وندا: «قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ 1871 جىلى تۋعان» دەپ جازىلعان ەكەن. سول پاسپورتتى 42 جىل ساقتاعان ماركس قىزىكەنوۆ اعامىز تاياۋدا ونى استاناداعى جاڭادان اشىلعان ورتالىق مۇراجايعا اكەلىپ وتكىزدى. ول قازىر سونداعى تاريحي جادىگەرلەر زالىندا تۇر».
جۇرتتىڭ ءبارىن شاتاستىرعان پاسپورت وسىلاي الىنعان ەكەن. ال شىندىعىندا قاجىمۇقان اتامىزدىڭ ناقتى تۋعان جىلى بارلىق زەرتتەۋشى عالىم ايتىپ جۇرگەندەي – 1883 جىل.
ءبىز ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى دايىنداپ جاتقان «كونە زاماننان بۇگىنگە دەيىنگى قازاقستان تاريحى» 7 تومدىق اكادەميالىق باسىلىمىنىڭ 5-تومىندا «قاجىمۇقان – كلاسسيكالىق كۇرەستەن قازاقتىڭ تۇڭعىش الەم چەمپيونى» اتتى تاراۋىندا قاجىمۇقان بابامىزدىڭ ومىربايانىنداعى داۋلى ماسەلەلەر تۇزەتىلسە دەيمىز.
داۋلى ماسەلەلەر:
1) قاجىمۇقاننىڭ
تۋعان جىلى;
2) قاجىمۇقاننىڭ
تۋعان جەرى;
3) قاجىمۇقاننىڭ
سپورتتا جەتكەن جەتىستىكتەرى;
4) قاجىمۇقاننىڭ
قارتتىق شاعى.
وسى ينستيتۋت ماماندارىنا قولدا بار ماتەريالداردى بەرىپ, قاجىمۇقان بابامىزدىڭ ءومىربايانى ناقتى فاكتىلەرگە نەگىزدەلىپ جازىلسا دەيمىز.
2021 جىلى ۇكىمەتتىڭ شەشىمىمەن قاجىمۇقاننىڭ 150 جىلدىعى تويلاندى. سول جىلى ءۇش تىلدە: قازاقشا, ورىسشا, اعىلشىنشا «كۇش اتاسى – قاجىمۇقان» اتتى كىتاپ شىعارىلدى جانە «ايعاق تۆ» تۇسىرگەن «الەم مويىنداعان كۇش اتاسى. قاجىمۇقان مۇڭايتپاسۇلى» اتتى كوركەم ءفيلمى مەن «قازىعۇرت» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «الىپ كۇش يەسى – قاجىمۇقان!» اتتى دەرەكتى فيلم شىعارىلدى.
بىراق, وسى جىلى قاجىمۇقان اتامىز ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان تەمىرلان اۋىلىنىڭ جانىنداعى باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا كۇرە جولىنىڭ بويىنان بەس گەكتار جەر ءبولىنىپ, قاجىمۇقان باباعا سالىنباق بولعان مۋزەي كەشەن اياقتالماي قالدى. ۇكىمەت قارجى ءبولۋدى جوسپارلاعانمەن, ءتيىستى قارجى بەرىلمەي, قۇرىلىس ءالى توقتاپ تۇر. بۇل تۋرالى ەلىمىزدىڭ يدەلوگيا سالاسىندا جەمىستى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ۇلت جاناشىرى دارحان مىڭباي «قاجىمۇقان كەشەنى – ەل بورىشى» اتتى ماقالا جازعان بولاتىن.
دارحان قامزابەكۇلى ايتادى: «قازاقستان ۇكىمەتى ۇلت جانە الەم سپورتىنىڭ ءبىرتۋار تۇلعاسى – قاجىمۇقان مۇراسىنا شىن جاناشىرلىق تانىتسا, جاقىندا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى قابىلداعان شەشىمدى وزگەرتۋگە ءتيىس دەپ ويلايمىز».
قازاق ەلىنىڭ اتىن الەمگە تانىتقان تۇڭعىش كاسىپقوي بالۋانىمىزدىڭ, كۇش اتاسىنىڭ 150 جىلدىعىنا وراي اشىلۋعا ءتيىس مەموريالدىق كەشەن قۇرىلىسى اياقتالماي قالعانى بىلاي تۇرسىن, بيىل باسىمدىق بەرىلەتىن وبەكتىلەر قاتارىنان سىزىلىپ تاستالعانى حابارلاندى.
