ەلدىك ىستەردىڭ جولىندا قايراتكەرلىك بولمىسىمەن ءىس اتقارىپ, حالىقشىل باستامالارعا ۇيىتقى بولىپ, ۇلت جۇرەگىنەن ورىن الاتىن تۇلعالار بولادى. بيىل 90 جىلدىعى اتالىپ ءوتىپ جاتقان قاراتاي تۇرىسوۆ سونداي بىرەگەي تۇلعانىڭ ءبىرى ەدى. 2025 جىلى پارلامەنتتىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولادى. كاسىبي پارلامەنتتىڭ I جانە II شاقىرىلىمىندا ەل سەنىمىنە يە بولىپ, ءماجىلىستىڭ ماڭىزدى سالالىق كوميتەتىنە جەتەكشىلىك ەتتى. وسى كەزەڭدە اعانىڭ قامقورلىعىن كورىپ, اقىل-كەڭەسىن تىڭداعان ەدىك.
سول جىلدارى پارلامەنت ءماجىلىسى, سونىڭ ىشىندە قاراتاي اعامىز باسقارعان قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتى مۇشەلەرىنىڭ الدىندا وراسان زور مىندەتتەر تۇردى. ەل باسشىسى «الدىمەن ەكونوميكا, سودان كەيىن ساياسات» دەگەن قاعيدانى ۇستاندى. سوعان وراي پارلامەنتتىڭ 9 جىلدا 1 مىڭنان استام زاڭ جوباسىن قاراۋى جانە قابىلداۋى, ول زاڭداردىڭ 60 پايىزى قارجى, بيۋدجەت, ەكونوميكا جانە شارۋاشىلىق قىزمەتتەردى زاڭ تۇرعىسىنان رەتتەۋگە باعىتتالعانى – وراسان زور ەڭبەكتىڭ ناقتى كورىنىسى.
مەملەكەتىمىز ءۇشىن قاجىرلى قىزمەت اتقارىپ, حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن قاراتاي تۇرىسوۆ قانداي تۇلعا بولدى؟ زامانداستارى مەن ارىپتەستەرىن قالاي سىيلايتىن ەدى؟ ەندەشە ءوز كوزىممەن كورىپ, كۋا بولعان وقيعالاردى باياندايىن.ءبىزدى ەڭبەك جولىمىز تابىستىردى. مەن قاراتاي اعامەن 30 جىلعا جۋىق تانىس بولدىم. قارىم-قاتىناسىمىز اعا-ىنىدەي سىيلاستىققا ۇلاستى. ول كەيىنگى تولقىنعا مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋگە كەلگەندە ءوز بىلگەنىن اياماۋشى ەدى. زاڭ شىعارۋ قىزمەتىندە دە, عىلىمي ىزدەنىستەرىمدە دە ومىرلىك تاجىريبەسىن كورسەتە ءبىلدى.
العاشقى جىلدارى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ كومەكشىلەرى بولمايتىن. ءبىر جولى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ءماجىلىستىڭ كەزەكتى وتىرىسىنا كەلگەن كەزدە, بىرنەشە دەپۋتات ماسەلە كوتەردى. سونىڭ ىشىندە قاراتاي تۇرىسۇلىنىڭ: «پرەزيدەنت مىرزا! ۋاقىت وتە كەلە, جۇمىستىڭ كولەمى كوبەيىپ, ساپالى زاڭ جازىپ شىعارۋعا, سونىمەن بىرگە قوعامدىق ماسەلەلەرمەن اينالىسۋعا ۋاقىتىمىز دا, شامامىز دا قولدىڭ قىسقالىعىنان جەتپەي جاتىر. كوپتەگەن ەلدە دەپۋتاتتاردىڭ كومەكشىلەرى بار ەكەنىن ىسساپارمەن بارعاندا كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز. سونىڭ ىشىندە رەسەي ەلى حالىق قالاۋلىلارىنىڭ ءبىر ەمەس, بىرنەشە كومەكشىسى بار ەكەن. بىزگە دە كومەكشىلەردى بەلگىلەۋ ماسەلەسىن شەشەتىن مەزگىل كەلگەن سياقتى. قولداۋىڭىزدى وتىنەمىز» دەپ تىڭ ماسەلەنى تايسالماي قويعانىنىڭ كۋاسى بولدىق. كوپ ۇزاماي قاراتاي اعامىزدىڭ ارقاسىندا قولىمىز ۇزارىپ, بىزگە ءبىر كومەكشى شتاتىن ءبولدى. ولاردى «مەملەكەت قىزمەتكەرى» دەگەن ساناتقا جاتقىزدى. بۇل جۇمىسىمىزدىڭ العا باسىپ, ءونىمدى بولۋىنا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزدى.
