بارىمىزگە بەلگىلى, قان قىسىمىمەن («گيپەرتونيا»: گيپەر – ارتىق, كوپ; تونۋس – قىسىم, سىعىم) جەر شارى تۇرعىندارىنىڭ 40 پايىزى اۋىرادى ەكەن. ەلىمىزدەگى كارديولوگيا ينستيتۋتىنىڭ 2015 جىلعى دەرەگى بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ 27 پايىزى وسى كەسەلگە شالدىققان. ونىڭ 11 پايىزى عانا دارىگەر كەڭەسىن ەسكەرىپ, ەم-دومىن دا ۇزبەي, قالىپتى ءومىرىن ءسۇرىپ جاتىر. وسى رەتتە استانا مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ينتەرناتۋرا بويىنشا ىشكى اۋرۋلار كافەدراسىنىڭ اسسيستەنتى, №1 كلينيكالىق اۋرۋحانانىڭ بازاسىندا كارديولوگيادان ساباق بەرەتىن جوعارى ساناتتى دارىگەر-كارديولوگ رايحان ەشيمحانوۆامەن اڭگىمەلەسىپ, قان قىسىمىنا قاتىستى ادام اعزاسىنداعى وزگەرىستەر مەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جايىندا كەڭەس الدىق.
– ادام قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلۋ سەبەپتەرىن انىقتاپ, ءتيىسىنشە ەمدەلمەسە, بۇل تونومەتردىڭ سىناپ باعاناسى بويىنشا كورسەتكەن جاي تسيفرلار ەمەس ەكەنىنە كوپ ۇزاماي كوزى جەتەتىن بولادى. الايدا ول ساتتە كەش بولۋى مۇمكىن. بۇل كەسەلدەن جۇرەك, مي, قان تامىرلارى, بۇيرەك جۇمىسى زارداپ شەگىپ, ونىڭ اسقىنۋىنان ادام ينفاركت, ينسۋلت الىپ, تامىرلارىنىڭ ترومبوزى بۇيرەك قىزمەتىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنە الىپ كەلۋى ءمۇمكىن.
تونومەتردەگى جوعارعى سىناپ باعاناسى – سيستوليكالىق قىسىم, ال تومەنگىسى – دياستوليكالىق بولىپ بولىنەدى. ەگەر مەديتسينالىق تىلمەن تۇسىندىرسەك, جوعارعى سيستوليكالىق قىسىم – جۇرەك جيىرىلعاننان كەيىن اعىزىلعان قاننىڭ تامىرلاردى كەڭەيتۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. دەسە دە, بۇل تەك جۇرەكتىڭ عانا ەمەس, جۇرەكتىڭ ەڭ ۇلكەن تامىرى – اورتا قىسىمىنىڭ قارسىلاسۋ كۇشىنە بايلانىستى.
– وندا ءاربىر ادامنىڭ قان قىسىمىنىڭ سيستوليكالىق كورسەتكىشى 130-دان, ال دياستوليكالىق 80-90-نان جوعارى بولماۋى كەرەك. ونى بىلەمىز. بىراق سەبەپسىز كۇندە ولشەپ جاتپايمىز. ال «داۆلەنيەمىز» كوتەرىلىپ, دارىگەرگە كورىنگەندە «گيپەرتونيكالىق كريز» دەپ جاتادى. سوندا قالاي؟
– وكىنىشكە قاراي, بۇل اۋرۋ ۇزاق ۋاقىت بويى ەشقانداي كلينيكالىق كورىنىس بەرمەيدى. ناۋقاستار اۋرۋدى اسقىنعاندا عانا ءبىلىپ, دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. بۇل – ادام اعزاسىنىڭ ماڭىزدى مۇشەلەرىنىڭ ساۋلىعىنىڭ تومەندەۋىنىڭ ناقتى بەلگىسى.
