بۇگىندە ەلىمىز بويىنشا 100 ادامعا 160 ۇيالى تەلەفون, 24 نوۋتبۋكتەن كەلەدى ەكەن. قازاقستاندا 6 مەن 74 جاستىڭ ارالىعىنداعى ادامداردىڭ عالامتور قولداناتىندارى 62 پايىزدى كورسەتىپ تۇر. ال, جالپى كورسەتكىش بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ 67 پايىزى عالامتوردى پايدالانادى. وسىعان قاراپ- اق عالامتوردىڭ بولاشاعىن باعامداساق بولادى. اۋقىمى كەڭ اۋديتوريا اقپاراتتى قاي تىلدە الىپ جاتىر؟ قازنەتتەگى قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ قاناتىن جايىپ, قالىقتاي الدى ما؟ وسى ساۋالداردى الدىمىزعا كولدەنەڭ تارتىپ كورگەن ەدىك.
جۇرتشىلىق نەگە قازاقتىلدى سايتتارعا سەنبەيدى؟
ءدال قازىر ينتەرنەتتە قازاقتىلدىلەرگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر كوپ. ەندى يگەرىلىپ كەلە جاتقان كەڭىستىكتى بارىنشا ساۋاتتىلىقپەن پايدالانىپ, قازاق ءتىلىن دامىتۋدىڭ تەحنيكالىق جولدارى ارقىلى العا شىعىپ كەتۋگە بولار ەدى. الايدا قازاقتىلدى اۋديتوريا تاراپىنان بەلسەندىلىك وتە از بولىپ وتىر. اعىلشىن تىلىندە ۆيكيپەديانىڭ قۇرامى 3679000, ورىس تىلىندە 738324 ماقالادان تۇرسا, قازاق ءتىلدى جاس ۆيكيپەدياداعى ماقالالار سانى 59776 عانا. ورىس تىلىمەن سالىستىرعاندا ولاردىڭ ون پايىزىن قۇراۋعا دا قاۋقارسىزبىز. بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ بىردە: «مەملەكەتتىڭ ءباسپاسوزدى دامىتۋعا ءبولىپ وتىرعان قارجىسى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 3,9 پايىزىن قۇرايدى. بۇل دەگەنىڭىز ءبىلىم سالاسىنا بولەتىن قارجىمەن تەڭ» دەگەنى بار ەدى. راسىندا دا, قازاق تىلىندە اقپارات جەتكىلىكتى بەرىلۋى ءۇشىن جىل سايىن قوماقتى قارجى ءبولىنىپ كەلەدى. وسىنشا قارجىمەن دە ءوز مۇمكىندىگىمىزدى كورسەتە الماي وتىرعان جايىمىز بار.
ياعني سايتتاردىڭ كوبى ورىس جانە قازاق تىلىندە بولعانىمەن, جۇرتشىلىق جۇمىسىن ءورىستىلدى بولىمىندە جالعاستىراتىنىن ايتتى. سەنبەسەڭىز, كوپتەگەن سايتتاردى رەتىمەن قاراپ شىعىڭىز. وسى ءسوزىمىزدىڭ راستىعىنا كۋا بولاسىز. ماسەلەن, «Air Astana» سايتىنىڭ قازاق ءتىلدى بولىمىنەن مۇلدەم بيلەتتەر ساتىلمايدى ەكەن. بۇعان سەبەپ – حالىقتىڭ قازاقتىلدى سايتتارعا سەنبەيتىندىگىندە. ونىڭ ۇستىنە ارنايى ۇيىمدارداعى سايتتاردىڭ جازىلۋ فورماتىندا قاتەنىڭ كوپتىگى دە بار.
ەڭ وكىنىشتىسى, انا ءتىلىمىزدىڭ ايبىنىن اسقاقتاتۋى ءتيىس 5 مىڭعا جۋىق سايتتىڭ ءوزى «ءوزىم دەگەندەگى وگىزدەي قارا كۇشىن» كورسەتە الماي الەك. قازاق تىلىندەگى سايت بولىپ تىركەلگەنمەن, ونداعى قاتەلەردەن كوز اشپايسىز. ماسەلەن, كەيبىر مينيسترلىك سايتتارىنان قازاق تىلىندەگى اقپاراتتاردى ەركىن تابا المايسىز. ءتىپتى كەيبىر سايتتاردىڭ عالامتورعا مەكەنجايىن جازعاندا دا ەكرانعا ەڭ الدىمەن ورىس تىلىندەگى پاراقشاسى جارق ەتە قالادى.
