جاقىندا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتى قارجى پيراميداسىن قۇرىپ, وعان باسشىلىق جاساعان ر.احىمبەكوۆا مەن ك.ەلەۋكەنوۆاعا قاتىستى قىلمىستىق ىسكە نۇكتە قويدى. 2019 جىلى قۇرىلىپ, قازاقستاننىڭ بۇكىل اۋماعىن قامتىعان «استانا راۋشان كاسساسى اينالىمى» قارجى پيراميداسىنىڭ يەلەرى «WhatsApp» مessenger مەن «Telegram» الەۋمەتتىك جەلىلەرىندە چات اشىپ, ون سەگىز اي بويى ەمىن-ەركىن كوسىلگەن.
سەنىمگە كىرۋدەگى العاشقى قادام
«مىڭ اسقانعا – ءبىر توسقان» ەندى, مىنە, نۇر-سۇلتان قالاسى سارىارقا اۋدانىنىڭ №2 سوتى «استانا راۋشان كاسسا اينالىمى» قارجى پيراميداسى باسشىلارىن كىنالى دەپ تاۋىپ, ارقايسىسىنا 5 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىن تاعايىندادى. سونداي-اق سوت ەكەۋىنە دە بەس جىلعا قارجى, ينۆەستيتسيا سالاسىنا قاتىستى قىزمەتپەن اينالىسۋعا تىيىم سالدى.
ءبىرىن-ءبىرى جاقسى تانيتىن ەكى كەلىنشەك بۇل قىلمىستىق جوسپارلارىن 2019 جىلدىڭ كوكتەمىندە وزدەرى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مەكەمەدە ەكەۋارا كەلىسىپ, جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەمەن قارىزعا اقشا الۋدان باستاعان. ادامنىڭ ويىنا كەلە بەرمەيتىن بۇل قۇيتىرقى ارەكەتتى ەكەۋى و باستا ونشا پايدا اكەلەدى دەپ ويلاماعان دا بولۋى كەرەك. الايدا ادامداردىڭ تىم سەنگىشتىگىن, ەلىككىشتىگىن بايقاپ, ونى كۇندەلىكتى ادەتتەرىنە اينالدىرا باستاعان. ماسەلەن, قارجىلىق جاعىنان قاتتى قينالىپ تۇرعان كەيىپ تانىتىپ, بىرەۋدەن 20 مىڭ تەڭگە قارىز الادى دا, ونى ءۇش كۇننىڭ ىشىندە پايىزدىق ۇستەمەسىمەن قايتارىپ بەرەدى. ءۇشىنشى بىرەۋدەن 40 مىڭ تەڭگە الىپ, ونى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە 60 مىڭ تەڭگە ەتىپ قايتارىپ بەرىپ, ادامداردىڭ سەنىمىنە ابدەن كىرىپ العان. ءسويتىپ قارىز بەرىپ, قارىز الىپ جۇرگەن ادامدار ولار قۇرعان قارجى پيراميداسىنا وزدەرى قالاي كىرىپ كەتكەنىن بايقاماي قالعان.
كەلە-كەلە قارجى جاعىنان قوڭدانىپ العاسىن «استانا راۋشان كاسسا اينالىمى» جەكە كاسىپكەرلىگىن قۇرىپ, ونىڭ ىرگەسىن كەڭەيتۋمەن اينالىسقان. ءسويتىپ, ءار قالادان, ءار وبلىستان ادامدار تارتا باستاعان. قازىرگى دەرەكتەرگە ساي ولار جىل جارىم ۋاقىتتا نۇر-سۇلتان, الماتى, شىمكەنت, قاراعاندى, ورال, اقتوبە, تاعى دا باسقا قالالاردان ەكى مىڭعا تارتا سالىمشى جيناعان. ءارى ولاردىڭ كوبى قوماقتى اقشا سالىپ, بارماقتارىن تىستەپ قالىپ وتىر.
دەگەنمەن, نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ تەرگەۋشىسى دينارا اسىلحانوۆانىڭ ايتۋىنشا, وسى قارجى پيراميداسىنىڭ قۇرىعىنا ەكى مىڭعا تارتا ادام ىلىككەنىمەن, سولاردىڭ تەك 198-ءى عانا جابىرلەنۋشى بولىپ تانىلعان. كوبى العاشقى سالعان اقشالارىن قايتارىپ الىپ, ەكىنشى رەت سالىپ قوماقتى اقشا الامىز با دەگەن ۇمىتپەن الدانعاندار بولسا, كەيبىرى «ءبارىبىر اقشا بىزگە قايتارىلمايدى» دەپ سوتقا بارىپ ۋاقىت وتكىزۋدەن قاشقاقتاعاندار ەكەن.
