جالپاق الەمدە ەكولوگيا ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن تاقىرىپقا اينالدى. بۇل جاعدايدان ءبىزدىڭ ەلىمىز دە تىسقارى ەمەس. سوندىقتان دا مەملەكەت باسشىسى قىركۇيەكتە حالىققا ارناعان «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى جولداۋىندا قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە ەكولوگيالىق دامۋ الدىڭعى كەزەكتە تۇرعان وزەكتى ماسەلە ەكەندىگىن باسا ايتىپ ءوتتى. وسى ورايدا ەكولوگيا تاقىرىبىن جان-جاقتى سارالاپ, وي-پىكىرىن اشىق جەتكىزىپ جۇرگەن ەكوبلوگەر, بەلسەندى ازامات بازاربەك قامىسباەۆپەن اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.
– بازاربەك تەمىرۇلى, مەرزىمدى باسپاسوزدە نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىدە بولسىن ەكولوگيا تاقىرىبىن قوزعاپ, وسى تاراپتاعى پروبلەمالاردى ايتىپ, جازىپ ءجۇرسىز. جالپى الىسقا بارماي, ءسوزدى باس قالانىڭ ەكولوگياسىنان باستايىق. مىنە, قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس تا كەلدى, كەيدە قالانى قارا ءتۇتىن باسادى, سونداي كەزدە دەمالۋعا دا مۇمكىندىك بولمايدى, ەندى وسىنى قالاي شەشۋگە بولادى؟
– قازىر ەلورداعا گاز كەلىپ, ول جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە تارتىلا باستادى. ارينە, بۇعان قۋانىشتىمىز. الايدا كوگىلدىر وتىن قالا اۋاسىنىڭ لاستانۋىن تولىق شەشەدى دەپ ايتا المايمىن. سەبەبى استانانىڭ اۋاسىن جەكە تۇرعىن ۇيلەردەن شىعاتىن تۇتىننەن بولەك, جىلۋ-ەلەكتر ورتالىقتارى مەن قوعامدىق كولىكتەردەن شىعاتىن قالدىقتار دا لاستايدى. الداعى تاڭدا جىلۋ-ەلەكتر ورتالىقتارى گازعا كوشەتىن بولسا, اۋانىڭ لاستانۋ دەڭگەيى الدەقايدا ازايادى. سونىمەن قاتار بۇگىندە ەلوردادا 800 مىڭعا جۋىق كولىك بار. ولاردىڭ دا ەكولوگياعا تيگىزىپ جاتقان زيانى كوپ. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى ساراپتاعان ءجون. تۇرعىندار جەكە كولىكتەن گورى قوعامدىق كولىكتى كوبىرەك پايدالانۋ ءۇشىن وعان قولايلى جاعداي جاساۋ قاجەت. سونداي-اق ۆەلوسيپەدشىلەر سانى كوبەيسە, ونىڭ دا ەكولوگياعا پايداسى مول. بىراق ۆەلوسيپەدشىلەرگە ارنالعان ينفراقۇرىلىم جوعارى بولسا دەيمىن. استانادا سالىستىرمالى تۇردە بۇل جاقسى جولعا قويىلعان, جىل سايىن ۆەلوجولدار كوبەيىپ كەلەدى.
– وسى جەردە تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ ۇشى قىلتيادى – ول قوقىس شىعارۋ. بۇل جايىندا نە ايتاسىز؟
– قازىرگى كۇنى قالادا قالدىقتاردى بولەك سۇرىپتاۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن. قۇرعاق قايتا وڭدەلەتىن قالدىقتار, ياعني پلاستيك, قاعاز, اليۋميني, شىنىعا ارنالعان سارى جاشىكتەر, تاماق قالدىقتارى مەن باسقا دا قالدىقتارعا ارنالعان جاسىل جاشىكتەر قويىلدى. بۇدان باسقا ەلەكتر قۇرىلعىلارى مەن باتارەيكا, لامپالارعا ارنالعان ارنايى قىزعىلت ءتۇستى جاشىكتەر دە بار.
بىراق… ءيا, بىراق تۇرعىندار ءالى دە بولسا قوقىستى دۇرىس سۇرىپتاپ لاقتىرمايدى. سوندىقتان وسى باعىتتاعى حالىقتىڭ ەكومادەنيەتىن ارتتىرۋ, ەكوساۋاتتىلىقتى كوتەرۋ ءۇشىن ءىس-شارالار كوبىرەك جۇرگىزىلۋ كەرەك. بۇل ەندى ءبارىمىز بىرلەسىپ ىستەيتىن مىندەت دەپ قابىلدايمىن.
