استاناداعى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا اسا كورنەكتى سۋرەتكەر مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراش-قاراش» پوۆەسى بويىنشا دارىندى قالامگەر قاليحان ىسقاق ساحنالىق نۇسقاسىن جاساعان درامانىڭ پرەمەراسى ءوتتى.
ۇلى مۇحاڭ اتالعان شىعارمانى 1927 جىلى جازعان. كوركەم تۋىندىعا ارداقتى تۇلعا تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ اكەسى رىسقۇلدىڭ باسىنان كەشكەن وقيعالارى الىنعان. ول جايىندا بەلگىلى جازۋشى شەرحان مۇرتازا «تۇرار» تۋرالى ەسسەسىندە ايتادى.
بالا كۇنىمدە «قاراش-قاراش» پوۆەسىن جاستانىپ وقىدىم. ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ بارلىعى اجەم ايتاتىن اڭگىمەلەرگە قاتتى ۇقسايتىن. ول سول كەر زامانداعى قازاق قوعامىنا ءتان كورىنىس ەدى. ونى سۋرەتكەردىڭ جانى جىلاپ وتىرىپ جازعانى سەزىلىپ تۇراتىن. 1968 جىلى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا قىرعىزدىڭ تالانتتى رەجيسسەرى بولات شامشيەۆ كوركەم شىعارما جەلىسىمەن «اسۋدا اتىلعان وق» اتتى فيلم ءتۇسىردى. وندا باقتىعۇلدىڭ ءرولىن ماناس ەلىنىڭ ايگىلى ءارتىسى سۇيمەنقۇل چوكموروۆ جاندىرىپ وينايدى. تارتىستى وقيعادان قازاقتىڭ بولمىسىن, ورلىگى مەن وتارشىلدىق ساياسات اكەلگەن جاعىمسىز مىنەزدەرىن ايشىقتى كورسەتەدى. سونىڭ بارلىعى كينودا جىپكە تىزگەندەي ورىلەدى. بۇگىندە كلاسسيكاعا اينالعان سول كوركەم كينونى قايتا-قايتا كورە بەرگىمىز دە كەلەدى.
جاڭا پرەمەرانىڭ باس رەجيسسەرى الىمبەك ورازبەكوۆ اۋەزوۆ الەمىنە ءجيى ات شالدىرعان. ول بۇعان دەيىن دە «اباي», «ايمان-شولپان», «قورعانسىزدىڭ كۇنى» سەكىلدى پەسالاردى قويىپ, كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن. ال, بۇگىنگى قويىلىمنىڭ مازمۇنى بولەك. ارينە, مۇحتار اۋەزوۆ پوۆەستى سول الاساپىران ۋاقىتتىڭ تىنىسىن سەزىنە وتىرىپ جازعانى انىق. ال ساحنالىق نۇسقاسىن جاساعان قاليحان اعامىز ۇلى سۋرەتكەردىڭ ازات ويىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ, دەربەس ەلدىڭ تانىمىمەن جاڭاشا ورگەن. ءتىلى جاتىق, توگىلىپ تۇر. ساحنالىق كومپوزياتسيا دا ءساتتى جاسالعان.