ونەر مايتالماندارى دا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەمەيدى
وسى ۇدەدەن قازاقتىڭ ونەرىن ورىستەتىپ جۇرگەن جاناشىر جاندار دا شىعا الماي وتىر. بەلگىلى ءانشى نۇرجامال ۇسەنباەۆانىڭ (nurzhamalusenbaeva.kz) جەكە سايتىنان ءوزى تۋرالى مالىمەتتەردى ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە عانا الا الاسىز. قازاق تىلىندە تاڭداۋ مۇمكىندىگى دە بەرىلمەگەن. ءدال وسى سىندى ءانشى روزا رىمباەۆانىڭ (rrymbaeva.narod.ru) سايتىنا قاتىستى دا ايتۋعا بولادى. عالامتورداعى «جەكە الەمىنە» ەنگەن بويدان باۋراپ الاتىن, انا تىلىمىزدەگى جاۋھار دۇنيەلەرىمەن جانىڭدى جادىراتاتىن تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ (tolegenmukhamejanov.kz) سايتىنداعى ءتىل تاڭداۋ بۇرىشىندا ءبىرىنشى وزگە ەلدىڭ تۋى تۇرعانى, قازاق ءتىلى مەن تۋىنىڭ ەڭ سوڭىنان ورىن تەبۋى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى. ۇلكەن ونەر دودالارىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاپ, ونى قۇرمەتتەۋ تۋراسىندا سالماقتى پىكىر ايتىپ جۇرگەن زيالى قاۋىمنىڭ مۇنىسى نەسى؟ سوندا ءتىلىمىزدى باعالاپ, ونىڭ مەرەيىن اسىرۋ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇنتتاۋعا جاتپاي ما؟ بيىك مىنبەرلەردە ميكروفوندى ۇستاپ تۇرىپ, ونەردى دامىتىپ, وعان جاناشىرلىقپەن قاراۋدى قاۋزايتىن ونەر جاناشىرلارىنىڭ تىلگە جانى اشىماعاندىعى ما؟ ولاي بولسا, نەگە وزدەرىنەن باستامايدى؟
قازاق سايتىنىڭ قالاي بولۋ كەرەكتىگىن دالەلدەيتىندەي سايتتار دا بار. بىراق تىم از. ءوزىڭنىڭ قازاق ەكەنىڭدى سەزىنە وتىرىپ, قازاقى رۋحتى قانىپ ىشەتىندەي كورىنىستى وتە از بايقادىق. كوردىڭىز بە, مۇنىڭ سىرتىندا قوعامعا قاتىستى ۇلكەن ماسەلە تۇر. ياعني قوعام قانداي بولسا, ينتەرنەت الەمىنىڭ دە سونداي بولۋى – زاڭدىلىق. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, قازاقتىلدى اقپاراتقا سۇرانىس بولماعاننان كەيىن دە قازاقتىلدى سايتتاردىڭ سانى از.
ق
ازاقستاندىق ۆەب-رەسۋرستار رەيتينگىسىن انىقتايتىن zero.kz سايتىندا العاشقى «وندىققا» ەنگەن قازاقتىلدى سايتتارىمىزدىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس. وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن اقپارات الەمىندە ەرەكشە بايسالدىلىق بولسا, بۇگىن تەك رەيتينگ قۋالاۋ, سەنساتسيا جاساۋ, ەلدى تاڭعالدىرۋ, ارسىزدىقپەن بولسا دا ات شىعارۋ ءدال وسى ينتەرنەت جۋرناليستيكادا ورىن الىپ وتىر.
