قاراجارلىقتار قاراڭعىلىقتان قاشان قۇتىلادى؟

باس قالانىڭ بۇيىرىندە ىشەرگە سۋى, جۇرەرگە جولى جوق, ونىمەن قوسا جارىققا دا جارىماي وتىرعان ەلدى مەكەن بار. ول – استانا اگلومەراتسياسىنا ەنگەن, اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانىنا قاراستى قاراوتكەل اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ قۇرامىنداعى قاراجار اۋىلى.

تۇرعىندار بازىناسى

ەلوردادان نەبارى ون شاقتى شاقىرىم, ال قاراوتكەل اۋىلىنان ەكى شاقىرىم جەردە ورنالاسقان قاراجاردىڭ جاعدايى راسىمەن دە ءماز ەمەس ەكەن. «ءجۇز رەت ەستىگەنشە, ءبىر رەت كورگەن ارتىق» دەگەندەي, اۋىلدىڭ جاعدايىن ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قايتتىق. بىراق قاراجارعا جەتكەنىمىزدە-­اق جۇرگىزۋشىمىز كولىگىنىڭ ەلدى مەكەن ىشىندەگى سوقپاق جولعا جارامايتىنىن ايتىپ, كىرەبەرىستەگى تاس جولدا قالىپ قويدى. ءارى قاراي قاراجار تۇرعىنى ەرلان كەرەيدىڭ كولىگىنە وتىردىق. اۋىلدىقتاردىڭ ايتۋىنشا, جەراستى سۋى 45 مەتر تەرەڭدىكتەن شىعادى. بىراق باۋ­باقشا مەن مال سۋارۋعا بولماسا, ىشۋگە جارامسىز. ال وزدەرى قالادان تاسىپ ىشەدى ەكەن. كەيبىرى دۇكەننەن ساتىپ السا, ەندى ءبىرى ارا-­تۇرا سۋ تاسيتىن كولىكتەر كەلگەندە مولىنان الىپ قالاتىن كورىنەدى. جاڭبىر جاۋسا, جولدىڭ بارلىعىن سۋ شايىپ, جەر كوك لاي­-باتپاققا اينالادى. مۇنداي كەزدە ادام تۇگىلى بيىك كولىكتىڭ ءوزى دە جولدان ارەڭ وتەدى ەكەن.

– مۇندا, اسىرەسە, بالا­-شاعاعا قيىن. جول جوق. ۇنەمى باتپاق كەشىپ جۇرەدى. ال ەلەكتر جارىعى ەشقاشان بولعان ەمەس. تۇنگى ۋاقىتتا ءجۇرۋ تىپتەن قورقىنىشتى. جولدىڭ باس جاعىنداعى ايالداما ماڭىندا ەكى دۇكەن بار, سوندا ءبارى وسى جولدارمەن بارادى. كولىگى بارلارعا بىلىنبەس, ال جاياۋ جۇرگىنشىلەر رەزەڭكە ەتىك كيۋگە ءماجبۇر. وتكەن عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن سياقتىمىز, – دەيدى اۋىل تۇرعىنى بەرىك اماندوسوۆ.

اۋىلدا 4 سىنىپتىق مەكتەپ پەن مەديتسينالىق بەكەت جۇمىس ىستەپ تۇر. جاقىندا مەشىت ءۇيى اشىلىپتى. ال اكىمدىك مەكەمەسى ءالى كۇنگە قۇرىلماعان. جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى قاراوتكەل اۋىلىنداعى مەكتەپكە بارىپ وقيدى. ولاردى مەكتەپ اۆتوبۋسى تاسىمالدايتىن كورىنەدى. جالپى, اۋىلعا استانادان 305 ­اۆتوبۋس قاتىنايدى ەكەن.

– بىرنەشە كورشىممەن 250 مىڭ تەڭگەدەن بىرىگىپ, ترانسفورماتور ورناتتىق. بۇدان بولەك كابەلگە 150 مىڭ تەڭگە جۇمساپ, ۇيگە جارىق قوسىپ الدىم. قازىر اي سايىن توكتىڭ كۆت­ىنا 24 تەڭگەدەن تولەيمىن. بىزدىكى وسىلاي. باسقالاردىكى بۇدان دا قىمبات. كەيبىرىنىڭ جارىعى سىعىرايىپ تۇرادى. ءوزىم استانادا جۇمىس ىستەيمىن. ءبىر جاقسىسى, كولىگىم بار. بىراق تاڭعى ساعات 6-­دان قيمىلداماساڭ, جۇمىسقا كەشىگىپ قالاسىڭ. سۋدى دا تاسىپ وتىرامىن. جالپى, جاعدايىم جامان ەمەس. مەنى قيناپ تۇرعان تەك جول. كوكتەمدە كولىكپەن ءجۇرۋ مۇمكىن بولماي كەتەدى. ونداي كەزدە ماشينامدى اۋىلعا كىرەبەرىستەگى تاس جولدىڭ بويىنا قالدىرىپ كەتەمىن. ال ءۇيىم ول جەرگە ەكى شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان, – دەيدى ەرلان.

