استاناداعى ۇلتتىق مۋزەيدە ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ اياسىندا «ۇلى دالا بولاشاعىنا قادام – لاتىن ءالىپبيى» دەگەن تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل ءماجىلىسى ءوتتى. شاراعا ءتىل ماماندارى مەن بەلگىلى عالىمدار قاتىستى.
دوڭگەلەك ۇستەلدى ۇلتتىق مۋزەيدىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى, فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سايا اليپوۆا جۇرگىزىپ وتىردى. جيىن بارىسىندا جاقىندا ەلباسىعا تانىستىرىلعان لاتىن ءالىپبيىنىڭ ەكىنشى نۇسقاسى تۋرالى پىكىرلەر ايتىلدى. الدىمەن شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنىڭ مامانى الماجان قادىرحانقىزى ءسوز الىپ, جاڭا ءالىپبيدىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالدى. «ءبىرىنشى نۇسقا كوپشىلىك تاراپىنان قولداۋ تاپپاعان سوڭ, ەكىنشى نۇسقا دايىندالدى. مۇندا قازاق دىبىسىنا ءتان ارىپتەر دايەكشەلەر ارقىلى بەرىلگەن. احمەت بايتۇرسىنوۆ: «قازاق تىلىندە داۋىستى ا, و, ۇ دىبىستارىنىڭ جىڭىشكە سىڭارلارىن شىعارۋ ءۇشىن ولارعا ارنايى دايەكشە قويامىز» دەگەن. بۇل نۇسقاداعى دايەكشە تاڭباسى ۇلت ۇستازىنىڭ وسى ءسوزىن نەگىزگە الا وتىرىپ دايىندالدى. بۇل ناقتى بەكىتىلگەن نۇسقا ەمەس, حالىقتىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلعان جوبا ەكەنىن ەسكەرتكىم كەلەدى» دەدى ول.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ كەزەڭدەرى ناقتى اتاپ كورسەتىلگەن. ماقالادا 2017 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ناقتى ءبىر ءالىپبي نۇسقاسى بەكىتىلىپ, 2018 جىلى قابىلدانعان ءالىپبي نەگىزىندە ارنايى ماماندار دايىندالىپ, وقۋلىقتار لاتىن گرافيكاسىنا اۋدارىلىپ, 2025 جىلعا دەيىن مەملەكەتتىك ءىس-قاعازدار, مەرزىمدى باسپاسوزدەر تۇتاستاي لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرىلۋ كەرەكتىگى ايتىلعان. 11 قىركۇيەكتە پارلامەنت ماجىلىسىندە تانىستىرىلعان لاتىن ءالىپبيىنىڭ العاشقى نۇسقاسىندا 25 ءارىپ, 8 ديگراف كورسەتىلگەن. ال قازىر قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان لاتىن ءالىپبيىنىڭ ەكىنشى نۇسقاسىندا 32 ءارىپ بەرىلگەن. بەلگىلى عالىم راحىمجان تۇرىسبەك ءوز سوزىندە ءاربىر قارىپ ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى.
– ءالىپبي تاڭداۋ بۇگىن ايتىلىپ جاتقان ءسوز ەمەس. باسى وتكەن عاسىردان باستالادى. 1926 جىلى باكۋدە تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ وقىمىستىلارى جينالدى. وعان بىزدەن احمەت بايتۇرسىنوۆ, ءنازىر تورەقۇلوۆ, ەلدوس وماروۆ قاتىستى. سوندا ولار ءارىپ تاڭداۋدى ءومىر ءسۇرۋدىڭ فورماسى, حالىق پەن ۇلت بولىپ قالۋدىڭ جاعدايى, شىن مانىندە, تاريحتا قالۋدىڭ جولى دەپ قاراپ, جان بەرىپ, جان الىساتىنداي جاعدايدا پىكىرتالاسقا بارعان. قازاق زيالىلارى ءارىپ ءۇشىن, ءارىپتىڭ ارتىنداعى ۇلت ءۇشىن ءاربىر ارىپكە جان سالدى. «ءبىر ءارىپ – ءبىر دىبىس» دەگەن ۇستانىممەن ۇلتقا, ازاتتىققا جۇمىس ىستەدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزگى باعىتى ارىپكە كەلىپ تىرەلەدى. ءارىپ دەگەنىمىز – ءتىل, ءتىل دەگەنىمىز – ۇلتتىڭ جانى. سوندىقتان ەل بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى شەشىم قابىلداناتىنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك, – دەدى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
راحىمجان اعا قارىپ تاڭدالعاننان كەيىن ەملە مەن جازۋ ەرەجەلەرىن جاسايتىن فيلولوگتار مەن ءتىلشى-عالىمداردىڭ الدىندا قىرۋار جۇمىس تۇرعانىن ايتىپ ءوتتى.
«استانا» مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى مۇحامبەديا احمەت-تورە اعامىز دا جاندىرىپ سويلەدى.
– تىلگە «مەن قازاقپىن» دەيتىن كىسىلەردىڭ ءبارى جانى اۋىرماي قويمايدى. ورتاق ءتىل مەن ءدىن عانا حالقىمىزدى ساقتاپ قالادى. مەن فيلولوگ ەمەسپىن. دارىگەرمىن. ءبىزدىڭ جازۋىمىزدىڭ ءبارى لاتىنشا. سوندىقتان وعان كوشۋ ماعان تاڭسىق ەمەس. مەنىڭ ويىمشا, ءتىلدىڭ ءارپى مەن دىبىسىن جاساۋدى تەك فيلولوگتار عانا اتقارۋ قاجەت. وعان ارالاسۋعا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق. قازىر ايتيشنيكتەر ءتىلشى-عالىمدارعا قارسى پىكىر ايتىپ جاتىر. ويتكەنى اعىلشىن ءتىلىنىڭ كلاۆياتۋراسى 26 ارىپتەن تۇرادى. ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى دەگەن. كەشىرىڭىز, الەمدە بىزدەن دە تىلدەرى كۇردەلى ۇلتتار بار. ماسەلەن, گرۋزيندەر مەن ارميانداردىڭ نەمەسە قىتايلاردىڭ تىلدەرى ەشكىمگە ۇقسامايدى. بىراق ولار ءوز كلاۆياتۋراسىن پايدالانادى. احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتقان «ءبىر ءارىپ – ءبىر دىبىس» دەگەن پرينتسيپتەن اۋىتقىماۋ قاجەت. مەن تۇتىنۋشىمىن. احاڭ: «ءتىلدى ارىپكە بولا بۇزبايدى, تىلگە بولا ءارىپتى وزگەرتەدى» دەگەن. باستىسى, انا ءتىلىمىز قور بولماسا ەكەن دەيمىن, – دەدى ءتىل جاناشىرى.
قىسقاسى, شاراعا قاتىسقانداردىڭ ءبارى ءوز ويلارىن بۇكپەسىز ورتاعا سالدى. بارلىعى-
نىڭ ايتار ويى دا لاتىن ءالىپبيى ۇلت بولاشاعىنىڭ جاڭا قادامى ەكەندىگىنە ءتۇيىستى.
ازامات ەسەنجول
