عافۋ قايىربەكوۆ – ارتىنا ۇلكەن ادەبي مۇرا تاستاپ كەتكەن قاناتتى اقىن. ول ولەڭ ءسوزدىڭ ۇلاعاتتى ۇياسى بولىپ سانالاتىن تورعاي توپىراعىندا 1928 جىلى 15 تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.
جەتىم بالا ساناتىندا بولعاندىقتان, قازاقستاننىڭ بۇرىنعى استاناسى الماتىداعى № 9 قازاق مەكتەپ-ينتەرناتىن 1966 جىلى بىتىرگەن بولاتىنمىن. سول جىلدارى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە تۇسپەك نيەتىم بولعانىمەن, ول جىلدارى قۇجاتتار تاپسىرۋ ءۇشىن ەكى جىل ەڭبەك ءوتىنىمى قاجەت ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز, فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە تۇسۋگە نيەت بىلدىرمەدىم. اقىرى, ءارى ويلاپ, بەرى ويلاپ, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا جول تارتتىم.
ونداعى ويىم, سول جەردەن اقىن اعامىز كابدىكارىم ىدىرىسوۆتى تاۋىپ الۋ. قادامىم ءساتتى بولدى. كابدىكارىم اعامىز قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى ەكەن. ول كىسى مەنى وزىنە كومەكشى ەتىپ جۇمىسقا قابىلدادى.
جازۋشىلار وداعىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن كەزىمدە تالاي تانىمال ادەبيەت مايتالمالدارىن كوردىم.
جاسى ۇلكەن, قىزمەتى جوعارى بولسا دا, ءبىر كورگەننەن-اق جاتسىنباي جانىڭا ءوزى كەلەتىن, جايدارى شىرايلى جان – بەلگىلى اقىن اعامىز عافۋ قايىربەكوۆ بولاتىن. ول كىسى مىنەز-قۇلقىمەن دە ۇلگى-ونەگە بەرەتىن. كوزىم كورمەسە, ارالاسپاسام ولاي دەپ ايتا الماس ەدىم. قاشان بايقاسام: عافۋ اعامىز جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى فويەدەگى ديۆاندا جاس تالاپكەر اقىندارمەن اڭگىمە قۇرىپ وتىراتىن. ول كىسىنىڭ قامقورلىعىن كورمەگەن جاس اقىن بىرەن-ساران شىعار. اعانىڭ ادامعا دەگەن, اسىرەسە جاستارعا دەگەن جۇرەك جىلۋى بىردەن سەزىلەتىن.
كوپ جازۋشىلاردىڭ اراسىنان عافۋ قايىربەكوۆ اعانى كورۋ ماعان قاتتى اسەر قالدىراتىن. ول كىسى ءوزىنىڭ قاراپايىم مىنەزىمەن, سىپايى ءسوز الپەتىمەن قاتتى ۇنايتىن. كورگەن سايىن قالىمدى سۇراۋمەن شەكتەلمەي:
– بالاقاي, ولەڭ جازىپ ءجۇرسىڭ بە؟ – دەپ سۇرايتىن.
ءومىردىڭ ءوزى قىزىق ەكەن! 1970 جىلى مەن موسكۆاداعى م.گوركي اتىنداعى دۇنيەجۇزىلىك ادەبيەت ينستيتۋتىنا تۇسكەنىمدە, عافۋ اعانىڭ بالاسى باقىتپەن بىرگە وقيتىن بولدىم.
باستاپقىدا باقىتتى اقىن رەتىندە تانىسام, كەيىن ونىڭ بويىندا كوپتەگەن دارىن تۇنىپ جاتقانىن ۇقتىم. بۇل جانۇيانىڭ, اكە مەن بالانىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ جىرلارىن اۋدارعاندارىن ءبىلدىم. عافۋ اعا قازاقشا جازسا, باقىت ورىسشا جازاتىن. بۇل دا ءبىر تاڭ قالاتىن جايت.
تانىمال اقىن, قازاقستاننىڭ بەلگىلى جازۋشىسى عافۋ قايىربەكوۆتى بىلمەيتىن قازاق كەمدە كەم. ول ادەبيەتتىڭ بارلىق جانرىندا قالام تەربەگەن.
اقىننىڭ پۋبليتسيستيكا سالاسىنا قوسقان ۇلەسى دە زور. قالامگەردىڭ «اقجەلكەن», «جەل قايىق» اتتى پۋبليتسيستيكالىق جيناقتارى – پۋبليتسيستيكا سالاسىنداعى كلاسسيكالىق قورعا ەنگەن مۇرالار. بۇگىنگى جاس تىلشىلەرگە ۇلكەن ادىستەمەلىك وقۋ قۇرالى بولارى انىق.