تاعى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ۇمىتپاسام, 1997 جىلدىڭ كۇز ايلارىندا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ شارۋاشىلىق باسقارماسىندا جەڭىل اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرى ءبىر توپ بولىپ مەنىڭ كابينەتىمە كىرىپ كەلدى. ءجۇزى سۋىق, توتىعىپ كەتكەن. ىشكە بۇككەن اشۋى بار ەكەنى بايقالادى. «نەندەي ماسەلەمەن كەلدىڭدەر؟» دەگەن سۇراعىما ولار: «ەكى ايدىڭ ءجۇزى بولدى, باسشىلار قاراجات جوق دەپ ايلىعىمىزدى بەرمەي, اۋرەگە سالۋدا. موينىمىزدا بىرنەشە نەسيەمىز بار, پاتەر مەن بالالارىمىزدىڭ وقۋىن تولەي الماي قارىزعا باتتىق. كۇندەلىكتى تىرشىلىككە كەرەگىمىزدى ساتىپ الا الماي ءجۇرمىز. سىزدەن كومەك سۇراي كەلدىك» دەدى.
«اۋ, ماعان كەلگەندەرىڭە جول بولسىن! قىزمەتىمنىڭ قاراجات پەن بيۋدجەتكە تىكەلەي قاتىسى جوق. مەن زاڭناما كوميتەتىندە قىزمەتتەمىن عوي. ەسەپ-قيساپپەن اينالىساتىن كوميتەتكە بارمادىڭىزدار ما؟» دەدىم. سوندا مەنىڭ سۇراعىما ولار بىلاي دەپ جاۋاپ قايتاردى: «ءسىزدىڭ بىرنەشە ارىپتەسىڭىزگە بارىپ, ءمان-جايدى ايتىپ كورىپ ەدىك. بارلىعى دا «قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىن باسقارىپ وتىرعان قاراتاي تۇرىسوۆقا بارىڭىزدار» دەپ ءبىزدى شىعارىپ سالدى. سول اعامەن سويلەسە الاتىن ادام ىزدەپ ەدىك, بىرنەشە دەپۋتات «تولەگەن قۋانىشەۆقا جولىعىڭىزدار, اعامەن كەزدەستىرىپ, جولىقتىرۋدى ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن» دەگەننەن كەيىن سىزگە ات باسىن تىرەپ, كومەك سۇراي كەلدىك. ءبىزدىڭ ماسەلەمىزدى شەشۋگە قول ۇشىن بەرىڭىز. قاراتاي اعامەن ءبىزدى جولىقتىرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋىڭىزدى وتىنەمىز» دەپ قاراپ تۇر. ال كەرەك بولسا! سول ساتتە ۇستەلدە تۇرعان تەلەفون قۇلاعىن كوتەرىپ, قاراتاي اعاما حابارلاستىم. ابىروي بولعاندا, اعا كابينەتىندە ەكەن, ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم. بىردەن «ماعان كەلىڭدەر» دەپ ءبىزدى ءوزىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە شاقىردى. بىرنەشە لاۋازىمدى ادامنىڭ قاتىسۋىمەن جينالىس اياقتالعان بويدا 10 ادام بوپ ساۋ ەتىپ بولمەسىنە كىرىپ باردىق. جايعاسىپ وتىرعان سوڭ, ىنتالى توپتىڭ جەتەكشىسى ماسەلەنى ايتىپ, جالاقىلارىن الۋىنا كومەك بەرۋىن ءوتىندى. قاراتاي اعا ماسەلەنى جان-جاقتى انىقتاپ الدى دا, ۇستەل ۇستىندەگى «كرەملەۆكا» دەگەن اتاۋمەن تانىمال تەلەفوننىڭ قۇلاعىن كوتەرىپ, سول كەزدەگى قارجى ءمينيسترى ا.