مۇراعاتتا ساقتالعان كونەرگەن ءىس ماتەريالدارىن پاراقتاي وتىرىپ, مىنا ءبىر جايعا نازارىمىز ايىرىقشا اۋدى. 1992 جىلدىڭ كۇزىندە اقمولا قالاسىندا 20 جاسار وندىردەي جىگىت ءوزىنىڭ تۋعان اكەسىن پىشاقتاپ ولتىرگەن. سۇمدىق وقيعا. ءومىردى جاڭا عانا باستاپ جاتقان جاپ-جاس جىگىتتى وسىنداي اۋىر قىلمىس جاساۋعا نە يتەرمەلەدى؟ وسىنشاما قاتىگەزدىك ونىڭ بويىنا قايدان كەلدى؟ ءبارىن باسىنان باياندايىق.
سۋىسۋ
راۆيل ۋتەۋلين مەن انجەلا اراسىنداعى ماحابباتتى قۇربىلارى ءالى كۇنگە ەستەرىنەن شىعارماي ايتىپ جۇرەدى. ەكەۋى مەكتەپ بىتىرەتىن جىلى تالاي بوزبالا مەن بويجەتكەننىڭ ارمانى بولارداي عاشىقتىق سەزىمگە بولەنىپ, كينوعا دا, بي كەشتەرىنە دە قول ۇستاسىپ بىرگە باراتىن. سول كەزدە ەكى جىل اسكەر قاتارىنا كەتكەن جىگىتىن كۇتىپ العان قىزعا بىرگە جۇرگەن دوستارى ءسۇيسىنىپ ەدى.
بۇل تۋرالى انجەلا ءوزىنىڭ تەرگەۋشىگە بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە بىلاي دەيدى: «ءبىز راۆيل ەكەۋمىز ءبىر-ءبىرىمىزدى وتە جاقسى كوردىك. ءبىر-ءبىرىمىزسىز ءومىر سۇرە المايتىنداي دارەجەگە جەتتىك. سوسىن بولسا كەرەك وتان الدىنداعى بورىشىن وتەپ كەلگەن بويدا ول ماعان «ۇيلەنەيىك, ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا بىرگە تۇرايىق» دەپ جۇرەگىن ۇسىندى. مەن ءوزىم ۇناتقان ادامعا ەش قارسىلىق بىلدىرە المادىم. كوپ كەشىكپەي ءبىز وتاۋ قۇردىق. باقىتتى ەدىك. ول وسىنداعى زاۋىتتا جۇمىس ىستەدى. مەن مەديتسينا ۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ, قالاداعى ءبىر ەمحانادا مەدبيكەلىك قىزمەتكە ورنالاستىم. تىرلىگىمىز ەل قاتارلى قالىپتى ءوتىپ جاتتى.
تۇڭعىشىمىز – ەلدار دۇنيەگە كەلدى. ارتىنان ءبىر جىلدان كەيىن ەلۆيرا, ەكى جىلدان كەيىن رافحات ءومىر ەسىگىن اشتى. كۇن ارتىنان كۇن, اي ارتىنان اي جەتىپ, ءومىر زىمىراپ ءوتىپ جاتتى.
راۆيل شىلىم شەكپەيتىن, ىشىمدىك ىشپەيتىن. تۇرمىسىمىز دا جاقسى بولدى. ءوزىمىزدىڭ ەكى بولمەلى پاتەرىمىز بولدى. اتا-انامىز دا بارىنشا قولدان كەلگەن كومەكتەرىن اياعان جوق. جەكەمەنشىك جەڭىل كولىك تە ساتىپ الدىق. ول وسى كولىگىمەن جۇمىستان قولى بوساعاندا تيىن-تەبەن تاباتىن. باسىندا مەن ونى قولدادىم. ويتكەنى سەنبى, جەكسەنبى كۇندەرى ادام تاسىپ, كادىمگىدەي اقشا اكەلىپ ءجۇردى. سول قوسىمشا اقشا ءبىراز جىرتىعىمىزعا جاماۋ بولىپ ەدى. بالالاردىڭ قوسىمشا اقىلى ۇيىرمەلەرى, كەلىمدى-كەتىمدى قوناقتارىمىز بار دەگەندەي, وسىنىڭ بارلىعىن سول راۆيل ماشينامەن تاباتىن قوسىمشا اقشامەن اتقارىپ جۇردىك.
كەلە-كەلە ول «اۋداندارعا, باسقا قالالارعا كليەنتتەردى اپارىپ كەلدىم» دەپ ۇيگە قونبايتىندى شىعاردى… ارادا ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە كۇيەۋىمنىڭ سۋىت ءجۇرىسى ءتىپتى كوبەيىپ كەتتى. بۇرىنعىداي ۇيگە اقشا دا اكەلمەيتىن بولدى. ءجۇز سىلتاۋ, مىڭ سەبەپ ايتىپ, ۇيگە كەلۋدى قويدى. ءار نارسەنىڭ شەگى بولادى عوي. ونىڭ ۇستىنە وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام دەگەندەي بار شىندىق ءبىر كۇنى اشىلدى. وزىنەن مۇشەل جاس كىشى ءبىر كەلىنشەكپەن كوڭىلدەس ەكەندىگى انىقتالدى. ءتىپتى اشىناسىنىڭ بۇدان اياعى اۋىر ەكەنى دە بەلگىلى بولدى. وتباسىنان بەرەكە كەتتى. كۇندە ايقاي-شۋ.
مەنىڭ جۇيكەم جۇقارا باستادى. بالالاردىڭ دا مازاسى كەتتى. ول كەزدە ۇلكەنىم ەلدار 11 جاستا ەدى. ول كوپ نارسەنى ءتۇسىنىپ قالدى. اكەسىن سونداي جاقسى كورەتىن. جۇرەگى قاتتى اۋىردى. كۇندە جىلاپ ۇيىقتاي الماي ءجۇردى. ويتكەنى اكەسى كيىم-كەشەگى مەن كەرەك زاتتارىن الدى دا ءبىر كۇندە اشىناسىنىڭ ۇيىنە كوشىپ الدى.
مەن سول ەكى بولمەلى ۇيدە ءۇش بالامەن قالىپ قويدىم. ءبىر ءتاۋبا ەتكەنىم, ول پاتەردى بىزگە قالدىردى. ءسويتىپ, زاڭدى تۇردە ايىرىلىستىق. اكەسى كەتىپ قالعاسىن ۇلكەن ۇلىم ءراۆيلدىڭ مىنەزى مۇلدە وزگەرىپ كەتتى. كوبىنە ساباققا بارمايتىندى شىعاردى. شارت ەتپە باسىنان ءسوز اسىرمايتىن اشۋلانشاق, ىزاقور بولىپ ءوسىپ كەلە جاتتى. مەن باسىندا «اكەسىنىڭ كەتىپ قالعانىنا نامىستاناتىن شىعار, بارا-بارا قويار» دەپ ونشا ءمان بەرمەي ءجۇردىم. بىراق بالام تۇيىقتالا بەردى. ۇيگە كەلسە, تاماعىن ىشەدى دە, ەش ءتىل قاتپاستان بولمەسىنە كىرىپ كەتەدى. 9 سىنىپتان ءارى قاراي وقىعىسى كەلمەدى. كاسىپتىك تەحنيكالىق ۋچيليششەگە ءتۇستى. ونى دا ماڭداتپادى. 2-كۋرستا جاپپاي توبەلەسكە قاتىسىپ, سۋىق قارۋ قولدانعانى ءۇشىن ءۇش جىلعا سوتتالىپ كەتتى…
وشتەسۋ
تەمىر توردىڭ ار جاعىنان ورالعاندا ەلدار ۋتەۋليننىڭ ومىرگە كوزقاراسى باسقاشا وزگەردى. بۇرىن دا ارتىق-اۋىس ءسوزدى كوتەرمەيتىن ەدى, ەندى ءتىپتى قاسىنداعى ادامداردىڭ قاتتىراق كۇلگەنى دە جۇيكەسىنە تيەتىندەي بولدى.
بالاسىنىڭ ۇيگە امان-ەسەن كەلگەنىنە اناسى قۋانعانىمەن, بالاسىنىڭ ءجۇزى جادىرامادى, توماعا-تۇيىق ءجۇردى. بازاردا ۇساق-تۇيەك زاتتاردى ساتۋمەن اينالىسىپ, كۇندەلىكتى شاي-سۋىن ايىرىپ جۇرگەنىمەن, ءۇيىنە, ءىنى-قارىنداسىنا كوك تيىن پايداسى بولعان جوق.
ون التى جاسقا ەندى عانا تولعان ىنىسىنە اكەسى اليمەنت تولەۋى كەرەك بولاتىن. جارتى جىلدان بەرى ول دا تولەنبەپتى.
«نەگە تولەمەيدى؟» دەگەن ساۋالىنا اناسى: «جۇمىس ىستەمەيدى, سوتتىڭ شەشىمى شىققانىمەن, تۇراقتى تابىسى بولماعاندىقتان, اليمەنتتى ءوندىرىپ الا الماي وتىرمىز» دەپ جاۋاپ بەردى.
– مەن وعان قالايدا اليمەنت تولەتتىرەمىن! تولەمەسە, جازاسىن بەرەمىن. سونىڭ كەسىرىنەن مەنىڭ ءومىرىم بۇزىلدى. سەن قانشاما زارداپ شەكتىڭ؟ ونىڭ ءبىرىن دە مەن ۇمىتقان جوقپىن. ءبارى كوكىرەگىمدە قىز-قىز قايناپ جاتىر. ول ءبىزدى ءبىر ايەلگە بولا ساتىپ كەتتى. ساتقىن. ايەلى مەن بالالارىن ءبىر شۇيكەباسقا ايىرباستاي سالعان ادامدى قالاي جازالاسا دا بولا بەرەدى دەپ ۇستەلدى قايتا-قايتا ۇرىپ كۇيىندى.
اناسى سابىرعا شاقىرعانىمەن, تار قاپاستا ءومىردىڭ ىستىق-سۋىعىن بىردەي تاتىپ جۇيكەسى جۇقارىپ كەلگەن, ونىڭ ۇستىنە تۋمىسىنان قىزبا جىگىت ورنىنان تۇردى دا قولدى ءبىر سىلتەپ, سىرتقا شىعىپ جۇرە بەردى.
ول اكەسىن ۇزاق ىزدەدى. بۇرىنعى تانىستارىنان سۇراستىردى. اعايىن-تۋىستارىنىڭ تامىرىن باسىپ كوردى. بىراق ناقتى مەكەنجايىن وعان ەشكىم دە ءدوپ باسىپ ايتا العان جوق.
ۇيدە جاتىپ ۇزاق ويلانا كەلە قۋلىققا باسۋعا بەل بۋدى. العادا تۇراتىن اكەسىنىڭ تۋعان اپاسى بارىن بىلەتىن. بالا كەزىندە ءبىر رەت اكەسىنە ەرىپ بارعانى دا بار. مىنە, سول كىسىگە «كەلىنىڭىز ءحال ۇستىندە ەس-ءتۇسىن بىلمەي جاتىر. حابارلاسايىق دەسەك, اكەمىزدى تابا الماي وتىرمىز» دەپ جەدەلحات جولدادى.
قۋلىعى جۇزەگە استى. ەكى كۇننەن كەيىن ۇيدەگى تەلەفون شىرىلداپ قويا بەردى. تۇتقانى كوتەرىپ ەدى. اكەسى ەكەن. «نە بولدى؟» دەدى قارلىعىڭقى ەر ادامنىڭ داۋسى. «مامام مەن قارىنداسىمدى ماشينا قاعىپ كەتتى» دەدى بۇل دا بەتى بۇلىك ەتپەي. «ەكەۋى دە ۇيدە جاتىر ەس-ءتۇسسىز…» دەدى دە تەلەفوندى قويا سالدى.
ول اكەسىنىڭ كەلەتىنىن ءبىلدى. «قالاي ەتكەندە دە ول ءبىر باس سۇعىپ شىعۋ كەرەك» دەگەن ويمەن ءتۇندى وتكىزدى. كەلەسى كۇنى شەشەسى مەن قارىنداسىنا «ماعان ءبىر جولداسىم كەلۋ كەرەك ەدى. ەكەۋارا اڭگىمەمىز بار. سەندەر ءزۇلفيا اپايدىڭ ء(زۇلفيا اناسىنىڭ اپاسى ەدى) ۇيىنە بارا تۇراسىزدار ما؟ كەشكە ءوزىم بارىپ الىپ كەلەمىن» دەپ جالىنعانداي كەيىپ تانىتتى. اناسى بالاسىنىڭ ءوتىنىشىن ەكى ەتپەدى.
ول ۇيدە ەشقايدا شىقپاستان اكەسىن كۇتتى. ويلاعانىنداي ءتۇس اۋا اكەسى دە توبە كورسەتتى. تابالدىرىقتان اتتاعان بويدا ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى اماندىق-ساۋلىقتان ەمەس, ءزىلدى سوزدەردەن باستالىپ, بالاعاتقا ۇلاستى.
«قايدا ولار؟ قىزىم قايدا؟» دەگەن اكەسىنىڭ ساۋالىنا ول. «و دۇنيەدە. سەنى دە شاقىرىپ جاتىر قازىر باراسىڭ» دەپ ءدوڭايبات شەكتى. اكە بالاسىن يتەرىپ جىبەرىپ, كەلەسى بولمەگە وتپەكشى بولىپ ەدى. الدىن الا دايىنداپ قويعان وتكىر كەزدىكتى بالاسى اكەسىنىڭ كەۋدەسىنە بويلاتا سالدى.
قاپەلىمدە مۇنداي قاتىگەزدىكتى كۇتپەگەن ول قولىن العا سەرمەگەن كۇيى قانعا بوگىپ, قۇلاپ بارا جاتتى…
