ساناسىن ساباقتان ارىلتىپ, بالالىق شاقتىڭ ارالىندا الاڭسىز سايرانداۋدى ارماندامايتىن بالا جوق. اۋىل بالاسى قوجاداي قىرىقتىققا, ءشوپ شابۋعا شابىلىپ جاتپاسا دا كەكiلiن كۇنگە ءسۇيدiرiپ, تابانىن قۇمعا كۇيدiرە الاتىن ۇلكەن مۇمكىندىككە يە. قالا بالاسى شە؟ ولار نە ىستەيدى؟ اپاسىنىڭ اۋىلىنا بارعاندا, الدىنان شىعاتىن اق قوشاقاندار قالدى ما ءوزى؟ جازعى دەمالىسىنىڭ جارتىسىن وتكىزىپ تاستاعان قالا بالالارى قازىر قايدا, قالاي دەمالىپ ءجۇر؟ اڭگىمە – وسى جايىندا.
استانا قالاسى بويىنشا 83 مەكتەپتىڭ جانىنان اشىلعان لاگەرلەر 29 مامىر مەن 23 ماۋسىم ارالىعىندا جۇمىس جۇرگىزدى. وعان 1-4-سىنىپتاردا وقيتىن 45 000 بالا قاتىستى. لاگەرلەردىڭ بارلىعى دەرلىك ەكى اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيدى. ءار بالا كۇندەلىكتى تاماعى ءۇشىن 500 تەڭگە تولەسە, از قامتىلعان وتباسىلار ءۇشىن بۇل 319 تەڭگەنى قۇرادى. مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەر №2, 29, 31 مەكتەپتەردە ۇيىمداستىرىلعان جوق. ويتكەنى بۇل مەكتەپتەردە بيىل كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرۋدە. مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتىپ قانا قويماي, دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا, ساۋىقتىرۋعا, ولاردىڭ بويىندا سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە ىنتاسىن قالىپتاستىرۋعا, ءتىپتى, بالالاردىڭ ەرەسەكتەر تاراپىنان قاراۋسىز قالعان بوس ۋاقىتىن قىسقارتۋ ءۇشىن بۇل دەمالىستاردىڭ ماڭىزى زور.
اقىلى دەمالۋعا مۇمكىندىك كوپ
قالالىق ءبىلىم باسقارماسى قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ جانە تاربيە جۇمىستارى ءبولىمىنىڭ جەتەكشى مامانى ەركوكشە كافيزوۆ: «وسى جاز بويى جۇرگىزىلەتىن 5 اۋىسىمنىڭ 3 اۋىسىمى الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن بالالار ءۇشىن تەگىن ۇيىمداستىرىلدى. اقمولا وبلىسى ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ العاباس اۋىلى ماڭىندا ورنالاسقان «باتىر» شاتىرلى لاگەرىنىڭ 3 اۋىسىمىندا 12 ماۋسىم مەن 20 شىلدە ارالىعىندا 375 جەتىم بالاعا, از قامتىلعان وتباسىلارىنان شىققان بالالارعا تەگىن دەمالىس ۇيىمداستىرىلدى. لاگەر تۋريستىك-ولكەتانۋ جانە ەكسكۋرسيالىق, دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ قىزمەتىن دە قوسا اتقارادى» دەيدى. 29 مامىر مەن 10 شىلدە ارالىعىندا «بالالار قالاسى» مەن وقۋشىلار سارايىنداعى «جازعى دەمالىس اكادەمياسىندا» دەمالىس ۇيىمداستىرىلعان. قۇنى – 20000 تەڭگە. 12 كۇننەن تۇراتىن لاگەردە وقىتۋ, ءجۇزۋ ەلەمەنتتەرى, سىرعاناۋ, مۇزداعى ساباقتار, لينگۆيستيكا, باستاۋىش شاحمات, ينتەراكتيۆتى پارك, بەينەلەۋ ونەرى, تەاتر ستۋدياسى سىندى ءتۇرلى ۇيىرمەلەر قامتىلعان.
