قازاق ەمشىلىگى تۋرالى ايتقاندا كۇمىلجىڭكىرەپ قالامىز. بۇلار كىمدەر, قالاي ەمدەيدى؟ باقسى, بالگەر, قۇمالاقشى, جاۋىرىنشىلار, دۋاحاندار وسى قاۋىمنان با؟ قارا سۋدى تەرىس اعىزاتىندار دا ءوتىپ ەدى عوي. ولار كىمدەر؟ تامىرشى, سىنىقشى, تاۋىپتەردىڭ ۇرپاعى قالدى ما؟
بۇگىندە پارقىنا جەتپەگەن ءبىر دۇنيەمىز بولسا, مەنىڭشە, وسى قۇبىلىس سياقتى. الايدا قولجەتىمدى, وزىق تەحنولوگيالى قازىرگى زامانعى مەديتسينا تۇرعاندا دا ولاردى دا ىزدەپ, ەلەڭدەپ قالاتىنىمىزدىڭ سەبەبى نەدە؟ قازاقى ەمشىلىك ءسوز بولعاندا كىرپىدەي جيىرىلاتىن دارىگەرلەر نە دەيدى؟ وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن قاراستىرعاندا ەكى ەمشىلىكتىڭ دە الەۋەتىن انىقتاپ, ءبىر-بىرىنە قارسى قويماي دامىتا بىلگەندە كوپ ۇتادى ەكەنبىز. ازىرگە ەمشىلەرگە تولىق سەنىم جوق, مەديتسينانىڭ قاۋقارى جەتپەيتىن جايتتاردا الدىمەن ناۋقاس زارداپ شەگەدى. ويتكەنى ۇكىلەپ وتىرعان ەمشىلىك ءداستۇرىمىز جوق, دارىگەرلەر دە قۇدىرەت ەمەس.
ەگەر ءادىلىن ايتساق, وسى كۇنگى مەديتسينا پايدا بولعانعا دەيىن قازاقتار اۋىرمادى دەۋگە بولماس. ارنايى ستاتيستيكا جۇرگىزىلمەسە دە, ادامدى قىناداي قىرعان كەسەلدەردى ەستىپ-بىلگەنىمىز بار. بۇل – بالالاردىڭ اراسىندا كەزدەسەتىن قىزىلشا, قوراسان, بەزگەك, وبا, قۇرت, قىلتاماق دەگەندەي بەتى قاتتى اۋرۋلار. جاقسىسى, بۇگىنگى مەديتسينا بۇل دەرتتەردى جەڭدى. بىراق بارشا وزىق تەحنولوگياسى مەن ءتۇرلى پرەپاراتتارىمەن ءدارۋىن تاپپاعان نەمەسە ۇزدىك ەمدەۋ ادىسىنە قول جەتكىزبەگەن ءتۇرى جوق ەمەس. ونى قازاقتىڭ ەمشىلىك ءداستۇرىنىڭ تاماشا ۇلگىسى رەتىندە تامسانا ايتۋعا دايىنبىز. ونىڭ ءبىرى – سىنىقشى. اتادان بالاعا قوناتىن بۇل قاسيەتتى ۇستاعانداردىڭ اتى قازىر دە ەستىلىپ قالادى. دارىگەرلەردىڭ گيپسىنەن قالپىنا كەلمەگەن ادامنىڭ قول-اياعىن سىنىقشىلار قايتا سىندىرىپ تارتىپ, اياعىنان تىك تۇرعىزىپ جىبەرىپ جاتقاندار جوق ەمەس. ەمشىلىكتىڭ بۇل ءتۇرى قازىرگى ورتوپەدتەرگە بەدەل ەمەس. وزدەرىنە باسەكەلەس كورمەي, قازىرگى مەديتسينامەن قوسا دامىتسا كىم قارسى كەلەدى؟ وسىنداي قاسيەتتى ەمشىلەردىڭ قىزمەتىن ءارى قاراي دامىتا العا وزسا بولماي ما؟ بىلەتىندەر ايتادى, سىنىقشىلار شاكىرتتەرىن دايىنداعاندا كون قاپشىقتىڭ ىشىنە بوزەنى سىندىرىپ ونى توپىراققا تولتىرىپ, سىرتىنان سيپاپ, سىنعان ىدىستى قايتا جينايدى ەكەن. قازىرگى ورتوپەديانىڭ ارعى اتاسى سانالاتىن سىنىقشىلىق قازاققا قايدان ءبىتتى دەسەڭىز, ۇنەمى ات ۇستىندە جاۋگەرشىلىكتە وتكەن بابالارىمىزدىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداسا كەرەك. وسى رەتتە ولاردان بالداق جاساۋدىڭ ءداستۇرى جەتپەگەن. دەمەك, سىنىقشىنىڭ شيپالى قولىنان شىققان ناۋقاستار اياعىنا تىك تۇرىپ كەتىپ, اعاشقا سۇيەنۋ قاجەتتىلىگى بولماعان دەۋگە بولادى.
قازىرگى مەديتسينانىڭ باعىندىرا الماعان تاعى ءبىر دەرتى – پسيحيكالىق اۋرۋلار. اتىن اتاپ, ءتۇسىن ءتۇستەپ بەرە الامىن. ىلگەرىدە وتكەن اسا ءىلىمدى يشان, مولدالاردىڭ, اسىرەسە, ەسىنەن اۋىسقانداردى جاقسى ەمدەيتىنى جايىندا كوپ ىزدەندىم. كەڭەستىڭ اتەيزم كەزەڭىندە مۇنداي قاسيەت يەلەرى دە قۋعىندالىپ, قۇپيالارىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى. ەمدەۋدىڭ باستى سىرى دۇعا وقۋ ارقىلى بولسا كەرەك.
