۇشىنشى: ەگىندىك جانە جەمىس-جيدەكتەردەن زەكەت بەرىلەدى.
«رامازانعا قاتىستى 200 سۇراق» اتتى كىتاپشادان دايىنداعان
تولەن تىلەۋباي
