استانا – ۇلتتىق تاريحىمىزدىڭ جاڭا شىنايى شەجىرەسى, ماقتانىشى, تاۋەلسىزدىكتىڭ سيمۆولى. جاڭا استانا حالىقتىڭ رۋحاني سەرپىلىسىن وياتىپ, قازاقتىڭ ەڭسەسىن كوتەردى. جالپى, جاڭا استانا قالىپتاستىرۋ مەملەكەتتىك مۇراتتاردان, ۇلت مۇددەسىنەن تۋعان ۇلى يدەيا ەكەندىگىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. بۇل – ەلباسىنىڭ ەلدىك مۇراتتاردى كوزدەگەن كورەگەن شەشىمى. استانانىڭ بولاشاعى تەك قۇرىلىس سالۋمەن, سول قۇرىلىس سالۋ ارقىلى ىرگەسىن كەڭەيتۋمەن عانا ولشەنبەيدى. استانانىڭ بولاشاعى حالىقارالىق, ءتىپتى, الەمدىك دەڭگەيدەگى باسقوسۋلاردىڭ الاڭى بولۋىمەن دارالانباق. قازىرگى الەمدىك قاۋىمداستىق XXI عاسىرداعى ءدۇبىرلى جيىنداردا استانا دەكلاراتسياسى, استانا قۇرىلتايىنىڭ شەشىمى, استانا كونفەرەنتسياسىنىڭ ۇيعارىمى دەگەن سياقتى ساياسي مازمۇنعا سۇيەنۋدە.
كەشەگى ەقىۇ ءسامميتى 11 جىلعى داعدارىستان سوڭ, استانا دەكلاراتسياسىمەن تۇيىندەلدى. بۇۇ-دان كەيىنگى ەڭ ءىرى سانالاتىن يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى بولىپ استاناداعى باسقوسۋ بارىسىندا وزگەرتىلدى. بۇل استانانىڭ الەمدىك ساياساتتا شەشىم شىعاراتىن بەدەلدى ارەناعا اينالعانىن كورسەتىپ وتىر.
ەندەشە, استانانىڭ بولاشاعى دۇنيەجۇزىلىك ساليقالى ساياساتتى دامىتۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولماق.
دەگەنمەن, جاڭا قالانىڭ كوركەيىپ دامۋىمەن بىرگە, وزىنە عانا ءتان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالارى تۋىنداعانى دا بەلگىلى. ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, جۇمىسپەن قامتۋ سياقتى سالالاردىڭ قاي-قايسىسىندا بولماسىن قيىنشىلىقتار تۋىندادى. استانا – جاڭا بولاشاقتىڭ قالاسى, سوندىقتان مۇندا جاڭا جۇمىس ورىندارىن ىزدەپ جاس ماماندار, شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ جاڭا كوزدەرىن ىزدەپ كاسىپكەرلەر, ت.س.س. كوپتەپ كەلۋدە.
ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جاھاندىق قارجىلىق داعدارىس پەن قۇرىلىس وبەكتىلەرىنىڭ توقتاپ تۇرۋىنا قاراماستان اعىلىپ كەلىپ جاتقان ادام سانى تولاسسىز. بۇگىنگى استانا مەن بۇرىنعى اقمولانىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. حالقى 300 مىڭعا جەتپەيتىن استانا بۇگىندە 800 مىڭعا جۋىق قازاققا شۇرايلى مەكەن بولىپ وتىر.
استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, «استاناعا جىلىنا 40 مىڭ ادام كوشىپ كەلەدى ەكەن. كەز كەلگەن ەلدە حالىق سانىنىڭ ءوسۋى نەمەسە ازايۋى, كوشى-قون, ءسابيدىڭ دۇنيەگە كەلۋى نەمەسە شەتىنەۋ تەندەنتسيالارى الەۋمەتتىك ترانسفورماتسيالارعا, ەكونوميكالىق وزگەرىستەرگە ەلەۋلى اسەر ەتەدى.
ماسەلەن, جوعارىدا كورسەتىلگەن تۇراقتى دەموگرافيالىق ءوسۋ جاعىمدى جاڭالىق بولعانىمەن, استانالىقتاردىڭ ەڭ وزەكتى دە وتكىر ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – جۇمىسسىزدىق, مەكتەپتەر, بالاباقشالار, باسپانا جەتىسپەۋشىلىگىن تۋدىردى.