كىنالىلەر جازاسىن الدى. الايدا قارجى پيراميداسىن ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ولارعا ءۇمىت ارتۋشىلار قاتارى ازاماي وتىر. وعان مىسال, نۇر-سۇلتان قالاسىندا ينۆەستيتسيا سالاسىندا ماركەتينگتىك كومپانيا اتىن جامىلىپ «Sincere Systems» اتتى تاعى ءبىر قارجى پيراميداسىنىڭ انىقتالعانى بولىپ وتىر. ەلوردالىق ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتى قازىر الدىن الا ءسوز بايلاسىپ, وسىنداي قادامعا بارعان ءبىر توپ ادامنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعادى. ءىستىڭ تولىق ءمان-جايى تەرگەۋ امالدارىنا بايلانىستى ناقتى ايتىلماي وتىر.
تەك ءبىر بەلگىلىسى, بۇل قۇيتىرقى قارجى پيراميداسىندا دا بۇرىن «نۇر-اۆتو» قارجى پيراميداسىنا قاتىسىپ, جابىرلەنۋشى بولىپ تانىلعان كەيبىر ادامداردىڭ ەسىمدەرى جۇرگەن كورىنەدى. سوعان قاراعاندا, قارجى پيرميداسىنان كەيبىر ادامداردىڭ اۋزى كۇيمەيتىندىگى انىق بايقالادى.
بىرەۋدىڭ باعى – سەگىزدىڭ سورى
نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن ناۋرىز ايىندا باعيلا دوسمايىلوۆا ەسىمدى جابىرلەنۋشى قارجى پيراميداسىنا الداندىم دەپ ءوزىن-ءوزى ورتەگەنى بەلگىلى. ءتىپتى ول تەرگەۋشى رۋسلان ءابدىراحمانوۆتى «تەرگەۋگە قاتىستى كوپتەگەن قۇجاتتاردى جوعالتىپ جىبەردى» دەپ ايىپتادى. ال تەرگەۋشىنىڭ ءوزى «14 ادام كۇدىكتى دەپ تانىلىپ, 10 ادام قاماۋعا الىنعان ءىستى قالاي توقتاۋعا بولادى؟» دەپ تاڭعالادى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, باعيلا دوسمايىلوۆانىڭ وسى ارەكەتىنەن كەيىن 169 ادامنىڭ الدانۋى مەن ميللياردتاعان اقشانى الاياقتاردىڭ جىمقىرۋىنا سىبايلاستى دەگەن كۇدىكپەن كوپشىلىككە كەڭىنەن تانىلعان ۆاينەرلەر مەيىرجان تورەباەۆ پەن مەيىرحان شەرنيازوۆ قاماۋعا الىندى. تاعى ءبىر تۇسىنىكسىزدىگى, مەيىرجاننىڭ ءوزى 2021 جىلى وسىنداي قارجى پيراميداسىنا 10 ميلليون اقشاسىن سالىپ, جابىرلەنۋشى دەپ تانىلعان. ەندى كەلىپ ول 2022 جىلى سول قارجى پيراميداسىن ناسيحاتتاعانى ءۇشىن جازىقتى بولىپ وتىر.
ال زاڭگەر ابزال قۇسپاننىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى قولدانىستاعى زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس, قارجى پيراميداسىن ناسيحاتتايتىندارعا, وسى ءبىر كەلەڭسىزدىكتى كوپشىلىككە تاراتۋشىلارعا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلماعان. ولارعا اسىپ كەتكەندە تەك ايىپپۇل سالىناتىن كورىنەدى. مىنە, وسى جەردەن كەلىپ, قارجى پيراميداسىن ەلگە, حالىققا بەلگىلى ادامدار, ءتىپتى كەڭىنەن تانىلعان ادامدار ناسيحاتتايتىن جايلار كوبەيىپ بارادى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل قارجىلىق ساۋاتى مەن قۇقىقتىق ءبىلىمى تومەن ادامداردىڭ الاياقتارعا وڭباي الدانۋىنا جاعداي جاسالىپ جۇرگەندىگىن بىلدىرەتىن كورىنەدى.
نەگە ادامداردىڭ وسى قارجى پيراميداسىنان اۋىزدارى كۇيمەيدى؟ نەلىكتەن ولار اقشالارىن جوعالتىپ, جۇيكەلەرىن جۇقارتىپ, تەرگەۋشىنىڭ الدىنا بارىپ, سوت جاعالاپ, قىرۋار ۋاقىتتارىن كەتىرىپ جۇرسە دە, الاياقتاردىڭ ارباۋىنا قايتا-قايتا تۇسە بەرەدى؟ ءبىز وسى سۇراقتى قوعام بەلسەندىسى, بەلگىلى بلوگەر ەرمەك الىمبەكوۆكە قويدىق.
