كۇزدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق ارقا تورىندە كۇن كۇرت سۋىپ, قىستىڭ جاقىنداپ قالعانىن ءبىلدىردى. تيىسىنشە, حالىق «التى اي قىسقا» دايىندالۋعا كىرىستى. بۇل كۇندەرى جۇرتتى الاڭداتاتىن باستى ماسەلە – كومىر تاپشىلىعى بار ما, قىمباتتاپ كەتكەن جوق پا؟ ءبىز وسى تۇستا استاناداعى جاعدايدى باعامداۋ ءۇشىن تابيعي وتىن ساتىلاتىن بىرنەشە ورىندى ارالاپ, ءمان-جايدى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قايتتىق.
قالادا قاتتى وتىن ءمولشەرى جەتكىلىكتى مە؟ تۇرعىندار قىسقا قانشالىقتى قامدانىپ جاتىر؟ وسى تۇرعىدا استاناداعى كومىر ساتاتىن كاسىپورىندارعا ارنايى بارىپ, جاعدايدى كوزىمىزبەن كوردىك. ونداعى جۇمىس بارىسىن باقىلاپ, جەرگىلىكتى بيلىك تاراتقان اقپاراتقا قانىقتىق.
وتكەن اپتادا استانا اكىمدىگى قالادا كومىر ساتاتىن 7 نەگىزگى ورىن بارىن, سونداي-اق ونىڭ جالپى قورى 15111 توننانى قۇرايتىنىن حابارلاعان بولاتىن. بۇعان قوسا, 17-25 تامىز ارالىعىندا باس قالاعا 90 ۆاگون, ياعني 6223 توننا كومىر جەتكىزىلگەنى بەلگىلى بولدى.
قالالىق اكىمدىك كومىر نارىعىنداعى جاعدايعا كۇن سايىن مونيتورينگ جۇرگىزىپ, باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. سونىمەن, شۇباركول كومىرىنىڭ ءبىر تونناسى 12500-14500 تەڭگە بولسا, قاراجىرا 14000 تەڭگەگە باعالانىپ وتىر. ال مايكوبە 12500 تەڭگەگە ساتىلىپ جاتىر.
ءبىز اكىمدىك تاراتقان مالىمەت بويىنشا گەرتسەن كوشەسى, 4/1 مەكەنجايىنا قاراي اياڭداعان ەدىك, قىزمەتكەرلەرى كىرەبەرىستەن-اق جولىمىزدى كەسە-كولدەنەڭدەپ, ىشكە قاراي ەنگىزبەدى. ءجون سۇراپ, ويداعى سۇراقتارىمىزدى قويعانىمىزدا, كەزەكتە تۇرعانداردىڭ بارىن ءارى كومىردىڭ جەتىسپەي جاتقانىن العا تارتىپ, جاۋاپ بەرۋدەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. ىشتەي «قالالىق اكىمدىك تاراتقان مالىمەتتە جاعداي مۇلدەم باسقاشا ەدى عوي» دەگەن ويدا قالدىق.
ءجا, ماسەلەنىڭ ءبىر شەتىن انىقتاعاننان كەيىن جولىمىزدى ارى قاراي جالعادىق. گەرتسەن كوشەسىنىڭ ماڭايى قالاداعى كومىر ساتىلاتىن نەگىزگى مەكەندەردىڭ ءبىرى بولعاننان كەيىن, ىرگەسىندە ورنالاسقان ورىنداردىڭ بىرىنە ەندىك. مۇندا جاعداي باسقاشا ەكەن. كەزەك كۇتىپ, سارىلىپ تۇرعانداردىڭ دا قاراسى بايقالمايدى. بىراق كومىرى تولىپ تۇر. ساتۋشى جىگىتپەن تىلدەسكەنىمىزدە, سۇراقتارىمىزعا ىركىلمەستەن جاۋاپ بەردى.
– قازىرگى ۋاقىتتا قاتتى وتىننىڭ ءۇش ءتۇرىن ساتامىز. مايكوبە كومىرىنىڭ 250 تونناسى, بوگاتىر كومىرىنىڭ 160 تونناسى, كۋزنەتسكي كومىرىنىڭ 350 تونناسى بار. كۇنىنە جالپى العاندا 30-40 تونناسىن ساتامىز, – دەپ ءسوزىن باستاعان جانات تۇرگەشوۆ وسى ايدىڭ باسىندا 20-عا جۋىق ۆاگون كومىر جەتكىزىلگەنىن ايتتى. ءسوز اراسىندا ول سۇرانىسقا بايلانىستى ايىنا 30-40 ۆاگونعا دەيىن كومىر ساتىلاتىنىن ءمالىم ەتتى.
بۇعان قوسا, ول ءوزى قىزمەت ەتەتىن ورىندا كومىر تاپشىلىعى جوقتىعىن ايتقانمەن, شۇباركول مەن قاراجىرا تۇرىنە سۇرانىس جوعارى ەكەنىن جەتكىزدى. اتالعان كومىر تۇرلەرى جوعارىدا ءبىز بارعان مەكەنجايدا ساتىلادى ەكەن. وسىعان بايلانىستى كەزەكتە تۇرعانداردىڭ دا قاتارى قالىڭ. ماسەلەنىڭ تۇپكى سەبەبى وسى جەردە بەلگىلى بولدى. بىراق جۇرت شۇباركول مەن قاراجىرا وتىنىن نەگە كوبىرەك ساتىپ الادى دەگەن ويدا قالدىق. ويىمىزدى سەزىپ قويعان بولسا كەرەك, جانات ءسوزىن ارى قاراي جالعاي جونەلدى.