جىلدار بويى ماسەلەلەرىن شەشە الماي ابدەن ابىگەرگە تۇسكەن اۋىل تۇرعىندارى وسىلايشا, ءوز بەتتەرىنشە امالداپ, جارىق تارتىپ الىپتى. بىراق كوشەدەگى قالاي بولسا سولاي ورناتىلعان باعاندار, ادام بويىنداي عانا بيىكتىكتە سالبىراپ تۇرعان ەلەكتر سىمدارى ەلدى مەكەننىڭ كوركىن قاشىرىپ تۇر. ەگەر قاتتى داۋىل بولعان جاعدايدا باعانالار قۇلاپ, سىمنىڭ تۇيىقتالۋى ىقتيمال. سول كەزدە ادام ءوتىپ بارا جاتسا, قايعىلى وقيعانىڭ ورىن الۋى دا ابدەن مۇمكىن. «ەلەكتر سىمدارى, اسىرەسە, بالالارعا وتە قاۋىپتى. جەل سوقسا, سىمدار جەرگە ءتۇسىپ قالادى. بىراق ازىرگە ەشكىم مەرتىككەن جوق. ماي شاممەن وتىراتىن كۇندەرىمىز كوپ» دەيدى تۇرعىنداردىڭ ءبىرى. كەش باتقاندا جارىقتىڭ جوقتىعىنان اۋىلدا قارا تۇنەك باساتىنىن ءسوز ەتكەن اۋىلدىقتار, اسىرەسە, ەكىنشى اۋىسىمدا وقيتىن بالالارىنا ۇيگە جەتۋ قيىنعا سوعاتىنىن ايتادى.

جەرگىلىكتى بيلىك جاۋابى

جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ مالىمەتىنشە, جىلدار بويى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر بيىلدان باستاپ بىرتىندەپ رەتتەلەدى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ وكپەسىنە قاراوتكەل اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى مەلس جۇماباەۆتىڭ ءوز ءۋاجى بار.

– جالپى, قاراوتكەل اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ حالىق سانى 25 مىڭدى قۇرايدى. بىراق مۇندا تىركەلگەندەر سانى نەبارى 7200 عانا. ال قاراجار اۋىلىنىڭ وزىندە 5 مىڭ ادام تۇرادى. ونىڭ دا تەك 800-­ى عانا تىركەلگەن. قالعانىنىڭ بارلىعى استانادا تىركەۋدە. مۇنداعى كولىكتەردىڭ مەملەكەتتىك نومىرىنە قاراساڭىز دا, باسىم كوپشىلىگى – 01. دەمەك, ولار سالىقتى دا استانا قازىناسىنا تولەيدى. ال بيۋدجەتتەن اۋىلعا بولىنەتىن قارجى ەلدى مەكەندەردىڭ ناقتى تىركەۋدە تۇرعان تۇرعىندار سانىنا بايلانىستى بولادى. بىراق جاعدايىن جاقسارتقىسى كەلىپ, جەرگىلىكتى بيلىكتەن سونى تالاپ ەتەتىن اۋىل تۇرعىندارى نەگە ەكەنى بەلگىسىز, وسىندا تىركەلۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتادى. ەگەر تۇرعىنداردىڭ بارلىعى تۇرىپ جاتقان مەكەنجايلارىندا تىركەۋدە تۇرسا, مۇندا اكىمدىك مەكەمەسى دە قۇرىلىپ, اۋىلدىڭ جەكە باسشىسى دا تاعايىندالار ەدى, – دەيدى اكىم.

دەگەنمەن, قاراجار اۋىلىنىڭ تۇيتكىلدەرىن شەشۋ ۇشىن وبلىستىق بيۋدجەتتەن بىلتىر 280 ملن تەڭگە بولىنسە, بيىل تاعى 260 ملن تەڭگە قاراستىرىلعان. اكىمنىڭ ايتۋىنشا, بۇل قوماقتى قارجى تەك جوبالاۋ جۇمىستارىنا جۇمسالاتىن ءتارىزدى. وسىنىڭ ارقاسىندا قاراجار اۋىلىنىڭ ەكىنشى ىقشام اۋدانى مەن مەكتەپ جارىق پەن قامتىلماق. ال اۋىلداعى قالعان 3, 4, 5 ­ىقشام اۋداندارىن ەلەكتر قۋاتىمەن قامتۋ ءۇشىن تاعى قوسىمشا جوبا دايىندالماق. بىراق بۇل الداعى جىلدىڭ ەنشىسىندە كورىنەدى.