مۇنىڭ سوڭى ميوكارد ينفاركتىسى مەن ينسۋلتكە الىپ بارادى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر بويىنشا قازىر ينفاركتپەن سالىستىرعاندا ينسۋلتتەن كوز جۇمىپ جاتقانداردىڭ سانى باسىم. گيپەرتونيانىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىندە باس مۇلدەم اۋىرماي, تەك جۇمىس قابىلەتىڭىز تومەندەپ, ۇيقىڭىز بۇزىلىپ, جاياۋ جۇرگەندە شارشاپ, شامالى ەنتىگۋىڭىز مۇمكىن. نەگىزگى قاۋىپ فاكتورلارىنا تەمەكى شەگۋ, ارتىق سالماق قوسۋ, قانداعى قانت دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى, قيمىل-قوزعالىستىڭ از بولۋى جانە ءجيى سترەستىك جاعدايلارعا ءتۇسۋ جاتادى. قاۋىپ توبىنا 65-تەن اسقان ەرلەر مەن مەنپاۋزاسى باستالعان ايەلدەر كىرەدى. قازىر كەسەل جاسارىپ كەلەدى.
سكرينينگتەن ءوتۋ كەزىندە قان قىسىمىن, قانت قۇرامىن, جالپى حولەستەرين مولشەرىن, دەنە ماسساسىنىڭ يندەكسىن تەگىن تەكسەرەدى. دەگەنمەن ەگەر كەنەتتەن بويىن السىزدىك جايلاپ, اياق-قولى مەن ءتىلى ۇيىپ قالسا, ونىڭ الدىندا كىشى دارەتى توقتاپ, جۇرەك تۇسى اۋىرلاي باستاسا, وندا جەدەل جاردەم شاقىرعان دۇرىس.
– جەدەل جاردەم جەتەم دەگەنشە قارەكەت ەتۋ كەرەك بولار؟
– ارينە, اياقاستىنان قان قىسىمى كوتەرىلىپ, سيستوليكالىق كورسەتكىشى 160-تان اسىپ بارا جاتسا, جەدەل جاردەم جەتكەنگە دەيىن كاپتوپريل (25 مگ) ءىشىپ, قان قىسىمىن ۋاقىتشا تەز تۇسىرۋگە بولادى. ءارى قاراي تەك دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن ەمدەلەدى. ۋاقىتىلى گيپەرتونيانى ەمدەۋ جۇرەكتى, ميدى, تامىرلار مەن بۇيرەكتى اۋىر اسقىنۋلاردان قورعايدى.
– كوبىمىز «داۆلەنيەنىڭ» الدىن الىپ كوك شاي ىشەمىز. سۇلىك سالىپ, حيدجاما جاساتامىز. بۇل دۇرىس پا؟
– كوك شايدىڭ ءدال گيپەرتونيالىق اۋرۋعا سەپتىگى شامالى. كەرىسىنشە, كوپ سۋ ءىشىپ ودان سايىن جۇرەك جۇمىسىنا اۋىرلىق جاساۋى مۇمكىن. بۇل ەم ەمەس. سۇلىك, حيدجاما سياقتى حالىق ەمدەرى ءبىزدىڭ ناۋقاستاردى ءبىراز جاڭىلىستىرادى. ودان ءبىرشاما وڭ وزگەرىس بولعانىمەن, باستى ەمدەۋ جولى ەمەس. بارلىق سوزىلمالى اۋرۋلارداي گيپەرتونيانىڭ دا ەمى كۇندەلىكتى ءىشىپ وتىرعان ءدارى-دارمەكپەن تۇزەلەدى. دۇرىسى, گيپەرتونياعا الىپ كەلەتىن ادەتتەرىمىزدى قايتا قاراعان ءجون.
قازىر قان قىسىمىن ولشەيتىن تونومەتردى ساتىپ الۋدىڭ قيىندىعى جوق. ەگەر قان قىسىمى تۇراقتى بولماي مازاڭىز كەتسە, دارىگەرگە كورىنەر الدىندا ءۇش كۇندەي قان قىسىمىن تەكسەرىپ, قاعازعا جازىپ وتىرىڭىز. تاۋلىگىنە بەس رەت ولشەگەن دۇرىس.