بۇل – تاۋەلسىزدىگىنىڭ وتىز جىلىن اتاپ وتكەن ەلىمىزگە, ارۋاق سىيلاعان داستۇرىمىزگە سىن. ايتپەسە, تۇتاس عۇمىرىن كۇرەس ونەرىنە ارناپ, ءوزى تىرنەكتەپ جيعان قاراجاتقا اسكەري ۇشاق جاساتىپ, فاشيزمگە قارسى سوعىسقا ۇلەس قوسقان قازاقتان شىققان العاشقى الەم چەمپيونى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسۇلى بابامىزعا ءبارىمىز جابىلىپ ءبىر كەشەن سالا الماعانىمىزعا نە جورىق؟
ونىڭ ۇستىنە بالۋان اتىنداعى كەشەن بۇكىل سپورتشىعا, جالپى قازاق سپورتىنىڭ تاريحىنا ارنالۋعا ءتيىس ەدى. قۇرىلىسى جارتى جولدا توقتاپ قالعان مۋزەي كەشەنگە قاجىمۇقان بابا ماڭگىلىك ورىن تاپقان جەردىڭ ىرگەلەستىگى ەسكەرىلىپ, تۋريزم سالاسىن دامىتقالى وتىرعان تۇركىستانعا جاقىن اۋدان اۋماعىنان, باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا كۇرە جولىنىڭ بويىنان ارنايى بەس گەكتار جەر بولىنگەنى وڭتايلى بولاتىن.
ءتىپتى, عيماراتتار ورنى قازىلىپ, ىرگەتاستارى قالانىپ, وبلىستىق بيۋدجەتتەن بولىنگەن 30 ميلليون تەڭگە قارجى يگەرىلىپ تە قويعان. بۇگىندە قارجى جەتپىسپەۋشىلىگىنەن وزگە جۇمىستار قاڭتارىلىپ تۇر. جوباداعى مەموريالدىق كەشەن ءۇش بولىكتەن قۇرالعان امفيتەاتر تۇرىندە جوبالانعان سپورتزال اۋىلدىق, اۋداندىق, وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيلەردە كۇرەستىڭ كاسىپقوي جانە وليمپيادالىق ءتۇرلەرى – ەركىن كۇرەس, دزيۋدو, قازاقشا كۇرەس پەن سامبو كۇرەستەرىنەن جارىستار وتكىزۋگە مۇمكىندىك تۋعىزباق. ارنايى زالداردىڭ ءبارى قيسىندى قاراستىرىلعان. سونداي-اق حالقى تىعىز ورنالاسقان اۋداندا جۇمىس ورنىن اشىپ, تابىس تابۋعا ەسەپتەلگەن قوناقۇي, اسحانا, كونفەرەنتسيا زالى, زاماناۋي شاعىن كورمە زالى, كىتاپحانا, جادىگەر, كىتاپ قورىن ساقتايتىن جايلار دا كوزدەلگەن.
وسى ماقساتقا 2022 جىلعا «اۋىل – ەل بەسىگى» باعدارلاماسى بويىنشا 511 ميلليون 988 مىڭ تەڭگەگە قارجى قاراۋعا ءوتىنىمدى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ قولداماي تاستاعانى ەل بەسىگىندە تۇرىپ جاتقان جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا تۇسىنبەستىك تۋعىزىپ وتىر. مۇنى حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىك ورگاننىڭ جاۋابى دەۋگە استە بولماس.
شىندىعىن ايتساق, قازاق ەلىنىڭ داۋسىز ماقتانىشى – قاجىمۇقانعا ءبارىمىز بورىشتارمىز. ول ەڭ اۋەلى وزىمىزگە كەرەك. ۇلتىمىزدىڭ نامىسىن ەشقاشان جىقپاعانى ءۇشىن, دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا ءجۇرىپ, ەلىمىزدىڭ رۋحىن اسقاقتاتقانى ءۇشىن اتىن قۇرمەتتەپ, ۇلىقتاۋعا مىندەتتىمىز.
