قازاقستان اۆتوكولىك جولدارىنىڭ ساپاسى جونىندەگى حالىقارالىق رەيتينگتە 2017 جىلى 114-ءشى ورىننان 2018 جىلى – 106-شى ورىنعا, 2019 جىلى 93-ءشى ورىنعا كوتەرىلدى. بىراق بۇل كوڭىل كونشىتەرلىك كورسەتكىش ەمەس. رەسپۋبليكا جولدارىنا قاتىستى كەلەڭسىزدىك-كەمشىلىكتەر, ايتىلار سىن كوپ. قالىپتاسقان جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن بيىل «جول اكتيۆتەرى ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» رمك قۇرىلىپ, ول مامىر ايىندا مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتتى. وسىعان وراي ءبىز اتالعان كاسىپورىننىڭ ديرەكتورى زامير سادىقۇلى ساعىنوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك. 
– زامير سادىقۇلى, جاڭا كاسىپورىننىڭ قۇرىلۋى, ماقسات-مۇددەسى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
– «جول اكتيۆتەرى ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» رمك بۇرىنعى اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ وبلىستىق جول زەرتحانالارى بازاسىندا قۇرىلدى. وڭىرلەردە 17 فيليالىمىز جۇمىس ىستەيدى. جالپى سانى 270 ادام ەڭبەك ەتەدى. قازىرگى كۇنى رەسپۋبليكالىق, وبلىستىق, اۋداندىق ماڭىزداعى جولداردى, ودان بولەك قالالار مەن ەلدى مەكەندەردىڭ كوشە جولدارىنىڭ ساپاسىن تەكسەرەمىز, جولداردى دياگنوستيكالايمىز, ورتاشا جوندەۋ قۇجاتتارىن تالدايمىز, جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزەمىز. توتەنشە جاعداي كەزىندە موبيليزاتسيا جۇرگىزەمىز. جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن باقىلايمىز.
– رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردەن جول قۇرىلىسىنا قانشا قاراجات بولىنەدى؟ ول قالاي جۇمسالىپ جاتىر؟
– رەسپۋبليكالىق, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى جانە قارجى ينستيتۋتتارىن قوسا ەسەپتەگەندە بۇل سالاعا 711 ملرد تەڭگە بولىنەدى. قولدا بار بارلىق اكتيۆتەردى ءبىر بازاعا شوعىرلاندىردىق. تسيفرلاندىرۋ ارقىلى جەكە سەرۆەر قالىپتاستىردىق. وندا جولعا قاتىستى بارلىق مالىمەتتەر جيناقتالعان: قانداي جول قاي جىلى جوندەلدى؟ ونىڭ ساپاسى قانداي؟ بۇل ءبىر جولدى جىل اينالدىرىپ قايتا-قايتا جوندەي بەرمەۋ ءۇشىن قاجەت.
و باستا قارجى رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 50/50 مولشەرىندە ءبولىنۋى ءتيىس بولاتىن, وكىنىشكە قاراي, وعان قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. ءوڭىردىڭ جول ساپاسىن تەكسەرۋ ءۇشىن اكىمدىكتەر بىزبەن كەلىسىمشارت جاساۋى ءتيىس ەدى, ول دا تولىق جۇزەگە اسىرىلماي جاتىر. مۇنىڭ ءبارى ەركىن جۇمىس ىستەۋىمىزگە قولبايلاۋ بولىپ تۇر. قازىرگى كۇنى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدىگىمەن, سونداي-اق باسقا دا قالالاردىڭ اكىمدىكتەرىمەن تىعىز كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز.
– جالپى, سالىنعان جول قانشا ۋاقىت قىزمەت ەتۋى ءتيىس؟ جولدىڭ ەرتە توزۋىنا نە سەبەپ؟
– جول سالىنعاننان كەيىن 17-20 جىل جۇمىس قىزمەت ەتۋى ءتيىس. بىراق وعان ۋاقىتىندا اعىمدىق جوندەۋ جۇرگىزىپ, كۇتىمدە ۇستاپ تۇرۋ قاجەت. سونداي-اق 14-15 توننادان اۋىر ماشينانىڭ جولدا جۇرۋىنە تىيىم سالىنۋى كەرەك. شەتەلدە اۋىر ماشينالار تەك كارەرادا جۇرەدى, ۇزىن جولدا كەندى, قۇرىلىس ماتەريالدارىن بەلگىلەنگەن نورمادان اسپايتىن جۇك كولىكتەرىمەن تاسىمالدايدى.
مىسالى, كوشەدە قۇرىلىسقا بەتون تاسيتىن كەز كەلگەن ماشينانى توقتاتىپ, ايىپ تۇراعىنا قويۋعا بولادى, ويتكەنى ولاردى سالماعى شامادان تىس. شامادان تىس سالماق جولدى ەزىپ جىبەرەدى. 
