وسىدان 5 جىل بۇرىن شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسى ۇلتتىق دومبىرا كۇنى بولىپ بەكىتىلگەن بولاتىن. سودان بەرى بۇل ايتۋلى كۇن كۇمبىرلى كۇيدىڭ قوڭىر اۋەنىمەن تەربەلىپ كەلەدى.
«ەكى ىشەكتىڭ ءبىرىن قاتتى, ءبىرىن ءسال-ءپال كەم بۇرا.
ناعىز قازاق – قازاق ەمەس, ناعىز قازاق – دومبىرا!
بىلگىڭ كەلسە ءبىزدىڭ جايدى, سودان سۇرا تەك قانا:
ودان اسقان جوق شەجىرە, ودان اسقان جوق دانا!»
قادىر مىرزا-ءاءلى
دومبىرا – كونەنىڭ كوزى, بابادان قالعان اسىل ميراس, قۇندى قازىنا, ۇلتتىق رۋح. ءارتۇرلى ەسكەرتكىشتەرگە, سونداي-اق ەتنوگرافتاردىڭ جازىپ قالدىرعان ەڭبەكتەرىنە جۇگىنسەك, دومبىرا جانە وزگە حالىقتاردىڭ وسى تەكتەس اسپاپتارى ءتىپتى سوناۋ ورتا عاسىرلاردا بەلگىلى بولعان ەكەن. دەمەك, دومبىرا – عاسىرلار بويى قازاق حالقىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان قاستەرلى مۇرامىز. ونىڭ جاڭا مىڭجىلدىقتا زامانا نۇرىمەن قايتا جارقىراپ, اسپەتتەلىپ جاتقانىنىڭ ءوزى – حالقىمىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. ونىڭ ۇستىنە, وسىدان سەگىز جىل بۇرىن دومبىرا كۇيلەرى يۋنەسكو-نىڭ ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلگەنىن ەسكەرسەك, ەلىمىزدە دومبىرا كۇنىنىڭ ايىرىقشا اتالىپ ءوتۋىنىڭ ءمان-ماڭىزى بولەك.
دومبىرا دەمەكشى, قازاقتا دومبىرانىڭ ءتۇرى دە, جاساۋ ءتاسىلى دە كوپ. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا, بۇگىندە قازاقتا دومبىرانىڭ 20-دان استام ءتۇرى بار. عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە, دومبىرانىڭ جەتى ءتۇرى جويىلىپ كەتكەن. دومبىرانىڭ جاسالعان ماتەريالىنا قاراي اتى دا ۇقسامايدى. اعاشتان سىرت, شيدەن, سۇيەكتەن دە دومبىرا جاساعان شەبەرلەر بار. قازىر ەلەكتروندى دومبىرالاردىڭ تۇرلەرى دە كوبەيىپ كەلەدى. ءۇش ىشەكتى, قوس باستى دومبىرالار دا بار. ءبىر قىزىعى, قازىرگى دومبىرالاردىڭ پەرنەسى دە كوبەيىپ بارادى. و باستا قازاق دومبىراسى 9 پەرنەلى بولعان دەپ ايتىلادى. ايگىلى وزبەكالى جانىبەكوۆ جازبالارىندا وسىنداي دەرەكتەر كەلتىرەدى. 2008 جىلى موڭعوليا ارحەولوگتارى التايدىڭ سول ەلدەگى بولىگىنەن ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ V عاسىرىنا جاتاتىن كونە اسپاپ تابىلعان. زەرتتەۋشىلەر ونى «اتا دومبىرادا» دەپ اتاعان. بۇل ساز اسپابىندا دا 9 پەرنە بولعان. سونىمەن قاتار, دومبىرا تۇركى حالىقتارىنا ورتاق كونە مۋزىكا اسپاپ دەۋگە دە بولادى. قازاق تىلىندەگى «دومبىرا» ءسوزى باشقۇرتتاردا «دومبىرا», تاجىكتەردە «دومبۋراك», بۋرياتتاردا «دومبرو», موڭعولداردا «دومبور», تۇرىكتەردە «تومبرا» دەپ اتالادى. ۇيعىر تىلىندەگى «تامبۋر» اتاۋى دا دومبىراعا جۋىق. مىسالى, ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ ەڭبەكتەرىنەن تامبۋر اسپابى جايى جازىلعان. دەمەك, دومبىرا تۋرالى زەرتتەۋ-زەردەلەۋ جانە ونىڭ تۇركى حالىقتارىنا ورتاقتىعى جونىندە ءالى دە كوپ ىزدەنىس جاساۋعا تۋرا كەلەدى.
