مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتى سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويىپ, وسى ناۋقاندى وتكىزۋگە قاتىستى 2020 جىلعى 21 قازاندا ءوزىنىڭ ۇندەۋىن جاريالادى. الدىمىزداعى 2021 جىلعى 10 قاڭتاردا وتەتىن سايلاۋ ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعى بويىنشا قوعامىمىزدىڭ ساياسي ومىرىندە ەرەكشە ورىن الادى دەپ ويلايمىن, ويتكەنى پرەزيدەنتتىڭ الداعى سايلاۋعا قاتىستى ۇندەۋىندە ايتقان پىكىرىنشە, بارلىق ساياسي پارتيالاردىڭ بۇل سايلاۋ ناۋقانىنا قاتىسۋعا دايىندالۋىنا, سايلاۋ الدىنداعى پلاتفورماسىن ازىرلەۋىنە, پارتيالىق ينفراقۇرىلىمداردى جەتىلدىرۋىنە ۋاقىت جەتكىلىكتى بولدى. 
ءماجىلىس دەپۋتتارىمەن ءبىر مەزگىلدە ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس, بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋى دا وتەدى. جەرگىلىكتى ءماسليحاتتار سايلاۋىنىڭ ەرەكشەلىگى – بۇل ناۋقان العاش رەت پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا وتەدى. ءسويتىپ, پروپورتسيونالدى مودەل الەمدىك دەموكراتيالىق تاجىريبەگە تولىق ساي كەلەتىندىكتەن, ساياسي جۇيەنى نىعايتۋعا, دەموكراتيانى دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن بولادى, ساياسي پارتيالاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرادى. بۇل جاڭا باستامالار پارتيالارعا ەلىمىزدىڭ ساياسي جۇيەسىندەگى ۇستانىمىن نىعايتۋ ءۇشىن قوسىمشا مۇمكىندىكتەر بەرەدى.
تاعى ءبىر جاڭالىق, جاڭادان سايلانعان پارلامەنت ءماجىلىسى تۇراقتى كوميتەتتەرىنىڭ ءبىر توراعاسى مەن ەكى حاتشىسى پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا دەپۋتاتتارى اراسىنان سايلانادى. سونىمەن قاتار پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ءبىر سەسسيا كەزىندە كەمىندە ءبىر رەت پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتكىزۋ جونىندە باستاما كوتەرۋ قۇقىعىن يەلەنەدى. سونداي-اق ءبىر سەسسيا كەزىندە كەمىندە ەكى رەت ۇكىمەت ساعاتىنىڭ كۇن ءتارتىبىن ايقىندايتىن بولادى. بۇدان بولەك ساياسي پارتيالار فراكتسيالارىنىڭ جەتەكشىلەرىنە پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىستارىندا, پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ پلەنارلىق وتىرىستارىندا, تۇراقتى كوميتەتتەردىڭ, جۇمىس توپتارىنىڭ وتىرىستارىندا, پارلامەنتتىك تىڭداۋلاردا جانە باسقا ءىس-شارالاردا ءسوز سويلەۋگە كەپىلدى قۇقىق بەرىلەدى.
الدىمىزداعى ءماجىلىس دەپۋتتاتارىنىڭ سايلاۋى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلىمىزدە جەتىنشى رەت وتكىزىلگەلى وتىر. ال جالپى قازاقستاندىق پارلامەنتاريزمنىڭ جاڭا كەزەڭى 1995 جىلى ەكىپالاتالى پارلامەنت قۇرۋدان باستاۋ الادى. پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى شاقىرىلعان سەناتى مەن ماجىلىسىنە سايلاۋ 1995 جىلى 9 جەلتوقساندا ءوتتى. 1996 جىلعى 30 قاڭتاردا وتكەن پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ: «ء…بىز قازاقستانداعى شىنايى وركەنيەتتى پارلامەنتاريزم قىزمەتىنىڭ باستالۋى الدىندا تۇرمىز» دەدى. ەلدە كاسىبي پارلامەنتتىك ورتا قالىپتاسا باستادى. قازاقستاندا پارلامەنتاريزمنىڭ دامۋى جولدارى جايىندا ويلانا كەلە, كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى, حالىق جازۋشىسى, ەڭبەك ەرى ءابىش كەكىلباەۆ: «كاسىبي پارلامەنتتىڭ قۇرىلۋىن, ءسىرا ەش قىمسىنباستان وسى جىلدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى ەڭ ءىرى وقيعا دەپ اتاۋعا بولادى. ونىڭ جۇمىس باستاۋى, كۇمان جوق, قازاقستان تاريحىنىڭ كۇنتىزبەسىنە جاڭا مەملەكەتتىلىك پەن دەموكراتيانىڭ قالىپتاسۋى ۇدەرىسىندەگى ەڭ ءبىر ەلەۋلى كەزەڭ بولىپ كىرەدى» دەگەن ەدى. پارلامەنتاريزم دامۋىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى: جەكەلەگەن دەپۋتاتتار دەڭگەيىندە دە, جالپى پارلامەنت دەڭگەيىندە دە زاڭ شىعارۋ قىزمەتىن كاسىپتىك دارەجەگە كوتەرۋ; ءبىر پالاتالى قۇرىلىستان ەكىپالاتالى قۇرىلىسقا كوشۋ; پارلامەنتتىڭ ىشىندە دەپۋتاتتىق توپتار قۇرۋ بولىپ بەلگىلەندى. سەسسياعا جىلىنا ەكى-ءۇش رەت شاقىرىلاتىن بۇرىنعى جوعارعى كەڭەستەن ايىرماشىلىعى – ەكىپالاتالى پارلامەنت ەلدىڭ زاڭ شىعارۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن, تۇراقتى جوعارعى سايلاناتىن ورگانعا اينالدى.
قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 61-بابى 1-تارماعىنا سايكەس, زاڭ شىعارۋ باستاماسى قۇقى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنە, پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا, ۇكىمەتكە بەرىلگەن. زاڭ شىعارۋ قىزمەتىمەن بىرگە پارلامەنت زاڭداردىڭ ورىندالۋىن باقىلايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 53-بابىنا سايكەس, پارلامەنت ۇكىمەتتىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى تۋرالى ەسەپتەرىن قاراپ, بەكىتەدى. ۇكىمەتتىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى تۋرالى ەسەبىن پارلامەنتتىڭ بەكىتپەۋى ونىڭ ۇكىمەتكە سەنىمسىزدىك بىلدىرگەنىن كورسەتەدى. كونستيتۋتسيانىڭ 57-بابىنا سايكەس, پارلامەنتتىڭ ءاربىر پالاتاسى دەربەس, باسقا پالاتانىڭ قاتىسۋىنسىز رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتىنىڭ ءۇش مۇشەسىن بەس جىل مەرزىمگە قىزمەتكە تاعايىندايدى.
قازاقستاندىق پارلامەنتاريزمنىڭ 1998 جىلى باستالعان جانە قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان جاڭا كەزەڭىنىڭ ماڭىزدىلىعىن پارلامەنتتىڭ قوعامدى رەفورمالاۋ ىسىندە پرەزيدەنتتىڭ تولىققاندى ساياسي وداقتاسىنا اينالعانىنان كورۋگە بولادى. 1995 جىلدان كەيىن مەملەكەت باسشىسى مەن پارلامەنتتىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناستارىنىڭ سيپاتى سىندارلى وزگەرىپ, كوپ كەشىكپەي وڭ ناتيجەلەر بەرگەن-ءدى.
ەندى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى (بىرىنشىسىنەن سوڭعى – التىنشىسىنا دەيىن) بارلىق شاقىرىلعان ماجىلىسىنە سايلاۋ ناۋقاندارىنا قىسقاشا شولۋ جاساپ وتەيىك.
ءبىرىنشى شاقىرىلىم.
قر پارلامەنتى ماجىلىسىنە العاشقى سايلاۋ 1995 جىلى 9 جەلتوقساندا ءوتتى. جاڭا عانا تاۋەلسىزدىك العان ەلىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن قابىلداپ, پارلامەنتتى زاڭ شىعارۋ مىندەتتەرىن ورىندايتىن, سايلاناتىن جوعارعى ورگان رەتىندە بەلگىلەدى. ماجوريتتىك جۇيە نەگىزىندە 67 دەپۋتات سايلانسا, ال ماجىلىسكە ۇسىنىلعان پارتيا بىرەۋ عانا – نۇرسۇلتان نازارباەۆ توراعالىق ەتەتىن «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسى بولدى.
ەكىنشى شاقىرىلىم.
1999 جىلدىڭ كۇزىندە كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس, العاش رەت ورتالىق ازيا وڭىرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ماجىلىسىنە سايلاۋ ساياسي پارتيالارعا پارلامەنتكە پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا تەپە-تەڭ وكىلدىك نەگىزىندە سايلانۋ قۇقىن بەرگەن ارالاس ۇلگى بويىنشا ءوتتى. سايلاۋعا ون ساياسي پارتيا قاتىستى. ماجوريتتىك ءبىرمانداتتى وكرۋگتەردە 547 ۇمىتكەر تىركەلدى. جالپى العاندا, سايلاۋ بارىسىندا قازاقستان ءۇشىن سول كەزەڭدە ۇمىتكەرلەردىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان سانى – ورتاشا ەسەپپەن ءبىر ورىنعا سەگىز ادامنان ۇسىنىلعان.