استانا تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ پروبلەماسى بۇگىنگى تاڭداعى ەڭبەك نارىعىندا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ەلباسى «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» دەپ اتالاتىن جولداۋىندا ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك پروبلەمالارىن بەلسەندى تۇردە شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەتتە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەستى ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ وتىر. الەمنىڭ ءارتۇرلى ەلدەرىندە بولىپ جاتقان جاعدايلارعا نازار اۋداراتىن بولساق, قارجىلىق داعدارىستىڭ سالدارىنان دۇنيە جۇزىندە جۇمىسسىزدىقتىڭ بەلەڭ الىپ وتىرعانىنا كوز جەتكىزەمىز.
سوندىقتان جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى ۇلكەن الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق قاتەرگە اينالىپ كەتۋ قاۋپى جويىلعان جوق.
استانا قالاسىنىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ مەن الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنىڭ دايەكتەرىنە سايكەس 2008 جىلى جۇمىسپەن قامتۋعا كومەك سۇراي تىركەلگەندەردىڭ سانى 11 130 ادام بولسا, 2011 جىلى جۇمىسپەن قامتۋ ورگانىنا تىركەلگەندەردىڭ سانى 14 855 ادام, سونىڭ ىشىندە 8 مىڭى جاستار بولىپ وتىر.
ياعني, بۇل دەگەنىمىز – جالپى جۇمىسسىزداردىڭ 50%-ىن قۇرايدى دەگەن ءسوز. وسى فاكتىنى ەسەپكە الا وتىرىپ, قالا اكىمشىلىگى تاراپىنان جۇمىسسىزداردىڭ ءارتۇرلى دارەجەدەگى ەسەبىنە وراي, بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسىن وتكىزۋدى, قالا مەكەمەلەرى مەن ءوندىرىس ورىندارىنداعى بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ دەرەكتەر قورلارىن قۇراستىرۋدى, جۇمىس بەرۋشى مەن جۇمىسسىزدار اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىستى قوسا وتىرىپ, بىرقاتار شارالار قابىلدانىپ جاتىر. جۇمىس ىزدەگەندەردىڭ باستاپقى الىنعان ءبىلىمى مەن جۇمىس تاجىريبەسى ءاردايىم بوس جۇمىس ورىندارىنداعى قىزمەتتىڭ تالابىنا سايكەس كەلمەگەندىكتەن, كاسىبي باعدارلاۋ, مامانداردى قايتا دايارلاۋ كۋرسىنان وتكىزۋ تياناقتى قولعا الىنۋدا.
جوعارى وقۋ ورنىن ەندى عانا ءتامامداپ, ەڭبەك ءوتىلىن جيناپ ۇلگەرمەگەن ستۋدەنتتەر مەن كوللەدج وقۋشىلارى ءۇشىن وقۋدان بوس ۋاقىتىندا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ءۇشىن «جاستار تاجىريبەسى» قاراستىرىلعان. جاستار تاجىريبەسى كەشەگى ستۋدەنتتەرگە ماماندىعى بويىنشا باستاپقى جۇمىس تاجىريبەسىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جولداما ءبىتىرۋشىنىڭ كەلىسىمىمەن بيۋدجەت ەسەبىنەن ەڭبەكاقىسى تولەنەتىن 6 اي مەرزىمگە بەرىلەدى. بۇل باعدارلامانىڭ نەعۇرلىم ءتيىمدى ەكەنىن تومەندەگى كورسەتكىشتەن كورۋگە بولادى: 2008 جىلى استاناداعى جوو – 7940 مامان ءبىتىرىپ شىققان, وسى جىلى جۇمىسقا ورنالاسقاندار سانى – 6975 (87,8%), – 109 مامان «جاستار تاجىريبەسىنە» ج ول دا ما ا لد ى. 2009 ج ىل ى بۇل كورسەتكىش 8083 مىڭعا جەتتى, جۇمىسقا ورنالاسقاندار سانى – 7006 (86,7%), جولداما العاندار – 1337.
2010 جىلى – 8425 مامان بىتىرسە, جۇمىسقا ورنالاسقاندار – 6943 (82,4%), جولداما العاندار سانى – 1948. 2011 جىلى – 9614 مامان ءبىتىردى, جۇمىسقا ورنالاسقاندار – 7823 (81,4%) جانە جولداما العاندار – 783 [8].