Nur.kz سايتىنان ايگۇل قوسانوۆانىڭ ءانىن ىزدەۋ ءۇشىن ايگۋل كوسانوۆا دەپ جازۋعا تۋرا كەلەدى. ءدال وسى سياقتى, كالىموۆ, كاسپاكوۆالاردى وڭاي تاباسىز. بىراق قانشا شۇقشيساڭىز دا, قالىموۆ پەن قاسپاقوۆا كوزىڭىزگە شالىنبايدى. وسىعان قاراپ-اق, بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن قازاقشا كونتەنتكە قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعان مەكەمەنىڭ جۇمىسىن باعامدايسىڭ. تۇسىنىكتى تىلدە اقپارات الا المايتىن بولساق, قازاقتىلدى ازاماتتارعا عالامتوردىڭ نە پايداسى بار؟ ءيا, بۇل ءبىر عانا ەمەس, ءتىلىمىز تۋرالى ايتقاندا تال-ا-ا-ي اڭگىمەنىڭ باسىن شالىپ ءجۇرمىز-اۋ. بىراق ودان شىققان قورىتىندى قانە؟
بۇگىنگى جاستار ءوز تىلىمىزگە وگەي مە؟
بۇگىندە عالامتوردى, ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانبايتىن جان از. ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزاتىن عالامتوردىڭ يگىلىگىن ءبارىمىزدىڭ پايدالانعىمىز كەلەدى. بىراق ونىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك نورمالارىن بۇزىپ بارا جاتقانى جانعا باتادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى قاتە سوزدەر مەن وراشولاق سويلەمدەردىڭ تاسقىنىن اۋىزدىقتاۋ قولدان كەلمەي وتىر.جارناما بىتكەن جاتسىنىپ, ساۋداعا سىڭە الماي جۇرگەن ءتىلىمىز, ەندى, مىنە, قازنەتتىڭ قالتارىسىندا قالىپ تۇر.
جاسىراتىنى جوق, زاماناۋي دەپ تانىلعان ينتەرنەت تورابىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تازالىعىن ساقتاۋداعى كەرى اسەرى انىق بايقالىپ وتىر. جاستاردىڭ عالامتورداعى جازبالارىندا نەمەسە ءبىر-بىرىمەن حات الماسقاندا پايدالاناتىن ءتۇرلى جارگون سوزدەرى سانگە اينالىپ بارادى. ماسەلەن, «قوراعا كىردى», «لاقتىرىپ كەتتى», «سىندىردى», «بازار جوق», «قۇلاقتان تەپتى» دەگەن سىندى سوزدەرگە جاستار جاپپاي قۇمارتىپ العان. وسىندايدا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «انا ءتىلىن تەك وگەي ۇلدارى عانا مەنسىنبەيدى, وگەي ۇلدارى عانا اياققا باسادى» دەگەن اتالى ءسوزى ەسىڭە تۇسەدى ەكەن. سوندا بۇگىنگى قازاق جاستارىنىڭ ءبارى ءوز تىلىمىزگە وگەي بولعانى ما؟
توبىقتاي ءسوزدىڭ ءتۇيىنى, سايتتار سانىنىڭ ارتۋى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قارقىنى قازاقتىلدى كونتەنتتىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقانىمەن, ىشكى مازمۇندىق, ساپالىق جاعىنان جەتىلمەۋى جاستاردىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن تومەندەتىپ وتىرعانداي. ينتەرنەتتەگى ساۋاتتىلىق ماسەلەلەرىنە بەيجاي قاراۋ ەرتەڭگى كۇنى ۇلتتىق تىلگە وراسان زور قاۋىپ تۋدىراتىنى انىق.
عالامتورعا ەڭ نەگىزگى اقپاراتتى ورنالاستىرۋشى مەملەكەت ەكەنى انىق. ال ارناۋلى زاڭ بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىگى مول, ءارى-بەرىدەن سوڭ مىندەتتى. قاراجاتى شەشىلگەن. دەمەك, سايت الەمىنە دە جوعارىدان سەرپىلىس قاجەت.
قىلىش ءتىلىمىز قىنابىندا شىرىمەسە, سويىل ءسوزىمىز سىلتەۋسىز قالماسا ەكەن.
گۇلجان راحمان