***
قويىلىم تەكتىعۇلدىڭ ولىمىنەن باستالادى. قازا ۇستىندەگى باقتىعۇلدىڭ جان كۇيزەلىسى وتە ايانىشتى. كوزىمىزگە كادىمگىدەي جاس اكەلدى. سالمەن بايدىڭ وزبىرلىعى دا وپا بەرمەيدى. ونىڭ شابارمانى ازبەرگەننىڭ زالىمدىعىن كورگەندە توبە شاشىمىز تىك تۇردى. اقىرى, باقتىعۇل جاراسبايدى كەلىپ ساعالايدى. سپەكتاكلدە جاراسباي ەلدىڭ قامىن ويلايتىن, سۇڭعىلا تۇلعا ساناتىندا سانالادى. راسىندا, ءبىز كەڭەستىك داۋىردە اۋقاتتى ادامداردى قارالاپ كەلدىك. انىعىندا, ولاردىڭ بارلىعى ەلگە ءزابىرىن تيگىزگەن قاسكۇنەم ەمەس, ۇلتتى ۇيىتىپ, شارشى توپتا ءسوز باستاپ, كەرەك جەرىندە قول باستاعان ايتۋلى تۇلعالار بولدى. جاراسباي دا سولاردىڭ سويىنان. قويىلىمدا جاراسباي ويدىڭ ادامى, باقتىعۇل ءىستىڭ ادامى رەتىندە كورىنەدى. ەكەۋىنىڭ تۋعان جەرگە دەگەن پەرزەنتتىك پارىزى مەن ار الدىنداعى ادالدىقتارى ايقىن اڭعارىلادى. جاراسباي باقتىعۇلعا ەل ىشىندەگى ماڭىزدى شارۋالاردى جۇكتەيدى. ول نە ىستەسە دە تىندىرىمدى اتقارادى. ورىس وتارشىلدارىنىڭ الدىنداعى قازاقتىڭ مۇشكىل ءحالى, ەلىم دەگەن الىپ ازاماتتاردىڭ التىن باستارىن قورلاۋى اشىق كورسەتىلەدى. ەل تىزگىنىن ۇستاعان اتقامىنەرلەر اراسىنداعى ساتقىندىق تا اياۋسىز بەينەلەنەدى. باقتىعۇلدى بيلەر ورتاعا الىپ, اۋىر جازانى موينىنا ارتقاندا جاراسباي ونى ءوز قولىمەن ەمەس, شابارمانى قايرانباي ارقىلى جازالاعان شاراسىزدىعى ءساتتى شەشىمىن تاپقان. ءتۇيىپ ايتقاندا, درامانىڭ استارىنان بابادان قالعان قاسيەتتى جەردى امان ساقتاپ الۋ – ءار قازاقتىڭ پارىزى دەگەن ويدى ۇقتىق. جاراسباي دا وتارشىلدارعا ساتقان جەرى ءۇشىن, ار وتىنا شىداماي, ءوزىن قۇرباندىققا شالادى.
***
درامادا باستى كەيىپكەرلەردى ويناعان اكتەرلارعا ءدان ريزا بولدىق. اسىرەسە, باقتىعۇل وبرازىن تانىمال اكتەر قۋاندىق قىستىقباەۆ اسەرلى سومداي ءبىلدى. ونىڭ بويىنان باقتىعۇلدىڭ بەينەسىن تانىدىق. قازاقى بولمىستى اكتەردىڭ شەبەرلىگى كورەرمەندى وزىنە تارتا ءبىلدى. جاراسبايدى ويناعان نۇركەن وتەۋىلوۆتىڭ ءرولى دە كوركەم شىقتى. ونىڭ بويىنان بەكزات بولمىستى داۋلەتتى ادامنىڭ سىربازدىعى مەن پاراساتتىلىعى قاتار ءورىلىپ, پسيحولوگيالىق يىرىمدەرگە تەرەڭ بارا ءبىلدى. ويشىلدىعى دا, جانىنىڭ نازىكتىگى انىق كورىندى. اسىرەسە, ماعان زۇلىم ازبەرگەندى ويناعان قاسىمحان بۇعىبايدىڭ ونەرى دە ۇنادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بارلىق اكتەرلار ءوز رولدەرىن شىنايى شىعارا ءبىلدى.
– قويىلىم ماعان ەرەكشە ۇنادى. قاليحان اعامىز مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سول كەزدەگى يدەولوگياعا بايلانىستى ايتا الماعان ويلارىن ادەمى تولىقتىرعان. رەجيسسەر ونى ساحناعا ءساتتى شىعارا ءبىلدى. مۇنداي پەسا تەاتردى دا, اكتەردى دە وسىرەدى. جاراسبايدىڭ ادامي تۇلعاسى ايشىقتى اشىلدى. اكتەرلار دا جاقسى تاڭدالعان. قويىلىم اراسىندا ديالوگتار اسىعىس ايتىلعان بولدى. اۋەلى جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن, ايتىلعان ءسوزدى تىڭداپ الۋ كەرەك. ال, باستى رولدەردە ويناعان اكتەرلار ونەرى تاماشا شىقتى, – دەيدى بەلگىلى تەاترتانۋشى امانكەلدى مۇقان.
ازامات ەسەنجول