ارينە, ۇلتتىق مۋزىكا اسپابىمىز تەك دومبىرا كۇنى عانا ۇلىقتالىپ جاتقان جوق. ەلوردادا قۇرمانعازى ساعىربايۇلى, دينا نۇرپەيىسوۆا سىندى ايگىلى كۇيشىلەردىڭ اتىنا كوشە بەرىلىپ, ءمۇسىنى قويىلعانىنىڭ ءوزى – كۇي مەن كۇيشىگە جاسالعان ۇلكەن قۇرمەت. ۇلتتىق دومبىرا كۇنى بەلگىلەنگەننەن بەرى باستاۋىش مەكتەپتەردە دومبىرا ساباعى قوسىلىپ, جاس جەتكىنشەكتەردىڭ قارا دومبىرانىڭ قاسيەتىن ءبىلىپ وسۋىنە مۇمكىندىك جاسالعانى دا دومبىرا قاسيەتىن ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋدىڭ ۇتىمدى جولى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دەي تۇرعانمەن دومبىرا كۇنى دە ناۋقاندىق شارا رەتىندە عانا اتالىپ وتەتىن جاعدايدان ساقتانۋ كەرەك. بىلايشا ايتقاندا, قازاقتىڭ كيىز ءۇيى, ويۋلى كيىم-كەشەكتەرى مەن دومبىراسى تەك دومبىرا كۇنى, ناۋرىز سياقتى كۇندەر دە عانا ەسىمىزگە تۇسپەۋى ءتيىس. كەرىسىنشە بۇلاردى بوگەنايى بولەك ۇلتتىق مۇرامىز رەتىندە ۇدايى ناسيحاتتاپ-دارىپتەپ وتىرۋدى ۇردىسكە اينالدىرعانىمىز ابزال. سونىمەن قاتار, قازاقستانداعى دومبىرا جاسايتىن شەبەرلەرگە دە كوڭىل ءبولىپ, ولارعا قارجى جانە ۇگىت-ناسيحات, ساياساتتىق جاقتان قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. ويتكەنى قازىر قولونەر شەبەرلەرى بارعان سايىن ازايىپ بارادى, ءبارى نارىققا بەت العالى بازاردا سانى بار, ساپاسى جوق دومبىرالار كوبەيىپ كەتتى. ءتىپتى, كەيبىر دومبىرا ساتۋشىلار ارزان دومبىرالاردى قاراقالپاقستاننان الدىرادى ەكەن. مەكتەپ بالالارىنىڭ قولىندا جۇرگەن دومبىرالاردىڭ دەنى وسى ەلدەن اكەلىنگەن. دەمەك, دومبىراعا كوڭىل ءبولۋ شىلدەدەگى ءبىر كۇنمەن عانا شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك. دومبىراشى, كۇيشىلەرگە كورسەتىلگەن قۇرمەت شەبەرلەرگە دە كورسەتىلسە, ولار شاكىرت تاربيەلەسە, ۇلتتىق ونەر ءۇشىن ارتىق بولمايدى.
ارينە, قازاق بار دا, كۇي مەن دومبىرانىڭ قاسيەتىن تۇسىنەتىن كۇيشى, ونەرپازدارىمىز بار دا, قارا دومبىرانىڭ قالتارىستا قالمايتىنى انىق. جىل سايىن قانشاما كۇيشى-كومپوزيتورلاردىڭ ونەر كەشى ۇزبەي وتكىزىلىپ تۇرادى. بيىل دا دومبىرا كۇنىنە وراي كوپتەگەن مادەني شارالاردى وتكىزۋ جوسپارلانعان. ماسەلەن, 2 شىلدە كۇنى نۇر-سۇلتان قالالىق قوعامدىق كەڭەسى, قالالىق جاستار ساياساتى باسقارماسى جانە «كۇي اناسى» رەسپۋبليكالىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «كۇي اناسى» اتانعان دينا كەنجەقىزى نۇرپەيىسوۆانىڭ ەسكەرتكىشى جانىندا (ابىلايحان داڭعىلىمەن كۇيشى دينا كوشەسىنىڭ قيىلىسى) حالقىمىزدىڭ ءتول ونەرى – كۇيدى دارىپتەۋ جانە جاستار اراسىندا ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا «كۇي جارمەڭكەسى» (كۇي تارتۋ سايىسى) وتسە, 3 شىلدە كۇنى «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا قر پرەزيدەنتىنىڭ قاتىسۋىمەن دومبىرا كۇنىنە ارنالعان سالتاناتتى كونتسەرت وتەدى. بۇل دا – دومبىراعا كورسەتىلگەن قۇرمەت.