بادەش انامىز اقىن اعاعا تۇرارلىق جار ەدى. ولار قاشاندا بىرگە جۇرەتىن. اعامىز قايدا بارسا بادەش انامىزدى قاسىنان تاستامايتىن. ولار – قىرىق جىلدان استام ۋاقىت قوس اققۋداي جاراسىپ ءومىر سۇرگەن جاندار.
اعامىزدىڭ جان جارى: «عافۋ جۇرەگىمە اقىندىعىمەن, ەرەكشە سابىرلىلىعىمەن جول تاپتى» دەيدى. اكەسىز وسكەن قىز جارىنىڭ اناسىنا جاساعان جاقسىلىعىن ۇمىتقان ەمەس. عافۋ اعامىز بادەش انامىزدىڭ اناسىن ءوز اناسىنداي سىيلاپ وتسە, بادەشتىڭ اناسى عافۋ اعامىزدى بالاسىنداي قاتتى جاقسى كورگەن. بادەش انامىز ەڭبەكقور اقىن اعامىزدىڭ تاپتىرماس كومەكشىسى بولا ءبىلدى. اقىننىڭ جازعاندارىن ماشينكاعا باساتىن دا, جازعان جىرلارىن العاشقى بولىپ وقيتىن دا ءوزى ەدى.
بابالارىمىز: «اتادان ۇل تۋسا ەكەن, اتا جولىن قۋسا ەكەن» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. باقىت عافۋۇلى قايىربەكوۆ – اقىن, رەجيسسەر, ستسەناريشى. ول ماسكەۋدەگى م.گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىن, كسرو مەملەكەتتىك كينو جانىنداعى ستسەناريستەر مەن رەجيسسەرلەر جوعارعى كۋرسىن تامامداعان. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارسا دا شىعارماشىلىعىن ۇمىتقان جوق. قانشاما جىر كىتاپتارى, دەرەكتى فيلمدەرى دۇنيەگە كەلدى.
رەسەي جازۋشىسى گەورگي پرياحين: «باقىت شىعارماسىن ورىسشا جازسا دا, بىراق ودان قازاقي بولمىسى كورىنىپ تۇرادى» دەگەن ەكەن. ايتسا ايتقانداي. باقىتتىڭ «كۇزگى سىرلاسۋ», «ءومىر سۇرەمىن دەپ ايت» سياقتى ونشاقتى پوەتيكالىق جيناقتارىندا شىن مانىندە قازاقتىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇر.
باقىتتىڭ اقىندىعىنا قوسا اۋدارماشىلىق قىرى دا ەرەكشە. قوس ءتىلدى شەبەر مەڭگەرگەن ول ءىV-حح عاسىرداعى جىراۋلار پوەزياسىن, ابدوللا جۇماعاليەۆ, مۇقاعالي ماقاتاەۆ, ورازاقىن اسقار, ەسەنعالي راۋشانوۆ سىندى اقىنداردىڭ جىرلارىن اۋداردى, اكەسىنىڭ ەپيكالىق پوەزياسىن ورىس تىلىندە ادەمى جەتكىزدى.
اقىن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ «تۇرىك, قىرعىز-قازاق ءھام حاندار شەجىرەسى» اتتى تاريحي ەڭبەگىن كەلىستىرىپ اۋدارىپ شىقتى.
باقىت, سونىمەن قاتار, دەرەكتى فيلمدەردى ءتۇسىرۋدىڭ شەبەرى. ولاردىڭ ستسەناريىن دە ءوزى جازادى, تۇسىرەتىن دە ءوزى. ول تۇسىرگەن دەرەكتى فيلمدەر حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەردە ۇزدىك شىعىپ وتىردى. وتىزدان استام دەرەكتى فيلمدەردىڭ جاسالۋىنا اتسالىسقان ونەر قايراتكەرى. بۇعان قوسا ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ۇستازدىق ەتەدى.
باقىتتىڭ العاشقى دەرەكتى ءفيلمى اكەسىنە ارنالدى.
قالامگەردىڭ قىرى كوپ, ول تۋرالى ايتساق, جەكە ماقالا بولار ەدى. باقىت – اكە جولىن جالعاستىرعان, اكە اماناتىنا ادال جان.
عافۋ اعامىز بيىل 95 جاسقا تولار ەدى. ول كىسى – ءوز جىرلارى مەن شىعارمالارى ارقىلى ارتتاعى ۇرپاققا كوپ سىر قالدىرعان قالامگەر.
باياندى ءالپي,
جۋرناليست-جازۋشى