ارينە, مۇنداي شەكتەۋگە كەن وندىرۋشىلەر, قۇرىلىس كومپانيالارى جانە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ءوزى قارسى. وندا جۇمىس توقتاپ قالادى دەيدى. قازاقستاندا 80 مىڭداي اۋىر جۇك ماشينالارى بار, سوندا ولاردىڭ كەسىرىنەن ەلدەگى 5 ملن جەڭىل كولىك زارداپ شەگۋ ءتيىس پە؟ وسىنى زاڭدىق تۇرعىدان رەتتەۋ قاجەت. ءبىز ۇكىمەتكە كولىك باقىلاۋىن جولشىلارعا بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادىق. ازىرگە ۇسىنىسىمىز اياقسىز قالىپ جاتىر. بىزگە بەرسىن, ايتپەسە قازاۆتوجولعا, اۆتوموبيلدەر كوميتەتىنە بەرسىن. ەگەر تىم اۋىر كولىكتەردى جولعا شىعۋىن توقتاتپاساق, جوندەۋگە قانشا اقشا سالساق تا, ونى ەشقاشان تۇزەي المايمىز. بۇل اقشانى جەلگە شاشقانمەن بىردەي.
سونداي-اق جولدىڭ ەرتە توزۋىنا اۋا رايى قاتتى اسەر ەتەدى. قازاقستاننىڭ كليماتى شۇعىل كونتينەنتتى. قىستا – 40-500س اياز, جازدا +400س ىستىق. سالىستىرىپ ايتساق, ەۋروپانىڭ جولدارى -500س +300س-تا جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ۇستىندە كۇندىز كۇن جىلىپ تۇرىپ, كەشكە اياق استىنان اياز كوتەرىلىپ كەتۋى مۇمكىن. نەمەسە قىس ورتاسىندا جاڭبىر جاۋى تاڭقالارلىق قۇبىلىس ەمەس. مۇنىڭ ءبارى جولدى تەز توزدىرادى. سوندىقتان جول سالعاندا وزىق تەحنولوگيانى قولدانا وتىرىپ, قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ءتوزىمدى بولۋىنا اسا ماڭىز بەرىلۋى ءتيىس.
– اڭگىمە شەتەل تاقىرىبىنا قاراي ويىستى, جول كۇتىمىنە بايلانىستى ولاردىڭ تاجىريبەسى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– بىزدە جول سالاسىنا جىلىنا جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 0,5 پايىزىن عانا بولەدى, ول وتە از. ماسەلەن, قىتاي جولعا 12 جىل بويى ءىجو 5 پايىزىن ءبولىپ تۇردى, ءسويتىپ جولدارىن قالىپقا كەلتىرىپ الدى. ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە 2-3 پايىز شاماسىندا جۇمسالادى. دەگەنمەن, ولاردىڭ جولدارى بۇرىننان بەرى جاقسى كۇتىمدە ۇستالىپ كەلە جاتقانىن باسا ايتۋ كەرەك.
سونداي-اق قازاقستاندا جولعا دۇرىس كۇتىم جاسالمايدى. قىستا جولدىڭ قارى رەزەڭكە قىرعىشپەن سىرىلۋى ءتيىس. بىزگە ول تەحنولوگيا جەتپەگەن. قار تازالاۋشىلار تەمىر قىرعىشپەن اسفالت قاباتىن جانىپ, ۇشقىن شاشىپ كەلە جاتاتىنىن ءوزىڭىز دە كورگەن شىعارسىز؟! سوعان قاراپ تۇرىپ, ءىشىڭ اشيدى.
سوسىن ەۋروپا ەلدەرىندە ءبۇرتابان (شيپى) دوڭگەلەكتەرگە تىيىم سالىنعان (تەك فينليانديادا عانا رۇقسات بەرىلگەن-اۆت). اسفالتتىڭ ويىلىپ قالاتىنى سودان. ولاردا كولىكتەر قىستا جابىسقىشپەن (ليپۋچكا) جۇرەدى.
– قازاقستاننىڭ جولدارىن سالعاندا جاڭادان قانداي وزىق تەحنولوگيالار قولدانىلادى؟
– جاڭا تەحنولوگيا رەتىندە اسفالتپەن بىرگە كەيىننەن بەتون جولدار سالىنا باستادى. ولاردىڭ قىزمەت كورسەتۋ مەرزىمى 25 جىلعا دەيىن, بىراق اسفالتقا قاراعاندا قىمباتتاۋ. سونداي-اق كەيىنگى ۋاقىتتا قيىرشىقتاستى اسفالت-بەتون قولدانىلاتىن بولدى, وعان دا 3-4 جىل بولىپ قالدى.
