ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, اقىن سەرىك تۇرعىنبەكۇلىنىڭ «ءشامشى» ەلەگياسىنىڭ پرەمەراسى ءۇش كۇن بويى انشلاگپەن ءوتتى. قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بولات ۇزاقوۆ ساحنالاعان سپەكتاكلدى كورۋگە ۇلگەرمەگەندەر ونى 10 جەلتوقسان كۇنى اتالمىش تەاتردان جانە 14 جەلتوقساندا «ەكسپو-2017» كورمەسى اۋماعىنداعى ەنەرگيا حوللدان تاماشالاي الادى.
«ءشامشى مۇحيت سياقتى. ونىڭ قىرى دا, جىرى دا, سىرى دا مول. ءبىز تەك بەتىن قالقىپ, ءان الەمىنىڭ ازعانتاي شوعىرىن ۇسىندىق. مۇنى ءشامشى تۋرالى تاۋسىلمايتىن درامانىڭ باسى دەپ تۇسىنىڭىزدەر. جالپى كومپوزيتور جونىندە بۇرىن دا جازىلعان, ءالى دە جازىلا بەرەدى دەپ ويلايمىن. اركىمنىڭ جۇرەگىندە ءوز ءشامشىسى بار ەكەنى انىق» دەدى سەرىك تۇرعىنبەكۇلى.
ءشامشى بەينەسىن قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى نۇركەن وتەۋىلوۆ سومداپ شىقتى. پرەمەرادان كەيىن «مەن اعامدى ساعىنىپ كەلدىم.ءۇيدىڭ كەنجەسى بولدىم. اعامنىڭ قولىندا ءوستىم. كەلگەندە ماڭدايىمنان ءسۇيۋشى ەدى» دەگەن كومپوزيتوردىڭ تۋعان قارىنداسى رايحان قالداياقوۆا ساحنادان ءتىرى ءشامشىنى كورگەندەي بولعانىن جەتكىزدى. بۇل كىسى پرەمەرانى كورۋگە ارنايى شىمكەنتتەن كەلدى.
«مەنىڭ ماڭدايىما وسىنداي ۇلى تۇلعانىڭ وبرازىن ساxناعا شىعارۋ بۇيىرىپتى. شاما-شارقىم جەتكەنشە xالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتكىزۋگە تىرىستىم. بارىنە سۇيىكتى كورەرمەندەرىم, xالىق تورەشى» دەيدى نۇركەن وتەۋىلوۆ.
سپەكتاكلگە تەاتر ءارتىستەرىنەن قۇرالعان تۇتاس انسامبل تارتىلدى. ولار قويىلىمدى باسىنان اياعىنا دەيىن ءشامشىنىڭ اندەرىمەن كوركەمدەدى. وسى تۇرعىدان العاندا تەاتردىڭ باس حورمەيستەرى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى امانتاي جۇماشەۆ پەن باس بالەتمەيستەر سالتانات جولىمباەۆانىڭ ەڭبەگىن اتاپ وتۋگە ءتيىستىمىز.
ەستايدىڭ «قورلان» انىنە تامساناتىن ءشامشى وسىنداي تۋىندىنى جازۋدى ارمانداعانىن بىلەمىز. مۋزا كەيپىندە ساحنادان العاشقى مارتە اكتريسا رەتىندە تەاتردىڭ كامەرالىق وركەسترىنىڭ مۇشەسى مارجاننۇر ماكىباەۆا كورىندى. ال ءشامشى بەينەسىنەن ونەر ادامىنىڭ ءوز-وزىمەن ارپالىسىن كورەمىز. كەزىندە ءشامشىنى وراتوريا, كانتاتا سياقتى كلاسسيكالىق جانردا مۋزىكا جازبايسىڭ دەگەن سىلتاۋمەن كونسەرۆاتوريادان شىعارعانى ءمالىم. سپەكتاكلدە وسى وقيعا دا كورىنىس بەرەدى. اناسى دۇنيەدەن وزعاندا «ءتىرى كۇنىندە ساعان ەش قىزىق كورسەتە المادىم» دەپ, «انا تۋرالى جىر» ءانىن جازعان كومپوزيتوردىڭ جان كۇيزەلىسى دە بەرىلگەن.
دەگەنمەن, ءشامشى سونشاما باقىتسىز ەمەس ەدى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى ونىڭ اندەرىنە تامسانعان. ءشامشى تۋرالى «ءشامشى», «ءشامشى الەمى» جانە «ءشامشىنىڭ اندەرى مەن ازىلدەرى» اتتى ءۇش كىتاپ جازعان بەلگىلى ساتيريك كوپەن امىربەك ءوز سوزىندە وسى جاعدايدى جاڭعىرتتى.
«ءشامشىنىڭ اندەرى – حح عاسىرداعى قازاق ەستراداسىنىڭ پاسپورتى. «ءشامشى جۇپىنى ءومىر ءسۇردى, كۇنىن كورە المادى, ەشكىم ونەرىنە نازار اۋدارمادى» دەگەن پىكىرگە مەن قارسىمىن. 1959 جىلى مۇحتار اۋەزوۆ قاراتاۋعا باردى. قاسىندا جازۋشى ەركىنبەك تۇرىسوۆ بولدى. ولار كولىكتە كەلە جاتقاندا روزا باعلانوۆانىڭ ورىنداۋىندا «اق ماڭدايلىم» ءانىن تىڭدايدى. سوندا ءاننىڭ «جاقسىلىقتىڭ جوق, ساۋلەم, ەرتە-كەشى, جادىراشى, نازدانشى, ەركەلەشى» جولدارى ايتىلعاندا اۋەزوۆ: «ءپالى, مىناۋ حح عاسىردىڭ باسىنان تامشىلاپ تۇرعان ليريكا عوي» دەگەن» دەدى ساتيريك.
ونىڭ ءسوزىن قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى قۋانىش سۇلتانوۆ جالعاستىردى. «ءشامشى كوزىنىڭ تىرىسىندە مويىندالىپ, تانىلعان. كەزىندە دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ مەنى شاقىرىپ: «مەن نۇرعيسا تىلەنديەۆتى كومپوزيتورلار وداعىنا قابىلداۋ تۋرالى قانشا تاپسىرما بەردىم. اقىرى نۇرعيسا دا كومپوزيتورلىق ديپلومنىڭ جوقتىعى سىلتاۋ بولىپ, ول ورىندالمادى» دەگەن اڭگىمەسى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. دىنمۇحامەد احمەتۇلى تىلەنديەۆ ارقىلى شامشىمەن دە تانىسىپ, پاتەر بەردى» دەدى دەپۋتات.
سپەكتاكلگە كەلسەك, اۆتور ءوزىنىڭ «مۇقاعالي» دراماسى سياقتى «ءشامشىنى» دە مونولوگ نەگىزىندە جازىپ شىققان. ونىڭ كوركەمدىك قيالعا ەرىك بەرگەنىن بايقادىق. كومپوزيتور قانداي قاراپايىم بولسا, ساحنا دا سوعان ساي بەزەندىرىلگەن. مۇنى رەجيسسەرلىك شەشىم دەپ ۇقتىق. ال جاڭا سپەكتاكلدىڭ تەاتردىڭ رەپەرتۋارىنا بەرىك ەنۋى ماسەلەسى الداعى كۇندەردىڭ ەنشىسىندە.
امانعالي قالجانوۆ
سپەكتاكلدىڭ بالەتمەيستەرى ادىل ەركينباەۆ دەگەن ازامات! بۇنداي ورەسكەل قاتەنى سول كىسىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگى ءۇشىن تۇزەتكەندەرىڭىز دۇرىس دەپ وتىنەمىز… راحمەت!!!