پارلامەنت ماجىلىسىنە سايلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا ءبىرمانداتتى وكرۋگتەردەن 67 دەپۋتات جانە پارتيالاردان بىرىڭعاي جالپىۇلتتىق وكرۋگ بويىنشا ون دەپۋتات سايلاندى. ولار جەتى پروتسەنتتىك مەجەنى ەڭسەرگەن ءتورت پارتيانىڭ: «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسىنىڭ, قازاقستاننىڭ ازاماتتىق پارتياسىنىڭ, قازاقستاننىڭ اگرارلىق پارتياسىنىڭ جانە قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ (مەملەكەتتىك تىركەۋدەن 2007 جىلى عانا وتكەن كوممۋنيستىك حالىق پارتياسىمەن شاتاستىرىپ الماڭىز) مۇددەلەرىنە وكىلدىك ەتتى.
پارلامەنت ماجىلىسىنە دەپۋتاتتاردىڭ كوپشىلىگى – 27 وكىل «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسىنان وتكەن.
ءۇشىنشى شاقىرىلىم.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءۇشىنشى شاقىرىلعان ماجىلىسىنە سايلاۋ 2004 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ءوتتى. سايلاۋعا ون ەكى ساياسي پارتيا, ونىڭ ىشىندە تورتەۋى ەكى سايلاۋ بلوگىنىڭ قۇرامىندا قاتىستى. سايلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا پارلامەنت ماجىلىسىنە 77 دەپۋتات سايلاندى.
ون دەپۋتات پارتيالىق تىزىمدەر نەگىزىندە تەڭگەرىمدى وكىلدىك جۇيەسى جانە بىرىڭعاي جالپىۇلتتىق سايلاۋ وكرۋگىنىڭ اۋماعى بويىنشا سايلاندى.
ولاردىڭ ىشىندە «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسىنان – جەتى دەپۋتات, «اسار» رەسپۋبليكالىق پارتياسىنان, «اقجول» دەموكراتيالىق پارتياسىنان, «ايست» سايلاۋ بلوگىنان, قازاقستاننىڭ اگرارلىق جانە ازاماتتىق پارتيالارىنان ءبىر-بىردەن دەپۋتات سايلاندى.
قازاقستان پارلامەنتى ماجىلىسىنە 2004 جىلعى سايلاۋدا قازاقستاننىڭ اگرارلىق پارتياسى قازاقستاننىڭ ازاماتتىق پارتياسىمەن بىرىگىپ, «ايست» اتاۋىمەن (قازاقشالاعاندا: ەڭبەكشىلەردىڭ اگرارلىق يندۋستريالىق وداعى) بلوك قۇرعان-دى. سايلاۋ قورىتىندىلارى نەگىزىندە بۇل بلوك 7,07 پايىز داۋىس الىپ, پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا بلوكتان ماجىلىسكە دەپۋتات بولىپ رومين مادينوۆ سايلاندى.
«اسار» رەسپۋبليكالىق پارتياسى 2003 جىلى 25 قازاندا قۇرىلعان. ماجىلىسكە سايلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا بۇل پارتيا پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا سايلاۋشىلاردىڭ 541239 داۋىسىن (11,38%) جيناپ, سول ارقىلى دەپۋتات بولىپ داريعا نازارباەۆا سايلاندى.
«اقجول» دەموكراتيالىق پارتياسى «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان. 2004 جىلعى ءساۋىردىڭ 4-ىندە پارتيا قازاقستاننىڭ ادىلەت (يۋستيتسيا) مينيسترلىگىندە تىركەلدى. پارلامەنت ماجىلىسىنە سايلاۋدا بۇل پارتيا سايلاۋشىلار داۋىسىنىڭ 12 پايىزىن يەلەنىپ, پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا ماجىلىسكە دەپۋتات بولىپ ازات پەرۋاشەۆ سايلاندى.
ءتورتىنشى شاقىرىلىم.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءتورتىنشى شاقىرىلعان ماجىلىسىنە سايلاۋ 2007 جىلدىڭ تامىزىندا, كونستيتۋتسياعا سول جىلدىڭ مامىرىندا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلارعا ساي وتكىزىلدى.