– قازىرگى ۋاقىتتا قاراجاردىڭ ەكىنشى ىقشام اۋدانىنداعى ەلەكتر باعاندارى 100 پايىز ورناتىلىپ تۇر. ەندى جاقىندا جارىق بەرىلەدى. جالپى, مۇندا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. مىسالى, اۋىلعا كىرەبەرىستەگى 2 شاقىرىم 200 مەتر جول جوندەلىپ, اسفالت توسەلدى. سونىڭ ارقاسىندا بيىلدان باستاپ استانادان 305­ اۆتوبۋس قاتىناي باستادى. اۆتوبۋس ازىرگە اۋىلعا كۇنىنە تەك 4 مارتە عانا كەلىپ كەتەدى. استانا قالاسى اكىمدىگىنە «قوعامدىق كولىك ساعات سايىن كەلىپ تۇرسا» دەگەن حات جولدادىق. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە جولعا قويىلادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ال اۋىلدىڭ ىشكى جولدارىنىڭ قاشىقتىعى 32 شاقىرىم بولسا, وسىنىڭ 28 شاقىرىمىن جوندەۋگە جوبالىق-­سمەتالىق قۇجات دايىندالۋدا. ونىڭ 10 شاقىرىمىن بيىل جوندەۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز, – دەيدى قاراوتكەل اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى مەلس جۇماباەۆ. – حالىقتى تازا اۋىز سۋمەن قامتۋ ماسەلەسى دە شەشىلىپ كەلەدى. كەلەسى جىلى قاراجارعا قۇبىر توسەۋ جۇمىستارى اياقتالادى. استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ, ەلوردانىڭ نەگىزگى سۋ قۇبىرىنا قوسىلۋ جاعى تالقىلاندى. جۇمىستار ويداعىداي جۇزەگە اسسا, جىل سوڭىنا دەيىن قاراجار مەن جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەر تازا اۋىزسۋ قولداناتىن بولادى, – دەپ جالعادى ءسوزىن اكىم.

سونىمەن قاتار مۇندا سالىنىپ جاتقان 240 ورىندىق, 9 سىنىپتىق جاڭا مەكتەپ الداعى قىركۇيەكتە پايدالانۋعا بەرىلەتىنىن ايتادى اۋىلدىق وكرۋگ اكىمى. اۋىلعا باسشى بولىپ كەلگەنىنە ءبىر جىل ەندى بولاتىن 30 جاستاعى اكىم تۇرعىندار ءسال شىدامدىلىق تانىتسا, مۇندا ىلكىمدى ىستەردىڭ قولعا الىناتىنىن ايتادى.

– وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇندا ەشقانداي جوبا بولماعان. تەك 2014 جىلى باستالىپ, اياقسىز قالعان جوبا بۇگىنگى كۇنگە جارامسىز بولىپ قالعاندىقتان, ءبارىن باسىنان باستاۋعا تۋرا كەلدى. قازىر ەلەكتر جارىعى, اۋىزسۋ, جول ماسەلەلەرى بويىنشا جەتى جوبا جاسالىپ جاتىر. بىراق ونىڭ ءبارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وبلىستىق بيۋدجەتتىڭ قارجىسى جەتپەيدى. سوندىقتان جۇزدەگەن ميلليون قارجىنى ۇكىمەتتەن, رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن سۇراپ وتىرمىز. ال قارجىلاندىرۋدىڭ ۋاقىتىن ءدوپ باسىپ ايتا المايمىز. دەگەنمەن, 2020 جىلعا قاراي اۋىلدا ەداۋىر جۇمىس اتقارىلۋى ءتيىس, – دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى مەلس جۇماباەۆ.

«جاس كەلسە, ىسكە» دەگەندەي, جاس باسشىنىڭ جۇمىسىنا ساتتىلىك تىلەدىك. ارينە, جوبا-جوسپاردىڭ بولعانى كوڭىل قۋانتادى. تەك جوبالار قاعاز جۇزىندە قالىپ قويماي, ىسكە اسىرىلسا يگى ەدى.

نۇرداۋلەت كاكىشەۆ