– كاسىپورىن قۇرىلعالى بەرى قانداي جۇمىستار جۇرگىزدىڭىزدەر؟ جالپى, قاي وڭىرلەردە جول ساپاسى ناشار؟
– جول ساپاسىزدىعىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا سالىنعان جولدارعا نەمەسە سالىنىپ جاتقان نىساندارعا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزەمىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن 7 مىڭعا جۋىق نىساندى تەكسەرىپ, 12 مىڭعا جۋىق سىناما ۇلگىلەرىن الدىق. ونىڭ 4700-گە جۋىعى ستاندارتتارعا ساي كەلمەيدى. بۇل رەتتە تاپسىرىس بەرۋشىگە, مەردىگەر, ساپانى تەكسەرەتىن ينجەنەرلىك كومپانياعا, جول زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قاتىسقان ينستيتۋتتارعا 1700-دەن استام حاتتامالار جولداندى.
ساپاسىز جولداردىڭ كوپشىلىگى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجىعا سالىنعان. سەبەبى جەرگىلىكتى جولدار دۇرىس تەكسەرىلمەگەن. سونىڭ ءبىرى – قۇجاتتاۋ ءىسى. جولدىڭ ءار قاباتى سالىنعاننان كەيىن حاتتاماعا ءتۇسىرىلۋى كەرەك. ءار قابات ينجەنەرلىك ستاندارتقا ساي ەكەنى انىقتالعان سوڭ, ەكىنشى قاباتتى توسەۋگە رۇقسات بەرىلەدى. ال وڭىرلىك جەرلەردە بۇل تالاپ ساقتالماعان.
وبلىستىق جانە جەرگىلىكتى ماڭىزداعى جولداردىڭ ساپاسى بويىنشا ەڭ ناشارى باتىس قازاقستان وبلىسىندا –28% جاقسى جانە قاناعاتتانارلىق جاعدايدا, ودان كەيىن اقتوبەدە – 53%, اتىراۋدا – 54%, سوسىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا. ال قالا كوشەلەرىنىڭ جول ساپاسى تۋرالى مۇنداي تياناقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن جوق.
ال استانامىزدىڭ جول ساپاسى جاقسى دەپ ايتۋعا كەلەدى.
– مۇمكىن جولدىڭ ساپاسىز سالىنۋىنا جوسىقسىز مەردىگەرلەر كىنالى شىعار؟
– ول – ءسوزسىز. كەيدە تاجىريبەسى جوق, قاجەتتى تەحنيكا-قۇرالدارى جوق ادامدار جول سالۋ قۇقىن يەلەنىپ جاتادى. ەڭ باستىسى, بايقاۋدا كىم ەڭ ارزان باعا ۇسىنسا, سول جەڭىپ شىعادى. سودان ولار قۇرىلىسقا ارزان, ساپاسى ماتەريالداردى قولدانىپ, كولدەنەڭ ادامداردى جۇمسايدى, اراسىندا وزدەرىنىڭ «جەپ قوياتىندارى» بار. مۇنداي ىستە بەرەكە بولۋشى ما ەدى؟!
بۇرىن تەندەرگە قويىلاتىن تالاپتار قاتاڭ ەدى: بۇعان دەيىن قانداي جوبالاردى جۇزەگە اسىردى, تاجىريبەسى قانداي, ت.ب. ءبارىن سارالايتىن. بيىلدان باستاپ دەمپينگ بەلگىلەندى. ەندى قۇرىلىسقا بولىنگەن باستاپقى سومادان 10 پايىزدان ارتىق كوتەرۋگە نەمەسە 10 پايىزدان كەمىتۋگە بولمايدى. دەگەنمەن بۇل جەردە دە پىسىقايلار از ەمەس. بايقاۋدى جەڭىپ العان ءىرى كومپانيالار وزىنە جۇكتەلگەن جۇمىستى قوسالقى مەردىگەرلەرگە ارتىپ قويادى.
– قازاقستاندا جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريالدار جەتكىلىكتى مە؟ ولاردىڭ ساپاسى قانداي؟
– قازاقستان – جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريالعا باي. ساپاسى دا جوعارى. تەك باتىس قازاقستان وبلىسىندا, اتىراۋ وبلىسىندا ماتەريال جەتىسپەۋشىلىگى بىلىنەدى. بۇل وڭىرلەردە قيىرشىقتاس مۇلدەم جوق, ول اقتوبەدەن تاسىلادى. باتىس قازاقستان وبلىسىندا قۇمنىڭ قۇرامىنا گالكا ارالاسقان, بۇل جول قۇرىلىسىنا ونشا جارامايدى. سوسىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا قيىرشىقتاس تاپشى. باسقا وڭىرلەردىڭ بارىندە جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريالداردىڭ ءبارى بار. بۇرىندارى جولعا پايدالانىلاتىن قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ 80-85% وتاندىق بولاتىن, قازىر 96%-عا جەتتى. قازاقستاندا قازىر بيتۋم شىعاراتىن 3 زاۋىت جۇمىس ىستەپ تۇر. پاۆلوداردىڭ زاۋىتى كۇشەيتىلدى, اقتاۋ قالاسىندا جاڭا زاۋىت اشىلدى جانە شىمكەنتتە رەسەيدىڭ «گازپرومنەفت» اق زاۋىتى اشىلدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