– بيىل جۇرت, نەگىزىنەن, توقتاۋسىز جاناتىن پەش ورناتىپ العان كورىنەدى. سەبەبى ولاردىڭ تەمپەراتۋراسىنا شۇباركول مەن قاراجىرا كومىرلەرى عانا جەتە الادى, – دەپ ماسەلەنى ءتۇسىندىرىپ تۇرعان ساتتە سىرتتان كەلگەن ءبىر كىسى: «شۇباركول كومىرى بار ما؟ بيىل توقتاۋسىز جاناتىن پەش ورناتىپ الىپ ەدىم» دەپ سۇرادى. بۇل جاناتتىڭ سوزىنە ءدالەل بولا ءتۇستى.
جانات قىزمەت ەتەتىن ورىننىڭ جاعدايى بەلگىلى بولدى. ەندى گەرتسەن كوشەسىندەگى 6 ب مەكەنجايىنا قاراي بەت تۇزەدىك. مۇندا دا ۇزدىكسىز كومىر تيەپ جاتقان اۋىر كولىكتەر بار. بىراق كەزەكتە تۇرىپ, قاتتى وتىنعا داۋلاسقان جۇرتتىڭ قاتارى كورىنبەيدى.
– اپتاسىنا ءتورت-بەس ۆاگون جەتكىزىلەدى. ال كۇنىنە شامامەن 30-40 توننا وتىن ساۋدالايمىز. ال باعالارىنا كەلەر بولساق, ەڭ قىمباتى, ياعني جىلۋى قاتتى سانالاتىن – شۇباركولدىكى. ونىڭ ءبىر تونناسى 17500 تەڭگەگە ساتىلادى. ال مايكوبەنىكى 12500 تەڭگە تۇرادى. بىزدە ۇزىن-سونار كەزەك جوق. تيىسىنشە, ءار كليەنت قالاعانىنشا ساتىپ الا الادى. ەسەپتەپ شىققانىمىزدا ءبىر قىستا 30-40 مىڭ توننا كومىر ساتادى ەكەنبىز, – دەدى «ايتقوجينوۆ» جك مەنەدجەرى ءىلياس ناسيپوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا, ءوزى قىزمەت ەتەتىن ورىندا جالىن كومىرىنىڭ 800 تونناسى, مايكوبەنىڭ 770 تونناسى بار ەكەن. ال شۇباركول مەن قاراجىرانىكى مۇندا دا جوق.
بۇرىن كۇزدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق كومىردىڭ قىمباتتايتىنى قالىپتى جاعداي بولاتىن. ال وعان ورتا جولدان الىپساتارلار ارالاسىپ, باعا كۇرت كوتەرىلەتىن. بيىل بۇل جاعدايدىڭ قايتالانۋى ەكىتالاي. استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى كومىر نارىعىنداعى جاعدايعا كۇن سايىن مونيتورينگ جۇرگىزىپ ءارى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. «iكومەك» ورتالىعىندا حالىقپەن تىكەلەي بايلانىس جەلىسى قۇرىلدى.
بۇعان قوسىمشا قالا اكىمدىگى وتىن-ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار ءبولىمىنىڭ باسشىسى ماقسات ەسماعۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا, تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ, باسەكەلەستىكتى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىمەن بىرلەسىپ, ءتيىستى شارالار قابىلداندى. ياعني كومىر ساتۋشىلارمەن باعانى تۇراقتى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن كەلىسىم جاسالعان. ول ءسوز اراسىندا بىلتىر وتىن قۇنىن اسپانداتىپ جىبەرگەن ساتۋشىلاردان سوت ارقىلى 24 ملن تەڭگە تاركىلەنگەنىن تىلگە تيەك ەتتى.
قورىتا ايتار بولساق, بيىل ەلوردادا ازىرگە كومىر تاپشىلىعى جوق. بىرەر اپتا بۇرىنعى مالىمەت بويىنشا 15 مىڭنان اسا قاتتى وتىن بار. الايدا كوپشىلىكتىڭ سۇرانىسىنا يە, جىلۋى قاتتى ءارى ساپالى سانالاتىن, سونداي-اق كۇلى از شىعاتىن شۇباركول ءونىمى بىلتىر دا تاپشى بولعان. بۇرىنعى جارتاس – سول جارتاس. قىس تۇسپەي-اق كۇزدىڭ العاشقى كۇندەرىندە ساپالى وتىننىڭ ازدىعى قايتادان ءبىلىنىپ وتىر. ال قىستان امان شىعۋ ءۇشىن اۋدانى 100 شارشى مەتردى قۇرايتىن ۇيگە ورتاشا ەسەپپەن العاندا 7-10 توننا كومىر قاجەت.
ايان ءابدۋالي