پاۆلوۆقا حابارلاستى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ بولعاننان كەيىن قاراتاي اعا بىلاي دەدى (وسى جەردە ايتىلعان ويدىڭ ءمانىن جوعالتپاس ءۇشىن ديالوگ ورىس تىلىندە بولعاندىقتان, سول تىلدە جازىپ وتىرمىز): «الەكساندر, يا تەبە زۆونيۋ پو دەلۋ, تى ناۆەرنوە سلىشال پريتچۋ و گوسۋدارستۆەننوم دەياتەلە جامباەۆە. تاك ون, پوستۋپايا ۆ موسكۆۋ ۆ ۆىسشۋيۋ پارتينۋيۋ شكولۋ, نە سوۆسەم ۋداچنو سدال ەكزامەنى پو ينوستراننىم يازىكام. پري وبسۋجدەني ۆوپروسا و ەگو زاچيسلەني نا ۋچەبۋ, يز-زا سلابوگو زنانيا ينوستراننوگو يازىكا, ەكزامەناتورى سكلونياليس ك تومۋ, چتوبى ەگو نە زاچيسليات ۆ چيسلو پرينيماەمىح سلۋشاتەلەي. توگدا ي پروزۆۋچالي ەگو كرىلاتىە سلوۆا: «كوگدا زەرنو نادو – جامباەۆ نادو, مياسو نادو – جامباەۆ نادو. ا كوگدا ۋچيتسيا نادو, جامباەۆ نە نادو چتو لي؟». پوسلە ەتيح سلوۆ ون بىل زاچيسلەن نا ۋچەبۋ. تاك ۆوت, كوگدا تۆوي بيۋدجەت پرينيماەتسيا, دەپۋتاتى ماجيليسا ي ەگو سوترۋدنيكي نۋجنى, ا كوگدا پلاتيت زارپلاتۋ, تو وني نە نۋجنى چتو لي؟ تى, داۆاي, يز سۆوەگو رەزەرۆا ۆىدەلي دەنگي حوزۋ پارلامەنتا دليا ۆىپلاتى زارپلاتى رابوتنيكام» دەگەن قاراتاي اعامىزدىڭ ءامىرىن ەستىگەن قارجى ءمينيسترى ابدىراپ قالعانىن داۋىسىنان ەستىپ, بايقاپ قالدىق. سول ماسەلە دەرەۋ شەشىلدى. ەرتەڭىنە «قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىعى تولىعىمەن تولەندى» دەگەن جاعىمدى حاباردى ەستىدىك. مىنە, وسى جەردە اعامىزدىڭ حالىقشىل قاسيەتى ايقىن كورىنىس تاۋىپ وتىر.
سونىمەن قاتار مەن ءۇشىن تاريحي ماڭىزى بار قاراتاي اعاعا بايلانىستى تاعى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ تۇر. قازىرگى كەزدە اعامىزدىڭ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ العاشقى جىلدارى سپورت ءمينيسترى بولعانى تۋرالى زامانداس ازاماتتاردىڭ ءبىرازى بىلگەنمەن, جاستاردىڭ كوبى حابارسىز.
1998 جىلدىڭ باسىندا قاراتاي اعاما جولىعىپ: «دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت تۋرالى» زاڭ جوباسىن جازساق قالاي بولادى؟» دەپ ەدىم, مەنىڭ بەتىمە ءبىر قاراپ: «كوپتەن بەرى ويلانىپ جۇرگەن كوكەيىمدەگى ماسەلەنى قوزعادىڭ عوي, باتىرىم. وسى شاقىرىلىمدا قابىلداتىپ ۇلگەرەر مە ەكەنبىز؟» دەپ ءوزىنىڭ كۇدىگى بار ەكەنىن بىلدىرە كەلە: «تاۋەكەل! زاڭ جوباسىن دايىنداپ جازۋدى باستاڭدار» دەدى. قاراتاي اعا وسى جۇمىستى ۇيىمداستىرار الدىندا ءبىر جاعدايدى ەسكەرگەنىمىز ءجون بولاتىنىن ايتا كەلىپ, ماعان: «ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا جوعارى دارەجەدەگى سپورت ماسەلەلەرىن تەرەڭ بىلەتىن داۋلەت تۇرلىحانوۆ پەن سپورتتى ۇيىمداستىرۋ جاعىن جاقسى مەڭگەرگەن, كەزىندە قاراعاندى وبلىسىنىڭ سپورت باسقارماسىنا باسشىلىق جاساعان ۆالەري گروموۆتى قوسىپ, جۇمىس توبىن قۇرىپ, ىسكە كىرىسىڭدەر» دەدى. ءوزىنىڭ قولدايتىنىن جەتكىزدى. ءسويتىپ, اعامىزدىڭ باتاسىن العان سوڭ, زاڭ جوباسىن جازۋعا كىرىسىپ كەتتىك. قاراتاي اعامىزدىڭ قامشىلاۋىمەن 1999 جىلدىڭ اياعىندا I شاقىرىلىمنىڭ سوڭعى بيۋرو وتىرىسىنا مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان زاڭ جوباسىن تاپسىردىق. ءماجىلىس پەن سەنات وتىرىستارىندا ابىرويمەن قورعاپ شىقتىق. ناتيجەسىندە 1999 جىلدىڭ 2 جەلتوقسانىندا زاڭىمىزعا قول قويىلدى جانە ول قولدانىسقا ەندى.