بۇرىندارى بالا كوتەرمەگەن ايەلدەردى دە ەمدەيتىن وسى اۋزى دۋالى قاسيەتتىلەر بولاتىن. قازىر ەكو شىعىپ كوپ ايەلگە بالا سىيلاپ جۇرگەن سياقتى. باسقا ارناعا بۇرىلىپ كەتكەن ەكى ەمنىڭ ەكەۋى دە ادامنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا ارنالعان. سودان دا پسيحيكالىق جاعىنان اۋىرعانداردى اۋىر پسيحوتروپتىق دارىلەر ەگىپ, ايىقپاس مۇگەدەك ەتىپ قويسا, بەدەۋگە بالا تاپتىرۋدىڭ جولىن دا باسقاعا بۇرىپ, تابيعاتى باسقا جاندار دۇنيەگە كەلىپ جاتىر. بۇل – قازىرگى زامانعى مەديتسينا دامۋىنىڭ قازاقى داستۇردەن شەگىنۋىنىڭ ناقتى دالەلى.
وسىنداي بۇگىنگى مەديتسينادا ەمى تابىلماعان دەرتتىڭ ءبىرى – جول-كولىك اپاتى, بيىكتەن قۇلاپ, نە بولماسا باسقا دا جاراقاتتىڭ سالدارىنان ميى شايقالعانداردى قالپىنا كەلتىرۋ. بۇرىندارى جاراقات العاننىڭ باس سۇيەگىن ۇستاپ وتىرىپ ميىن ورنىنا ءتۇسىرەتىندەردىڭ تاجىريبەسى دە ۇمىتىلىپ بارادى ەكەن.
ءتىل-كوزدەن نازارلانىپ قالعاندى ۇشىقتاپ جىبەرۋدىڭ دە جەڭىلدىگى بار. بالانىڭ تاماعى قىزارىپ, كوتەرىلسە باساتىنداردى مەديتسينا جوققا شىعارسا دا ءتيىمدى ەمدەۋ ءادىسى ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. قۇياڭدى ءۇزىپ, شانشۋلاپ قالعاندى تەرلەتىپ, سۋىقتان جازاتىندار دا ەمشىلەر.
قازىرگى مەديتسينانىڭ ءوزى دە مويىندايدى, اۋىرىپ دارىگەرگە كەلگەندەردىڭ جارتىسىنان كوبى پسيحوسوماتيكا سالدارىمەن, ياعني ۋايىمعا باتىپ, جوقتان اۋرۋ جاساپ العاندار دەيدى. ولاردىڭ دا ارقاسىنان قاعىپ, باسىنداعى باتپان ويلارىنان ارىلتاتىندار دا قازىرگى دارىگەرلەردەي بىردەي قۇرمەت كورسە, اق جەلەڭدىلەر جۇمىسى كوپ جەڭىلدەر ەدى. الايدا مەملەكەت تاراپىنان ءتيىستى قولداۋ بولماي, «دۇمشە, الدامشىلار» دەپ تاس اتقاندارعا دەم بەرىپ قويىپ, ءوزىمىزدىڭ جانىمىزدى ەمدەيتىندەردەن ايىرىلىپ قالدىق. قازىرگى پسيحولوگتارىڭىز قانشاما وقىپ-ءبىلىپ السا دا «ءۇف» دەپ ۇرلەپ, اۋرۋ تيتىقتاتقان جاننىڭ كوزىن شاراداي اشاتىن قازاقى ەمشىلەرگە جەتپەيدى.
ولاردى ارتىق كورگەنىم, مىڭ عاسىر بويىنا بابالارىمىز وسىلاي ەمدەلىپ كەلگەن. تابيعاتىمىزعا جاقىن, تەز قابىلدايمىز. ولار دا ءوز ورنىن ءبىلىپ, قولدارىنان كەلمەيتىن اۋرۋدى ەمدەۋگە تالپىنباعاندارى ابزال.
جاقىندا قىتايدان كەلگەن اعايىننىڭ «شيپالى» ەمدەۋ ورتالىعىنىڭ باس دارىگەرى, قر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى, مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايرات ايدارحانۇلى جيناقتاعان «قازاق ەمشىلىگى ەنتسيكلوپەدياسى», «قازاق ەمشىلىگى – ءتورت تۇلىك مال ونىمدەرى», «قازاق ەمشىلىگى: اڭ-قۇس, جاندىكتەردىڭ ەمدىك قاسيەتى» اتتى كىتاپتارى جارىق كوردى. شىعىس مەديتسيناسىنا ءسۇيەنگەن ەمشىلىكتىڭ قۇندى كىتابى – قازاق ەمشىلىگىنە وزگەشە كوزقاراس قالىپتاستىرۋداعى ماڭىزدى قادام.
ازىرگە مەديتسينا مەن ءداستۇرلى ەمشىلىك اراسىنداعى دۇردارازدىق ناعىز جاقسىلار ءوز باعاسىن الماي, ال ەرىنبەگەن ءوز بەتىنشە ەمشىلىكپەن اينالىسىپ, قازاقى ەمدەۋ ءداستۇرىمىزدىڭ جولى سارالانباي جاتىر.