جاڭارتىلعان كونستيتۋتسياعا سايكەس, ءماجىلىس قۇرامىندا 107 دەپۋتات بولۋى كەرەك. دەپۋتاتتاردىڭ 98-ءى پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا جالپىعا بىردەي, تەڭ جانە توتە سايلاۋ قۇقىمەن بىرىڭعاي جالپىۇلتتىق سايلاۋ وكرۋگى بويىنشا جاسىرىن داۋىس بەرۋ جولىمەن سايلاندى.
2007 جىلى تامىزدىڭ 18-ىندە وتكەن سايلاۋعا قاتىسقان جەتى ساياسي پارتيانىڭ ىشىنەن جەتى پروتسەنتتىك مەجەنى رەسپۋبليكالىق حالىق-دەموكراتيالىق «نۇر وتان» پارتياسى عانا ەڭسەرىپ, پارلامەنت ماجىلىسىندەگى 98 ورىندى سول پارتيانىڭ دەپۋتاتتارى يەلەندى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان توعىز دەپۋتات سايلاندى.
بەسىنشى شاقىرىلىم.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ بەسىنشى شاقىرىلعان ءماجىلىسىنىڭ جاڭا قۇرامى 2012 جىلى قۇرىلدى. سايلاۋعا قاتىسقان جەتى ساياسي پارتيانىڭ ىشىنەن ۇشەۋى قورىتىندى ناتيجەلەر بويىنشا سايلاۋشىلاردىڭ 7 پايىز ارتىق داۋىستارىن الىپ, پارلامەنت ماجىلىسىنە ءوتتى. ولار: «نۇر وتان» پارتياسى (80,99%), قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق «اقجول» پارتياسى (7,47%), قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى (7,19%).
پارلامەنت ماجىلىسىندە «نۇر وتان» پارتياسىنان – 83, «اقجول» پارتياسىنان – 8, قكحپ-دان 7 دەپۋتات جۇمىس ىستەدى. ءماجىلىس قۇرامىندا بارلىعى 107 دەپۋتات قامتىلعان.
التىنشى شاقىرىلىم.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى قر پارلامەنتىنىڭ جاڭا شاقىرىلعان, پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا 2016 جىلى 20 ناۋرىزدا وتكەن كەزەكتەن تىس سايلاۋى ناتيجەسىندە قۇرىلعان ءماجىلىسىنىڭ 107 دەپۋتاتىن تىركەدى.
پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا ماجىلىسكە «نۇر وتان» پارتياسىنان – 84, قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق «اقجول» پارتياسىنان – 7, قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىق پارتياسىنان – 7, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان 9 دەپۋتات سايلاندى.
بەكىتىلگەن تىزىمدەر بويىنشا, التىنشى شاقىرىلعان ماجىلىسكە بەسىنشى شاقىرىلىمنان 33 دەپۋتات وتكەن, سونداي-اق ماجىلىستە ەرتە شاقىرىلىمداردان جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان بىرقاتار بەلگىلى ساياسي قايراتكەرلەر, جوعارى بىلىكتى ەكونوميستەر, زاڭگەرلەر جانە ساياساتتانۋشىلار ورىن العان.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ تىزىمىنە سايكەس, ءماجىلىستىڭ جاڭا شاقىرىلىمىندا الدىڭعى شاقىرىلىمنان ءۇش دەپۋتات: رومان كيم, احمەد مۋرادوۆ جانە يۋري تيموشەنكو جۇمىس ىستەيدى. «ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اق پرەزيدەنتى ساۋىتبەك ابدىراحمانوۆ, ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير بوجكو, سونداي-اق بىرقاتار ەتنو-مادەني بىرلەستىكتەردىڭ باسشىلارى جانە قازاقستاننىڭ ءار وڭىرلەرىنىڭ قوعام قايراتكەرلەرى دەپۋتاتتىق مانداتتار العان بولاتىن.
ال ەندى الدىمىزداعى سايلاۋ ناتيجەسىندە قۇرىلاتىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ جەتىنشى شاقىرىلىمى, مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆتىڭ پىكىرىنشە, قازىرگى كۇردەلى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ الدىندا داعدارىسقا قارسى ءتيىمدى شارالار قابىلداۋ, ورنىقتى ەكونوميكالىق دامۋدى جانە ازاماتتارىمىزدىڭ الەۋمەتتىك يگىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ, حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ مىندەتىن ويداعىداي اتقارۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىز.
تالعاتبەك ءامينوۆ,
مەملەكەت تاريحى
ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي
قىزمەتكەرى, پروفەسسور