– بىردە ءسىزدىڭ پلاستيكتىڭ ادام اعزاسىنا زيان ەكەندىگى تۋرالى جازباڭىزدى وقىدىم. كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ونى ءجيى قولدانامىز, ەندى ودان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
– شىن مانىندە پلاستيك ادام اعزاسىنا وتە زيان, ونىڭ قۇرامىندا ۋلى توكسيندى زاتتار بار. وكىنىشكە قاراي, ءبىز پلاستيكتى كوپ قولدانامىز. ءتىپتى پلاستيكسىز ءومىرىمىزدى ەلەستەتە المايتىنداي جاعدايعا جەتتىك. الايدا پلاستيكتى قولدانۋدى بارىنشا ازايتۋعا بولادى. بىزدە ەڭ كوپ كەزدەسەتىن پلاستيك ءتۇرى – ول قاراپايىم پلاستيك پاكەتتەر. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, ءبىر كۇندە ەلىمىزدە 15 ميلليونعا جۋىق پاكەت پايدالانىلادى ەكەن. مىسالى مەن ونىڭ ورنىنا ماتادان تىگىلگەن سومكە قولدانامىن. دۇكەنگە بارعاندا پاكەت ساتىپ المايمىن. ەكوسومكەنى قولدانۋ ەكولوگيالىق جاعىنان دا, ەكونوميكالىق جاعىنان دا وتە ءتيىمدى. سونداي-اق العاشقىدا ەش زيانسىز كورىنەتىن كوفە ستاكاندارىن دا قولدانبايمىن. ويتكەنى ولار قاعازدان جاسالعانمەن, ىشكى جاعىنان جۇقا پلاستيكپەن قاپتالعان جانە ولار قايتا وڭدەۋگە جاتپايدى. ونىڭ ورنىنا وزىممەن بىرگە تەرموستاكانىمدى الىپ جۇرەمىن نەمەسە كوفەنى اسىقپاي كوفەحانادا شىنى ىدىسقا قۇيىپ ىشەمىن.
ءبىر جاعىنان پلاستيكتى قولدانۋدى ازايتۋ قيىن ەمەس. مۇنداعى ەڭ ماڭىزدى نارسە – سانالى تۇتىنۋ. پلاستيكتى ساتىپ الار الدىندا جاقسىلاپ ويلانۋ كەرەك. ونىڭ ورنىنا ءارتۇرلى بالاما زاتتاردى قولدانۋعا بولادى. ال ەگەر امالسىزدان پلاستيكتى قولدانۋعا تۋرا كەلسە, ونى دۇرىس سۇرىپتاپ, قايتا وڭدەۋ پۋنكتتەرىنە تاپسىرىڭىز نەمەسە سارى كونتەينەرگە لاقتىرىڭىز.
– ەكوبلوگەر رەتىندە وسى تاقىرىپتا قولعا العان جوبالارىڭىزعا توقتالاسىز با؟
– مەنىڭ ەكوفرەندلي ءومىر سالتىن ۇستانىپ, وسى تاقىرىپقا قىزىعىپ جۇرگەنىمە 3 جىلعا جۋىق ۋاقىت بولدى. ءبىر بايقاعانىم, سانالى تۇتىنۋدى قولداپ, وسى باعىتقا بەت بۇرعان ادامدار سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ءبىر وكىنىشتىسى, ەكولوگيا تاقىرىبىندا قازاقشا كونتەنت وتە از. سوندىقتان قازاقشا ەكوبلوگ جۇرگىزۋدى قولعا الىپ, ءوزىمنىڭ پاراقشامدا پايدالى مالىمەتتەرمەن, جەكە تاجىريبەمەن بولىسەمىن. بۇدان بولەك, ەرىكتى رەتىندە باسقا دا ورىس تىلىندەگى ەكوپاراقشالاردىڭ ءماتىنىن اۋدارۋعا كومەكتەسەم. بيىلعى قىركۇيەك ايىندا يۋنيسەف ۇيىمى «Plastic Free» جوباسى بويىنشا ەكوۆولونتەرلەرگە ىرىكتەۋ وتكىزدى. مەن وسى جوبا اياسىندا ىرىكتەۋدەن ءوتىپ, باسقا دا ۆولونتەرلەرمەن بىرگە مەكتەپ وقۋشىلارىنا «پلاستيكتى قولدانۋدى ازايتۋ» تاقىرىبىندا ونلاين-ساباق وتكىزىپ ءجۇرمىن. بۇل جوبانىڭ بالالاردىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتىن كوتەرۋ, ەكومادەنيەتتى قالىپتاستىرۋعا ماڭىزى وتە زور. سونىمەن بىرگە جاقىندا قايتا وڭدەۋگە جاتاتىن قالدىقتاردىڭ ءتۇرىن اجىراتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تەلەگرام كانال اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ويتكەنى كوبىسى پلاستيك, ماكۋلاتۋرا تۇرلەرىنىڭ تاڭبالانۋىن اجىراتا المايدى, قالدىقتاردىڭ قايسىسى قايتا وڭدەلەتىنىن بىلمەيدى. بۇل كانالدا ەكوپۋنكتتەردىڭ مەكەنجايى, تەلەفوندارى تولىق كورسەتىلەدى.