ماحامبەت وتەمىسۇلى اتىنداعى وقۋشىلار سارايىندا جۇرگىزىلەتىن «جازعى شىعارماشىلىق مەكتەبى» جوباسى دا وقۋشىلار ءۇشىن وتە قىزىقتى بولىپتى. تەك بالالاردىڭ شىعارماشىلىق, تانىمدىق جانە زياتكەرلىك قابىلەتتەرىن, باستامالارى مەن مۇددەلەرىن, ۇيىمداستىرىلعان دەمالىس ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساي وتىرىپ, قىزىقتى دەمالىس ۇيىمداستىرۋدىڭ اقىلى عانا ءجۇرۋى جانعا باتادى. ەندى قاراڭىز. بالالاردىڭ جازعى دەمالىسى 90 كۇن. ولار مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردە 10 كۇن عانا بولدى. اقىلى لاگەرلەردىڭ ءوزى ۋاقىتتارىن اياقتاپ, بالالاردىڭ ناعىز بوس ۋاقىتى باستالۋدا. بۇل ون كۇندە ويىن بالاسىنىڭ قۇمارى قاندى ما؟ قىسقا عانا ۋاقىتتا قانداي دەمالىستى سەزىنىپ ۇلگەردى؟
اتا-انالار ءۋاجى
«مەنىڭ بالام №74 مەكتەپ جانىنداعى لاگەرگە باردى. 5 مىڭ تەڭگە تولەدىك دەگەن اتى بولماسا, جالپى دەمالىسىمىزعا 20-30 مىڭ تەڭگە كەتتى. مەن وسى ون كۇنىمىز اياقتالعان كەزدە وكىندىم. وسى اقشاعا قالا سىرتىنداعى جەكە مەنشىك لاگەرلەردىڭ بىرىنە جىبەرۋگە بولاتىن ەدى. مەكتەپتى دە تۇسىنۋگە بولادى. ولار نە ىستەي الادى؟ تاماعى تولەنگەن. ەندى جەتەكشىلەرى توپتاعى بالالاردىڭ دەمالىسى قىزىقتى ءوتسىن دەپ ءار كۇنى ءار جەرگە اپاردى. اقىلى اۆتوبۋستار جالدادى. ونىڭ سىرتىندا باسسەينگە بارسا 4 مىڭ, تسيرككە بارسا 500 تەڭگە, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنا بارسا 2 مىڭ… مىنە, وسىلاي كۇن سايىن اقشامەن بارىپ وتىردى. قاتارىنان قالماسىن دەپ بەردىك. بىراق بالامنان ەستۋىم بويىنشا, اقىلى قىدىرۋعا بارا الماعان بالالار توپتا قالىپ كەتەدى ەكەن. دوستارى كەشەگى كۇننىڭ قىزىعىن جىرلاپ جاتقاندا, قىزىعىپ وتىراتىن لاگەردىڭ بالالارعا نەگە كەرەگى بار؟ جالپى دەمالىستىڭ ءوزى تەك اقشامەن بايلانىستى. اقشاڭ بولسا, جاقسى جەرگە قىدىرتىپ, دەمالدىراسىڭ. بولماسا اۋلادا جۇرگەنىن قاناعات تۇتاسىڭ» دەيدى گۇلنۇر ەسىمدى قالا تۇرعىنى.
اۋلادا اسىر سالىپ جۇرگەن بالالاردىڭ اتا-انالارى ۋاجدەرىن مۇنىمەن بىتىرمەدى. «مەنىڭ كۇيەۋىم تاكسيست. ءوزىم ۇيدەمىن. ءۇش بالامىز بار. ءبىر دەمالسىن دەپ ورتالىققا ساياباققا اپارعانىمىزدا ۇشەۋىنە 30 مىڭ تەڭگە جۇمسادىق. ونداعى اتتراكتسيوندار قىمبات. ۇنەمدەپ ويناتقاننىڭ وزىندە وسىنشا قارجىمىز جەلگە ۇشتى. مىنا ويىن الاڭدارىن رەتتەپ, جاقسى جاساپ بەردى. سوعان قۋانىپ وتىرمىز. جازعى دەمالىسىمىز وسى اۋلادا وتەدى ەندى. ويتكەنى اقىلى لاگەرلەرگە ءتىپتى جاعدايىمىز كەلمەيدى» دەيدى سامال ەسىمدى كەلىنشەك.
زاڭعا وزگەرىس قاشان ەنەدى؟
مىنە, قالا بالاسىنىڭ جايى وسىنداي. جەتىم, اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنان ايىرىلعان, الەۋمەتتىك از قامتىلعان جانە كوپ بالالى وتباسىدان شىققان بالالاردىڭ دەمالىسىن جانە قامتىلۋىن ۇيىمداستىرۋدى مەملەكەت جاقسى جولعا قويدى دەيىك. وعان بولىنگەن قارجى دا ءوزىنىڭ ورنىن تابار. سوندا باسقا بالالار نە ىستەيدى؟ ولاردىڭ دەمالىسىمەن اتا-اناسىنىڭ عانا باسى اۋىرا ما؟
سوڭعى جىلدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جارىسا بوي كوتەرگەن جاڭا مەكتەپتەرىمىزدە دەمالىستى ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋعا ارنالعان قاجەتتi الاڭدار, تاجiريبەلi ماماندار, ستۋدەنتتەر, ەرiكتiلەر, بوس كابينەتتەر مەن زالدار بارشىلىق. بىراق بىزدە وسىلاردىڭ ءوزىن پايدالانۋ ءۇشىن نورماتيۆتiك قۇقىقتىق اكتiگە وزگەرiستەر ەنگiزۋ قاجەت ەكەن. «بۇل جۇمىستى رەتتەۋ كەرەك. قامقورشىلىق كەڭەستiڭ باقىلاۋىمەن جازعى دەمالىستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشiن مەكتەپكە وقۋ ورنىنىڭ مۇلكiن ءوز ەركiمەن باسقارۋ قۇقىعىن بەرۋ كەرەك. الداعى ۋاقىتتا بالالاردىڭ دەمالىسپەن قامتىلۋىن ۇلعايتۋ ماقساتىندا جەدەل شارالار قابىلداۋ ءۇشiن بiلiم تۋرالى زاڭعا وزگەرiستەر ەنگiزەمiز» دەگەن ەدى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ ءوز سوزىندە. بۇل وزگەرىس ەندى قاشان ەنەدى؟ ۋاقىتتى سوزىپ جۇرگەندە, ەكى قولدى بوس قويىپ جۇرگەن وقۋشىلارىمىزدىڭ اسەرىنەن ورىن العان وقيعالار كوبەيىپ كەتپەسە جارادى.
ويىنعا قۇماردىڭ ءبارى وقۋشى
وقيعا دەگەننەن شىعادى, بوس بالا پايدالى ءىس قىلىپ, جاقىندارىن جەرگە قاراتپاسا جاقسى, ارينە. ولاي بولماسا, كوشە كەزىپ, ءتۇرلى قىلمىستىڭ ورىن الۋىنا دا ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ كەتۋلەرى مۇمكىن. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە سەنسەك, بىلتىر جاسوسپىرىمدەر جاساعان قىلمىس 11 پايىزعا ارتقان. جىلىنا 100 مىڭ جەتكىنشەك پوليتسيالىق بولىمشەگە كىرىپ شىعادى ەكەن. 2015-2016 جىلى جاسوسپىرىمدەر 3800 قىلمىس جاساعان. ينتەرنەت كلۋب دەپ ات قويىپ, ايدار تاعىپ العاندارىمەن ءتۇن اۋا وقۋشىلاردى وسىلاي قاراي تارتىپ تۇراتىن كۇش ءالى دە كوپ. جاز ۋاقىتىندا بوس جۇرگەن وقۋشىلاردىڭ وسىنداي قىلمىستارعا بارماۋىن قاداعالاۋ دا بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تاقىرىبى بولىپ وتىر.
اۋىلعا بالا سىيا ما؟
قالا بالاسى بۇرىنعىداي اۋىلعا قاراي اعىلمايدى. ونىڭ ناقتى سەبەپتەرىنە كەلسەك, كوبىنىڭ اۋىلدا تۋىستارى قالماعان. ەكىنشىدەن, وزدەرى اققا جارىماي وتىرعان اۋىلداعى اعايىن قالاداعى تۋىسىن جارىلقاۋعا كەلگەندە قىرسىز. ۇشىنشىدەن, قالالىقتار وزدەرى وسكەن اۋىلعا بالالارىن جىبەرۋگە جۇرەكسىنەدى. بۇگىنگىنىڭ تىنىمسىز بالالارىن قۇدىقتان, جولدان ساقتايتىن ساقتىق شارالارىنىڭ ازدىعىن العا تارتادى. بىرتە-بىرتە قالا بالالارى اۋىلعا سىيماي بارادى. وسىنداي سەبەپتەرمەن اۋىلدىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى.
P.S. ەلىمىزدەگى جازعى دەمالىس لاگەرلەرىنىڭ كوبىسى جەكەشەلەندىرىلگەن. جەكەشەلەندىرىلگەن لاگەرلەرگە بارۋ ءۇشىن بەرىلەتىن جولدامالاردىڭ قۇنى مەملەكەتتىك لاگەرلەرمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەگە قىمبات. وسى سەبەپتى كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ ءوز بالالارىن جەكەمەنشىك لاگەرلەرگە جىبەرۋگە قالتاسى كوتەرمەيدى. بالالاردىڭ جازعى دەمالىسىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ كوپتەگەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ الدىن الاتىنىن ەسكەرسەك, بۇل ىسكە ءبىلىم سالاسىنىڭ عانا ەمەس, ءىرى كومپانيالار جەتەكشىلەرىنىڭ دە كومەكتەرى قاجەت.
گۇلجان راحمان