قۇدايعا شۇكىر, قاجىمۇقان بابامىزدىڭ جولىن قۋعان داۋلەت تۇرلىحانوۆ سياقتى اتاقتى سپورتشىلار, بەلگىلى كاسىپكەرلەر جوعارىدا باياندالعان جايتتى نازاردان تىس قالدىرمايدى دەپ ەسەپتەيمىز. ويتكەنى بۇل, بىرىنشىدەن, تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحاني استاناسى – تۇركىستان ماڭىنداعى قازاق سپورتىنىڭ مۋزەي-كەشەنى بولماق. ەكىنشىدەن, باتىر اتا-بابامىزدان قالعان ۇلتتىق رۋحتى, نامىستى, بيىكتىكتى, سپورتشىعا ءتان وزگە دە قاسيەتتەردى بۇگىنگى ۇرپاققا دارىتۋ – بۇكىل ەلىمىزدىڭ, سونىڭ ىشىندە سپورت مايتالماندارىنىڭ ازاماتتىق پارىزى.
بىلتىر شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا ورداباسى اۋدانىنا ارنايى ءىس-ساپارمەن ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە-ءمينيسترى باۋىرجان وماربەكوۆ كەلدى. ساپار بارىسىندا ۆيتسە-مينيستر اۋدان اكىمى نۇربەك بادىراقوۆتىڭ جول باستاۋىمەن قۇرىلىسى توقتاپ تۇرعان قاجىمۇقان مۇڭايتپاسۇلىنىڭ مەموريالدىق كەشەنىنىڭ قۇرىلىس الاڭىنىڭ جوبا-جوسپارىمەن تانىستى.
«مينيسترلىكتىڭ بيۋدجەتتىك كوميسسيا وتىرىسىندا اتالعان مەموريالدىق كەشەن قۇرىلىسىنا قاجەتتى قارجى ماقۇلدانباي قالدى. ەندىگىدە اۋدان اكىمدىگى تاراپىنان مەموريالدىق كەشەن جوباسىن سپورتتىق كومپلەكس رەتىندە قايتا قاراپ, ۇسىنىم بەرگەن جاعدايدا مينيسترلىك رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قولداۋ كورسەتۋگە دايىن» دەدى باۋىرجان باقىتۇلى.
«باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» اۆتوجولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان كەشەنگە جينالعان اۋداننىڭ ارداگەرلەرى, زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن سپورت جاناشىرلارى قاجىمۇقان اۋىلدىق وكرۋگىنە ات باسىن بۇرعان ۆيتسە-ءمينيستردى كۇش اتاسىنىڭ اتىنداعى كەشەنگە قولداۋ كورسەتۋگە شاقىردى. اۋدان باسشىسى نۇربەك باقتىبايۇلى بۇل مەموريالدىق كەشەننىڭ اۋدان جاستارىنىڭ سپورتپەن اينالىسۋىنا تاپتىرماس الاڭ ەكەندىگىنە توقتالىپ, بولاشاق الەم چەمپيوندارىن شىعارۋعا, ۇلت سپورتىن ۇلىقتاۋعا ارنالعان ينۆەستيتسيالىق جوباعا سالالىق مينيسترلىك تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلسە, دەگەن ويىن ايتىپ ءوتتى. كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا اۋدان باسشىسى الداعى ۋاقىتتا مەموريالدىق كەشەن جوباسىنا قۇرىلىس تالاپتارىنا ساي قايتا وزگەرتۋ ەنگىزىپ, ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە جولدايتىندىعىن جەتكىزدى.
«دۇرىس-اق! ۇلتقا تۇلعا, ۇرپاققا ۇلگى بولاتىن ۇلىلارىمىزعا قۇرمەت كورسەتەتىن ءسات كەلدى. كۇش اتاسى – قاجىمۇقان اتامىزدىڭ اتىنداعى سپورتتىق كەشەن اۋدان جاستارى مەن تۇرعىندارىنىڭ ارمانىن ورىندايتىن ورىنعا اينالىپ, ءتۋريزمدى تۇلەتە تۇسەدى دەگەن سەنىم مول» دەيدى ءادىل ايتورە.
بيىل ۇلى بالۋان قاجىمۇقاننىڭ تۋعانىنا 140 جىل, باقيلىق بولعانىنا 75 جىل تولادى. تىرىسىندە تەك قازاق ەمەس, قىرعىز, وزبەك, تاتار, تۇرىك حالقى قۇرمەتتەپ, «مۇسىلماننىڭ, تۇركىنىڭ باس بالۋانى» اتانعان ارداقتىمىزدى «بار قازاققا ورتاق ماقتانىشىمىز» دەپ قۇرمەتتەي الماساق, ەلدىگىمىزگە سىن. تورتەۋ تۇگەل بولايىق, اعايىن.
بەكجان بەيسەنباي,
قاجىمۇقانتانۋشى