زاڭ جوباسىن جازۋ, دايىنداۋ بارىسىندا سىن پىكىرلەر دە ايتىلدى, سونىڭ ءبىرى – «وي, مىنا زاڭ جوبالارىڭ ومىرشەڭ ەمەس, قاراجات تۇرعىسىنان قولداۋ جوق» دەگەن قارسىلىق. مۇنداي ۋاجدەرگە قاراتاي اعامىزدىڭ: «اقشا قازىرگى ۋاقىتتا بولماعانمەن, بولاشاقتا سپورت سالاسىن دامىتۋعا ناقتى قارجى بولىنەتىنىنە مەن سەنىمدىمىن» دەپ ايتقان جاۋابى ءالى ەسىمدە. وسى مالىمەتتى نازارعا الىپ, رەسپۋبليكا كولەمىندە تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءبىرىنشى سپورت مينيسترى بولعان قاراتاي تۇرىسوۆتىڭ 90 جىلدىعىنا, سونداي-اق «دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت تۋرالى» زاڭنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي وسكەلەڭ ۇرپاققا تانىتۋ ماقساتىندا رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە اۋقىمدى ءىس-شارالار جوسپارلانىپ, ۇيىمداستىرىلسا قانداي عانيبەت! سونىمەن قاتار مامانداندىرىلعان جوعارى وقۋ ورىندارىندا جوعارى دارەجەدەگى سپورت جانە دەنە شىنىقتىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزىلسە ورىندى بولار ەدى.
تاعى ءبىر ەستە قالعان كەزدەسۋ ءساتىن ايتا كەتەيىن. 2000 جىلدىڭ باسى. پارلامەنت ءماجىلىسى I شاقىرىلىمى دەپۋتاتتارىنىڭ ەل كونستيتۋتسياسىمەن بەلگىلەنگەن زاڭدى جۇمىس مەرزىمى اياقتالعان شاق ەدى. ارىپتەستەرىمىزدىڭ ءبىر بولىگى تۋىپ-وسكەن وڭىرىنە كەرى قايتۋدا. جەرلەسىم ءارى اقتوبە قالاسىنان سايلانعان سەناتور بورانباي قۇسايىنوۆ ەكەۋمىز استانا قالاسىندا قالىپ, ەلوردامىزدىڭ ورىستەۋىنە اتسالىسامىز دەپ شەشتىك. جۇمىس جاساۋ مەرزىمىندە بىزگە بەرىلگەن پاتەردى بوساتىپ بەرۋىمىز كەرەك. وسى ماقساتتا دەپۋتات بولىپ جۇرگەندە گەرمانيا ەلىنە ءوزىم ارنايى بارىپ الىپ كەلگەن «مەرسەدەس-190» جەڭىل كولىگىمە ەكى-ءۇش بۋما مەن چەموداندارىمدى تيەپ جاتىر ەدىم. كەشكى سەرۋەنگە ەسىك الدىنا شىققان قاراتاي اعام تەمەكىسىن تارتىپ تۇر ەكەن. اۋەلى اڭتارىلىپ, بولىپ جاتقان جايتقا ۇزاق قاراپ, سودان كەيىن: «ءاي, كىمسىڭدەر؟» دەگەن داۋىسى شىققان بويدا اعامنىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلىپ: «اسسالاۋماعالەيكۇم, اعا! مەن عوي, تولەگەن» دەپ قولىمدى امانداسايىن دەپ ۇسىندىم. «مولدا بول, تولەگەن! تۇقىمىڭ وسكىر, نە ىستەپ جاتىرسىڭ؟» دەدى. «اعا, ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە باسقارما باسشىسى بولىپ قىزمەتكە قابىلداندىم, ءۇش بولمەلى پاتەر الىپ, كوشىپ بارا جاتىرمىن» دەدىم. «كوش كولىكتى بولسىن! وسى جاسقا كەلگەنشە تالاي كوشتى كورىپ ەدىم, بىراق «مەرسەدەسپەن» كوشكەن قازاقتى ءبىرىنشى رەت كورۋىم» دەپ قاراتاي اعام تەمەكىسىن تارتىپ, اق جول تىلەپ قالا بەردى.
كەيىننەن وسى وقيعا ءباسپاسوز بەتىندە جاريالانىپ, وقىعان جولداس-جورالارىم مەنى «ءاي, «مەرسەدەسپەن» كوشكەن قازاق» دەپ اتاپ كەتتى. قاراتاي اعامنىڭ اۋزىنان شىققان ءبىر ءسوزى مەنىڭ مارتەبەمدى ءوسىرىپ, مەرەيىمدى اسقاقتاتتى.
مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى, ازاماتتىق قايراتكەرلىگى ەستە ءاردايىم ساقتالادى. ونى بىلەتىن زامانداستارىنىڭ قاي-قايسىسى دا «قايران ءبىزدىڭ قارەكەڭ» دەپ ەسىمىن ارداق تۇتادى. مىنە, وسىنداي اسىل ازاماتتاردىڭ ەسىمى ەل جادىنان وشپەيتىنى انىق. ونىڭ ءومىر جولى كەيىنگى تولقىنعا ۇلگى-ونەگە بولارى ءسوزسىز.
تولەگەن قۋانىشەۆ,
قوعام قايراتكەرى,
استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى
