جۋىردا ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا قازاق كينوسىنىڭ ماسەلەسى كوتەرىلگەن بولاتىن. اتالعان جيىندا كينو سالاسىنىڭ مايتالماندارى ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ, ۇلكەن ماسەلە كوتەردى. ال پرەمەر-مينيستر بولسا, فيلمنەن پايدا تۇسپەسە كينويندۋستريانىڭ دامۋى دا ەكىتالاي ەكەنىن ايتتى. دەسەك تە, ەلىمىزدە تۇسىرىلگەن فيلمدەر پايدا تاپپاق تۇگىلى ءوزىن-ءوزى اقتاۋى مۇڭ بولىپ تۇر.
ۇكىمەت ءۇمىت سىيلاپ وتىر
بيىل قازاق كينوسىن دامىتۋعا ارنالعان تۇڭعىش رەت «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ قابىلدانۋى مۇمكىن. اتالعان زاڭ جوباسى ناۋرىز ايىندا ۇكىمەت قاراۋىنا ۇسىنىلىپ, مامىردا پارلامەنتتە قارالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. دەمەك, الداعى ۋاقىتتا قازاق كينوسىنىڭ بويىنا قان جۇگىرىپ, تاماشا تۋىندىلار جارىق كورۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل ىسكە باسقا ەمەس, ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءوزى بىلەك سىبانا كىرىسىپ وتىر.
– بۇگىندە ەلىمىزدىڭ گەوگرافيالىق جاعدايىن ەسكەرسەك, بۇرىنعى كەڭەستەر كەزىندە سياقتى 7 مىڭ ەلدى مەكەننىڭ اربىرەۋىندە كينوتەاتر ۇستاۋ وڭاي ەمەس. دەگەنمەن, اۋدان ورتالىقتارى بار. ءبىر قىزىعى, تالعاردا نەگە كينوزال جوق؟ بالكىم, ءبىر قولداۋ جاساپ, بيزنەستىڭ جەرگىلىكتى جەرگە بارۋىنا جاعداي جاساۋ قاجەت شىعار؟ مونوقالالار مەن شاعىن قالالارعا بارسا دا بولادى. بىزدە بار بولعانى 29 مونوقالا جانە 41 شاعىن قالا بار. اۋدان ورتالىقتارىن دا ۇمىتپاۋ قاجەت. جاڭىلماسام, 2012 جىلدا «دامۋ» قورى ارقىلى جەرگىلىكتى جەردە كينوتەاترلاردى اشۋعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس بولعان. ونىڭ قالايشا ىسكە اسقانىن بىلمەيمىن. دەگەنمەن, وسى ىسپەتتى شارالاردى جيناقتاساق, اجەپتاۋىر قولداۋ جاساي الامىز. كورەرمەن قاۋىم وبلىس ورتالىعىنا بارماي-اق فيلمدەردى كينوتەاتردان كورە الادى. ال كينوتەاتردا كورگەن ءفيلمنىڭ اسەرى مۇلدەم وزگەشە بولادى. ونى ءبارى جاقسى بىلەدى, – دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
ونىڭ ايتۋىنشا, وتاندىق كينويندۋستريا سالاسىنا كاسىپكەرلەردى تارتىپ, مونوقالالار مەن شاعىن قالالاردا كينوتەاترلاردى كوپتەپ اشۋ قاجەت. ەگەر كاسىپكەرلەر اتالعان سالاعا قارجى سالاتىن بولسا, ودان ءوزى دە, وزگە دە ۇتىلماس ەدى. بىراق بۇل جۇمىستاردى جۇيەلى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن زاڭ جوباسى وتە ساۋاتتى جازىلىپ, قابىلدانۋى كەرەك.
فيلم تابىس تابۋ ءۇشىن كوبەيۋىمىز كەرەك
سوڭعى جىلدارى شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تۋىندىلاردى ۇسىنا باستادى. مىسالى «قۇنانباي» مەن «امانات», «اناعا اپارار جول» مەن «الماس قىلىش» سىندى فيلمدەر كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدى. بىراق ءبىر وكىنىشتىسى, «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن فيلمدەردىڭ ءوزىن-ءوزى اقتاپ نەمەسە پايدا تاپقان كەزى از. كينودراماتۋرگ ەرلان تولەۋتاي وتاندىق تۋىندىلاردىڭ تابىس تاپپاي وتىرعاندىعىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار ەكەنىن ايتادى. ونىڭ ەڭ ءبىرىنشى سەبەبى كينوتەاترعا بارۋشى حالىقتىڭ سانى از بولىپ وتىرعاندىعىندا بولسا كەرەك.
ءيا, كينو ءوندىرىسى تابىس تابۋ ءۇشىن حالىقتىڭ سانى كوپ بولۋى كەرەك. ماسەلەن, ءۇندىستان كينويندۋسترياسىنىڭ دامۋىنا ولاردىڭ كوپ بولۋى سەبەپ بولىپ وتىر. ويتكەنى جان سانى ءبىر ميللياردتان اسقان مەملەكەت ءۇشىن ءفيلمنىڭ تابىس تاپپاۋى مۇمكىن ەمەس. الىستاعى ءۇندىستاندى ايتپاعاندا ءىرگەمىزدەگى 30 ميلليون حالقى بار وزبەكستان ءتۇسىرگەن فيلمدەردىڭ ءوزى تابىستى بولىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ سانىمىز نەبارى 17 ميلليون. وكىنىشكە قاراي, ونىڭ 1 ميلليونىنىڭ عانا كينو كورىپ, دەمالۋىنا ءمۇمكىندىگى بار. ەگەر شەت ەلدەگى 5 ميلليوننان استام وتانداسىمىزدىڭ 3 ميلليونىن ەلگە اكەلە الساق, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. بالكىم, حالقىمىزدىڭ سانى 20 ميلليوننان اسقاندا عانا وتاندىق فيلمدەردىڭ بويىنا قان ءجۇگىرەتىن شىعار؟
ەرلان تولەۋتاي: – قازىرگى ساياساتپەن قازاق فيلمدەرى ەشقانداي تابىس تاپپايدى. ويتكەنى, فيلم قاراجات تابۋى ءۇشىن ونى كورەتىن كورەرمەن بولۋى كەرەك. مىسالى, فيلمگە كەم دەگەندە 3 ميلليون اقش دوللارى كەتەدى ەكەن. ال ەندى «اناعا اپارار جول» مەن «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» سىندى فيلمدەرگە ون شاقتى ميلليون اقش دوللارى كەتتى. ال ءبىزدىڭ ەلدە 17 ميلليون حالىقتىڭ نەبارى 1 ميلليونى عانا كينوتەاترعا بارىپ, فيلم كورەدى. ءبىر ميلليون حالىقپەن قالايشا وتاندىق فيلمدەردەن تابىس تابۋعا بولادى؟ سوندىقتان دا ۇكىمەت بولگەن قارجىنى كورەرمەن ارقىلى جيناۋ مۇمكىن بولماي وتىر.
كينوتەاترلار قازاق فيلمىنە جاۋ ما؟
وتاندىق فيلمدەردىڭ ءوزىن-ءوزى اقتاپ نەمەسە تابىس تابۋىنا كينوتەاترلاردىڭ ءتۇسىنىكسىز ساياساتى كەدەرگى بولىپ وتىر. ايتالىق, سۋ جاڭا تۋىندى شىقسا, ونى وزىڭىزگە ىڭعايلى ۋاقىتتا كورۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى, تاڭەرتەڭگى ساعات 10-11-گە قويىلعان ءفيلمدى كورۋگە ەشكىمنىڭ مۇمكىندىگى جوق. سوندىقتان دا جۇرتشىلىق جۇمىستان كەيىنگى كەشكى ۋاقىتتا شەت ەلدىڭ كينولارىن كورگەندى قوش كورەدى. بۇل از دەسەڭىز, كينوتەاترلار وتاندىق فيلمدەردى ورىس تىلىندە كورسەتۋگە تىم قۇشتار بولىپ العان.
– قازىرگى كينوتەاترلار قازاق كينوسىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە جاۋ بولىپ وتىر. ويتكەنى ولار وتاندىق فيلمدەردى كورسەتپەۋ ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ جاتىر. ماسەلەن, ەلىمىزدەگى ءبىر كينوتەاتر «الماس قىلىش» ءفيلمىن ورىس تىلىندە عانا كورەسىزدەر» دەپ قازاق تىلىندە بار تۋىندىنى كورسەتپەي قويعان. وسىنداي كەرى كوزقاراس ەلىمىزدەگى كوپتەگەن كينوتەاترلارعا ءتان بولىپ وتىر. وسىدان كەيىن قازاق كينوسى قالايشا ءوزىن- ءوزى اقتايدى؟ مەنىڭ ويىمشا, الەمدىك دەڭگەيدەگى شەدەۆر شىعارساڭ دا, ودان قازاق كينوسى تابىس تاپپايدى. سەبەبى كينوتەاترلاردىڭ وتاندىق فيلمدەرگە سالقىن قاراپ وتىر. وسى ماسەلەنى الدا قابىلداناتىن «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ جوباسىندا قاراستىرىپ, شەشۋ كەرەك. ايتپەسە, قازاق كينوسىنىڭ ءوزىن اقتاپ نەمەسە تابىس تابۋى قيال بولىپ قالا بەرەدى, – دەيدى ەرلان تولەۋتاي.
كينودراماتۋرگتىڭ ايتۋىنشا, كينو بيۋدجەتىن اقتايتىن ءبىر عانا جول بار. ول ءۇشىن بۇكىل كينوتەاترلاردىڭ جۇيەسىن قۇرۋ كەرەك. ماسەلەن, وبلىس ورتالىعىنان باستاپ اۋدان ورتالىعى, ءتىپتى, اۋىلدارعا دەيىن ءبىر-ءبىر كينوتەاتر بولسا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
قازاق كينوسىن شەت ەلگە شىعارۋ كەرەك
جوعارىدا فيلم تابىس تابۋى ءۇشىن ۇلكەن نارىق بولۋى كەرەك ەكەنىن تەكتەن تەك جازعان جوقپىز. ال ۇلكەن نارىق كەرەك بولسا, ىرگەمىزدەگى ورتا ازياعا يەك ارتقان ءجون. سەبەبى, ولار قازاقتىڭ تاريحي كينولارىنا نەمقۇرايلى قارامايدى. ەگەر الپاۋىت قىتاي مەن جاپونياعا جانە دە وڭتۇستىك كورەياعا فيلمدەرىمىزدى پروكاتقا شىعارا الساق, ەكى جەپ بيگە شىعار ەدىك. ارينە, ول ءۇشىن تۋىندىمىز الەمدىك كينو ءتۇسىرۋ ستاندارتىنا سايكەس ساپالى بولۋى قاجەت. بۇل ءبىر جاعىنان قارجى تابۋ مۇمكىندىگى بولسا, ەكىنشى جاعىنان قازاق رۋحانياتىن دارىپتەيتىن تاپتىرماس مۇمكىندىك بولار ەدى. ويتكەنى «قۇنانباي», «امانات», «اناعا اپارار جول», «الماس قىلىش» سەكىلدى تۋىندىلار – ناعىز يدەولوگيالىق فيلمدەر. بۇل تۋىندىلاردى شەت ەلدىك كورەرمەندەرگە ۇيالماي كورسەتۋگە بولادى.
قازاق فيلمدەرىنىڭ ءوزىن-ءوزى اقتاپ, ءتىپتى, تابىس تابۋىنىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرى بار. بۇل ءۇشىن قالادان باستاپ اۋىلعا دەيىنگى كورەرمەن جاڭا شىققان تۋىندىنى كورۋگە مۇمكىندىك الۋى كەرەك. سونداي-اق, شەت ەلدىك نارىققا وتاندىق تۋىندىلارىمىزدى شىعارساق, مۇرتىمىزدى بالتا شاپپاس ەدى.
سەرىك قۇدايبەرگەنۇلى