– بىرىنشىدەن ايتارىم, زامان قيىنداپ كەتتى. ادامداردىڭ كوپشىلىگى كەدەيلىك شەگىندە ءوتسمىر سۇرەدى. تاپقان تايانعانىن تاماعىنا جەتكىزە الماي, پۇشايمان بولعان ادامدار «اقشاڭدى اياق استىنان ەسەلەپ الاسىڭ» دەگەن جالعان ناسيحاتقا وپ-وڭاي سەنىپ قالادى. ونىڭ ۇستىنە الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ, انشىلەر دە, ۆاينەرلەر دە, «ماشينا ۇتىپ الاسىڭ, پاتەر كىلتىن قولىڭا ۇستاتامىز» دەگەن سىڭايدا وتىرىكتى سۋداي ساپىرىپ جاتادى. تاعى ءبىر اتاپ ايتارلىعى, قارجى پيراميداسىن ۇيىمداستىرۋشىلار دا جاي ادامدار ەمەس. زاڭدىق ساۋاتى مول, قارجىلىق جاعىنان ابدەن سىننان وتكەن قاي جەردە الىپ, قاي جەردە بەرۋ كەرەك ەكەندىگىن تولىق مەڭگەرگەن ينەنىڭ كوزىنەن وتكەندەي جىلپىس بولادى. ولار سويلەگەن كەزدە بۇرىن وسى اقشانى الماي كەلگەنىڭە ءوزىڭ تاڭقالاتىنداي دارەجەگە جەتەسىڭ. ءتىپتى سەنى «قورقاقسىڭ, سول قويان جۇرەكتىگىڭنەن جولىڭ بولماي ءجۇر» دەپ قايراپ تا قويادى. تاۋەكەل ەتسەڭ, العاشىندا بىرەۋدىڭ ەسەبىنەن ساعان بەرەدى. بىراق «سەن دە وعان كليەنت تابۋىڭ كەرەك. سوندا بۇدان دا ەسەلەپ الاسىڭ» دەپ قوماقتى اقشاعا ۇمىتتەندىرەدى.
بىلاي ويلاپ قاراڭىزشى, ەلدەگى ەڭ تانىمال بانكتەر تەك 12, اسىپ كەتسە 14 پايىزبەن عانا قارىزعا اقشا بەرەدى. ال بۇلار 20, 30, 50, 100 پايىزدىق ۇستەمەمەن اقشاڭدى ەسەلەپ بەرەمىز دەيدى. ونداي ەسەلەۋ ءۇشىن سەنىڭ ءوزىڭ سەگىز ادامدى الداۋىڭ كەرەك. مىسالى, ءسىز ءبىر ميلليون تەڭگە سالىپ, 10 ميلليون تەڭگە الۋ ءۇشىن سول قارجى پيراميداسىنا سەگىز ادام 1 ميلليون تەڭگەدەن اقشا سالۋى كەرەك. مىنە, قاراپايىم قيسىن. ال وسى قيسىندى تۇسىنبەگەن ادام ءوزى تابىس تاۋىپ, قۋانىشقا, باقىتقا كەنەلۋى ءۇشىن سەگىز ادامدى سورلاتادى. سوندا بىرەۋدىڭ باعى – سەگىزدىڭ سورى بولىپ شىعادى.
قارجى پيراميداسىنا اقشاسىن سالعىسى كەلگەن ادام وسى ءبىر جايدى تەرەڭ تۇسىنسە ەكەن دەيمىن.
بىراق ءبىزدىڭ قوعامدا بۇل اقيقات شىندىق ءالى كوپشىلىكتىڭ قۇلاعىنا جەتپەي جاتىر. قۇقىق, زاڭ ورىندارى قانشا كۇرەسكەنىمەن, جۇرت «قارا كاسسا» دەپ اتاپ كەتكەن الاياقتاردىڭ ارەكەتى تىيىلماي وتىر. ولاي دەيتىنىمىز, وتكەن جىلدارى «گارانت-24» قۇرىقتالىپ ەدى, ودان كەيىن «نۇراۆتو» شىقتى. وعان بۇعاۋ سالعاندا ەندى كەلىپ, «استانا راۋشان كاسسا اينالىمى» مەن «Sincere Systems» بوي كورسەتتى. ستاتيستيكا مالىمەتى بويىنشا, ەلىمىزدە 31 مىڭ ادام 54 ميلليارد تەڭگەگە قارجى پيراميداسىنا الدانعان ەكەن. مىنە, وسى قىلمىستى توقتاۋ ءۇشىن زاڭدى كۇشەيتىپ, ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جانداندىرۋ كەرەك دەيدى ماماندار.