بۇگىندە قالا اكىمشىلىگى جاستارىمىزعا ناقتى جاردەم بەرۋ ءۇشىن كاسىپتىك دايارلاۋ, قايتا دايارلاۋ جانە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدى 57 ماماندىق بويىنشا قولعا العان. ەكىنشى وزەكتى پروبلەما – تۇرعىنداردى بالاباقشامەن قامتۋ ماسەلەسى. 2012 جىلدىڭ 9 اقپانىندا استانا قالاسىنىڭ اكىمى ەلوردا تۇرعىندارىمەن ەسەپ بەرۋ كەزدەسۋىن وتكىزىپ, ءوز سوزىندە, جالپى, استانادا وتە قىزىق جاعداي قالىپتاسىپ وتىر: بiر جاعىنان, بۇل, ارينە, كوڭiل قۋانتادى, ەكiنشi جاعىنان, تيiستi قيىندىقتار تۋىنداتادى. 2006 جىلى بالاباقشا كەزەگiندە – 8 مىڭ بالا, 2008 جىلى – 28 مىڭ, ال, 2012 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا 52 مىڭ بالا تۇر. مۇنداي بالا سانىنىڭ كوپتiگi مەن كەزەكتiڭ ءوسiپ كەتۋi, بiرiنشiدەن, ميگراتسيالىق اعىنىڭ اسەرىنەن. ەكiنشiدەن, سوڭعى جىلدارى بiزدە بالا تۋ كورسەتكiشi كۇرت كوتەرiلiپ, ءوسiم جوعارىلادى. وتكەن جىلى بiزدiڭ قالادا 19000 ءسابي دۇنيەگە كەلدi. ارينە, بۇل – جاس وتباسىنىڭ بولاشاققا نىق سەنiمدiلiگiن كورسەتەدi ءارi قالامىز ءۇشiن دە, مەملەكەتiمiز ءۇشiن وتە جاقسى كورسەتكiش. ال, ەكiنشi جاعىنان, بالا تۋ كورسەتكiشiنiڭ كۇرت وسۋiنە بايلانىستى پروبلەمالاردى ۇسىنىقتى شەشۋدi تالاپ ەتەدi.
قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ىسكە قوسىلعان «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا 2010 جىلى تەك استانانىڭ وزiندە – 50, 2011 جىلى 33 ءارتۇرلi ۇلگiدەگi مەكتەپكە دەيiنگi مەكەمەلەر اشىلدى. وسىلايشا ەكi جىلدىڭ iشiندە 83 بالاباقشا iسكە قوسىلىپ, 20 مىڭنان اسا قوسىمشا ورىن جاساقتالدى. وسى جىلى تەك مەملەكەتتiك بيۋدجەتتiڭ ەسەبiنەن 10 بالاباقشا سالىنۋدا. بۇل – جەكە بالاباقشالار مەن ميني-ورتالىقتاردى ەسەپكە الماعاندا, قوسىمشا 3 مىڭ ورىن اشىلادى دەگەن ءسوز.
ەلورداسى استانا قالاسىندا جالپى ەلىمىزگە ءتان, سونىمەن قاتار وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالار جەتەرلىك.
ەلباسىنىڭ سىندارلى ساياساتى بۇل ماسەلەلەردى ورشىتپەي, دەر كەزىندە شەشىمىن تابۋىنا, حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. ەلوردامىز استانانىڭ دامۋىنا قاراپ بۇكىل مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋى تۋرالى وي تۇيۋگە بولادى. دەمەك, الدا اتقارىلار ىستەر كوپ. مۇنداي اۋقىمدى شارالاردىڭ ۇدەسىنەن شىعۋ ءۇشىن بىزگە قوعامنىڭ تۇراقتى جانە اۋىزبىرلىكتىڭ بولۋى قاجەت دەپ ويلايمىن.
ولاي بولسا, ارقايسىسىمىز وزىمىزگە جۇكتەلگەن مىندەتتەرگە اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ, باس قالامىزدىڭ, دەمەك, ەلىمىزدىڭ كوركەيۋىنە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋ – ازاماتتىق پارىزىمىز.
ايتبالا ابەنوۆا,
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى
