ءبىزدىڭ ومىرگە قاتىستى قالىپتاسقان كوزقاراسىمىز ديدجيتال مەديادا دا سوعان ۇقساس جولمەن كورىنىس تابادى. Amazon, Facebook, Apple, Google سەكىلدى تەحنولوگيالىق الىپ كومپانيالار وزدەرىنىڭ ناسىلگە, جىنىسقا, جاسقا بايلانىستى قانداي دا ءبىر ستەرەوتيپتەرگە جول بەرەتىن فۋنكتسيالارىن تۇزەپ, ءجيى جاڭارتۋ جاساپ وتىراتىنى سوندىقتان. وسى تۇستا ولار ايەل قۇقىعىن قانشالىقتى تولىق قورعاپ وتىرعانىنا تومەندەگى ماقالادا توقتالامىز.
سمارتفون ىشىندەگى سىزىلعان «كەلىنشەك»
«بۇگىندە تانىمال ديدجيتال اسسيستەنتتەردىڭ كوبىسى – ايەلدەر. مىسالى, نەلىكتەن Apple ونىمدەرىن قولدانعاندا – Siri, Microsoft تاۋارلارىندا – Cortana, ال Yandex قىزمەتتەرىن پايدالانساق اليسا سويلەيدى؟ «اسسيستەنت, ياعني حاتشىنىڭ مىندەتىن ايەل ادامدار اتقارۋى – قالىپتى قۇبىلىس» دەگەن ستەرەوتيپتىڭ كورىنىسى دەپ ويلامايسىڭدار ما مۇنى؟». شەففيلد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمدە, مۇعالىمىمىز بىردە وسىنداي سۇراق قويدى. شىنىمدى ايتسام, سول كەزگە دەيىن الگى سۇراققا باسىمدى قاتىرماق تۇگىل, تەحنولوگيا سالاسىندا «حاتشى ايەلدەردەردىڭ» كوپتىگى تۋرالى وي ميىما كىرىپ تە شىقپاپتى. باقسام, بۇل تەندەنتسيانىڭ دالەلىن اينالامىزدان كۇندە كورىپ ءجۇر ەكەنبىز. الدەنەنى ىزدەۋگە ەرىنگەندە, ايفوننىڭ تۇيمەسىن ۇزاعىراق باسا قالساڭ, Siri ەسىمدى سىپايى قىزدىڭ داۋىسى سىزبەن سالەمدەسىپ, قانداي كومەك قاجەت ەكەنىن سۇرايدى. Yandex ناۆيگاتورىن پايدالانۋ بارىسىندا دا تاق-تاق ەتكەن اليسا اتتى ديدجيتال «كەلىنشەك» قالاي ءجۇرىپ, قايدا بۇرىلۋ كەرەكتىگىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ وتىرادى. Microsoft Windows قولدانۋشىسى بولساڭىز, كومەكشى ايەل Cortana ءسىز ءۇشىن ىزدەۋ جۇيەسىنەن قالاعان نارسەڭىز تۋرالى اقپارات تاۋىپ, ءتىپتى ماڭىزدى كەزدەسۋلەرىڭىز بەن جاقىن ادامدارىڭىزدىڭ تۋعان كۇندەرىن ەسىڭىزگە سالىپ تۇرادى. ايتا بەرسەڭ, مىسالدار كوپ.
تەرميناتور «حاتشىلىققا» جارامايدى
جوعارىدا اتالعان كومپانيالار جاساندى ينتەللەكت «جىنىسىن» ايەل ەتۋدە قانداي قاعيداعا سۇيەندى ەكەن سوندا؟ كەيبىرەۋلەرى مۇنداي قادامعا قولدانۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق جايلىلىعىن ويلاعاندىقتان بارعانىن ايتادى. مىسالى, ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كليففورد ناس CNN جۋرناليسىمەن اڭگىمەسىندە «ادامدار ايەل داۋىسىن ەر ادامدىكىنە قاراعاندا الدەقايدا جىلى قابىلدايدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى قۇرساقتا جاتقان ءار بالا تۇڭعىش رەت اناسىنىڭ داۋىسىن ەستيتىنىنەن بولسا كەرەك» دەيدى. بۇل تۇجىرىمدى Amazon-نىڭ Smart Home ءبولىمى ديرەكتورى دەنيەل روچ امەريكالىق Business Insider پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا راستايدى. ونىڭ ايتۋىنشا, كومپانيا Alexa-نىڭ داۋىسىن تاڭداماس بۇرىن ادامداردىڭ اراسىندا تىڭعىلىقتى زەرتتەۋ ءجۇرگىزىپتى. ناتيجەسىندە رەسپوندەنتتەر ەڭ جاعىمدى داۋىس رەتىندە سونىكىن تاڭداعان.
تاعى ءبىر قىزىعى, جۇرتشىلىق جۋان داۋىستى روبوتتاردى كوبىنەسە كومەكشىدەن گورى تاۋەلسىز باتىر تۇلعا رەتىندە كورەدى ەكەن. تەرميناتوردى, مارۆەلدىڭ تۋىندىلارىن نەمەسە «I, Robot»-تى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ولاردىڭ بۇيرىق بەرسەڭىز ەلپ ەتۋگە دايىن تۇرار ءتۇرىن ەلەستەتۋ قيىنداۋ. ال ديدجيتال مەديادا يۋزەرلەردىڭ جاعدايىن بارىنشا جاقسارتۋعا تىرىسىپ, «قامىن جەپ وتىراتىن قامقور» روبوتتار كەرەك. ءىرى كومپانيالاردىڭ تاڭداۋى نە ءۇشىن «ايەل جىنىستى» جاساندى ينتەللەكتەرگە تۇسكەنىن تۇسىنگەندەيمىز.
Facebook-تى تەك ەرلەر قولدانا ما؟
گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسى الەۋمەتتىك جەلى پلاتفورمالارىندا دا ءجيى كوتەرىلەدى. اۆاتار دەگەندى ەستىگەن بولارسىز؟ نەگىزى, ونى جۇكتەسەڭىز دە, جۇكتەمەسەڭىز دە – ءوز ەركىڭىز. ەگەر پروفيلدىك فوتو رەتىندە ەشقانداي سۋرەت تاڭداماساڭىز, الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ءوزى اۆتوماتتى تۇردە شابلوندى اۆاتاردى ۇسىنادى. ياعني سىزدىك پروفيلدىك فوتوڭىزدىڭ ورنىندا ءتۇر-سيپاتى انىقتالماعان ادام سۇلباسى «ىلىنەدى». ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز. 2009 جىلعا دەيىن Facebook ءوزىن تەك ەر ادامدارعا ارنالعان پلاتفورمامىز دەپ «ويلاپ قالعانعا» ۇقسايدى. ويتكەنى پروفيلدىك سۋرەت جۇكتەمەگەن كەز كەلگەن قولدانۋشىنىڭ اۆاتارىندا ەركەك جىنىستى, ياعني شاشى قىسقا سۇلبا شىعاتىن. يۋزەرلەر تاراپىنان كوپ شاعىم تۇسكەن سوڭ, 2009 جىلى كومپانيا كارە شاشتى ايەل ادامنىڭ سۇلباسى سالىنعان اۆاتاردى قولدانىسقا ەنگىزدى. الايدا ءىس مۇنىمەن بىتكەن جوق. Facebook-تاعى «دوستار» ءتىزىمىن بەينەلەيتىن سيمۆولدا ايەل ادامنىڭ سۇلباسى ەر ادام سۇلباسىنىڭ ارتىندا جاسىرىنىپ تۇراتىن. 2015 جىلى بۇل يكونا دا وزگەرتىلىپ, ناتيجەسىندە ايەل كىسىنىڭ سۇلباسى ەر ادامنىڭ بەرگى جاعىنا اۋىستىرىلادى.
جەلاياق ەمودجيدىڭ تۋ تاريحى
الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ەمودجيلەر الەمى دە ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋدىڭ ارقاسىندا ءبىرشاما وزگەرىسكە ۇشىرادى. كوز قىسقان, بارماق شوشايتقان سمايليكتەردى ءبارىمىز مەسسەندجەرلەردە كۇنىنە سان مارتە جولدايمىز. بىراق كەيبىرەۋلەرىنىڭ جاڭادان قوسىلۋ سەبەپتەرىن ونشا بىلە بەرمەيتىنىمىز راس قوي. ماسەلەن, 2016 جىلعا دەيىن الگى ەمودجيلەر قاتارىندا
جۇگىرىپ بارا جاتقان ايەل ادامنىڭ سيمۆولى بولمادى. قىزدار قاۋىمى وزدەرىنىڭ الدەقايدا اسىعىس ەكەنىن بىلدىرگىسى كەلسە, ادىمىن اشىپ بيلەپ تۇرعان قىزىل كويلەكتى قىزدىڭ ەمودجيىن ەنگىزۋگە ءماجبۇر-تۇعىن. كەي ينتەرنەت-قولدانۋشىلار وسى جايتتان «قىزدار سپورتتان گورى بيگە جاقىن بولۋى كەرەك» دەگەن ستەرەوتيپتىڭ ۇشقىنىن دا بايقاپ قالدى. بۇل جاعداي 2016 جىلى امەريكالىق جەلاياق ايەل موللي حاددلدىڭ Twitter-دەگى جازباسىنان كەيىن جونگە كەلدى. «نەگە بىزدە جەلاياق قىزدىڭ ەمودجيى جوق؟ بۇل مەنىڭ ونلاين قارىم-قاتىناسىما كەدەرگى كەلتىرۋدە» دەپ جازعان ەدى ول. اتالعان جايتتان كەيىن ەمودجيلەردىڭ جاھاندىق ستاندارتىنا جاۋاپ بەرەتىن Unicode Consortium ۇيىمى تىزىمگە زىلتەمىر كوتەرىپ تۇرعان ايەل كەيىپكەردى دە ەنگىزدى.
سونداي-اق ءۇش جىل بۇرىن ەمودجيلەر قاتارى «جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەرمەن» تولىقتى. وعان دەيىن ادامدار پوليتسيا مەن
دارىگەردى تەك ەر ادام بەينەسىندە عانا قولدانىپ كەلگەن بولاتىن. قازىرگى تاڭدا بارلىق ماماندىق يەلەرىن سيپاتتايتىن بەلگىلەردىڭ, ونىڭ ىشىندە مەحانيك پەن فەرما جۇمىسشىسىنىڭ دا ايەل نۇسقاسىن تاڭداۋعا بولادى.
