باس قالامىزداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى تىلگە تيەك ەتەتىن «Astana» تەلەارناسىنىڭ «Elorda Live» باعدارلاماسىندا بۇل جولى ەلورداداعى قوعامدىق كولىكتىڭ قىزمەتى تۋرالى ءسوز بولدى. «Astana» تەلەارناسى مەن «Elorda aqparat» جشس بىرلەسكەن جوباسى اياسىنداعى سۇحباتتىڭ جازباشا نۇسقاسىن گازەتكە جاريالاپ وتىرامىز. بۇل جولعى باعدارلاما قوناعى «استانا LRT» جشس كولىك ماماندارى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جەڭىس قۋاندىقۇلى.
ءبىر جۇرگىزۋشى كۇنىنە 1000-عا جۋىق جولاۋشى تاسيدى
– قالا جۇرتشىلىعىنان جولاۋشى كولىگى تاسىمالىنا قاتىستى اۆتوبۋستاردىڭ جەتىسپەۋى, جۇرگىزۋشىلەردىڭ دورەكىلىگى جانە ولاردىڭ جول ەرەجەسىن بۇزۋى سياقتى كوپتەگەن نارازىلىقتار ايتىلىپ جاتادى. كۇندەلىكتى جۇمىس بارىسىندا تۋىندايتىن وسىنداي سۇراقتاردى قالاي شەشەسىزدەر؟
– «استانا LRT» جشس جانە قالالىق اكىمشىلىك كولىك قىزمەتىنە قاتىستى كوپتەگەن جۇمىستاردى اتقاردى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگى جۇمىس رەتىندە قالادا كولىك تاپشىلىعىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاڭا اۆتوبۋستاردى ساتىپ العانىمىزدى ايتۋعا بولادى. ال جۇرگىزۋشىلەردىڭ ماسەلەسىنە كەلسەك, ولاردىڭ 80 پايىزىنان استامى – باسقا وڭىرلەردەن كەلگەن جۇرگىزۋشىلەر. ءبىز ولارعا ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەتىنىن ءاردايىم ەسكەرتىپ وتىرامىز. ماسەلەن, ءبىر اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى كۇنىنە 1000-عا جۋىق ادام تاسيدى. سوندىقتان بۇل ارادا وسىنشاما كوپ جولاۋشىنىڭ ءىس-ارەكەتى, ءسوز-سويلەمى دە ءبىزدىڭ جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوڭىل-كۇيىنە اسەر ەتەتىنىن دە ەسكەرگەن ءجون.
ادام سانى ءبىر ميلليوننان اساتىن نۇر-سۇلتان قالاسىندا كۇنىنە 500 مىڭنان 750 مىڭ شاماسىنداعى ادام اۆتوبۋسپەن جۇرەدى. بۇل اۆتوبۋس تاسىمالى ءۇشىن وڭاي سالماق ەمەس. ءبىر ادامدى تاسۋ ءۇشىن قانشالىق بيزنەس پروتسەسى جۇرەدى, وپەراتورلار تۇندە قاي جۇرگىزۋشى, قاي اۆتوبۋس, قاي باعىتتا جولعا شىعادى دەگەن سياقتى كولىك قوزعالىسىنىڭ جوسپارىن دايىندايدى, ونان سوڭ رەيس الدىنداعى تەكسەرۋ بولادى, مەحانيكتەر اۆتوبۋستى تەكسەرسە, دارىگەرلەر جۇرگىزۋشىنىڭ دەنساۋلىعىن قاداعالايدى… دەمەك, بۇل – كۇرمەۋى كوپ, جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتى جۇمىس. ونىڭ ۇستىنە, كولىك ەكونوميكا دامۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ ەسەپتەلەدى.
– ەلورداداعى قوعامدىق كولىك تاسىمالىمەن اينالىساتىن 7 اۆتوبۋس پاركىندە قانشا اۆتوبۋس بار؟ جولاۋشىلار ءۇشىن اۆتوبۋس جەتكىلىكتى مە؟
– 1100-دەن اسا جىلجىمالى قۇرام بىرلىگى بار. الايدا مۇنىڭ ءبارى تۇگەلدەي جولعا شىقپايدى. جوسپار بويىنشا كۇنىنە 90 پايىز, ياعني 850 كولىكتىڭ ىشىندە 790-نان اسا اۆتوبۋس جولعا شىعادى.
– بولاشاقتا ەلوردادا ەلەكترلى اۆتوبۋستار جۇرگىزىلەدى دەگەن اقپارات راس پا؟
– نۇر-سۇلتان قالاسى جاڭا وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ جاعىنان توڭىرەكتەگى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ءبىرىنشى ورىندا. بولاشاقتا 100 ەلەكتر اۆتوبۋستى جەلىگە شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ماسەلەن, ءبىز ەلەكتروندى تولەم جۇيەسىن ەنگىزدىك, كولىكتەردى جاڭارتتىق, ەندى قازىر بۇكىل الەم ەكولوگياعا پايدالى, ەكونوميكاعا ءتيىمدى كولىكتەردى پايدالانۋعا قاراي بەت الدى. مىنە, وسى اۋقىمعا بايلانىستى ءبىز دە قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋعا, ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋعا ءتيىمدى ەلەكترمەن جۇرەتىن قوعامدىق كولىكتەردى ىسكە قوسپاقشىمىز.
– سوڭعى كەزدەرى اۆتوبۋس اپاتتارى جيىلەپ كەتتى. قوعامدىق كولىكتەردىڭ ورتەنىپ كەتكەنى جايلى اقپارتتاردى دا ەستىپ جاتىرمىز. وسى ماسەلەلەرگە بايلانىستى قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا قانداي شارالار قولدانىپ جاتىرسىزدار؟
– قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى كولىك كوميتەتىنە جانە پوليتسيا قىزمەتىنە دە قاتىستى جۇمىس. كولىك باسقارماسى قوعامدىق كولىكتەردى ينفراقۇرىلىمدىق جاعىنان دامىتۋدى كوزدەيدى. بۇل جاعىندا ءبىزدىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىمىزعا كەلسەك, قالاداعى «Bus Line» جەلىسىن باقىلاۋ, بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جىلدامدىقتى تومەندەتۋگە قاجەتتى ارناۋلى قۇرىلعىلار ورناتۋ. قازىر «Bus Line» لينياسىنىڭ ۇزىندىعى 77 شاقىرىمنان استى. ال پوليتسيا تاراپى ورتتەن ساقتانۋ, ءورتتىڭ الدىن الۋ جاعىن دا قاداعالايدى.
– قالادا كولىك كوپ بولعاندىقتان, جول اپاتتارى بولىپ تۇرادى. قوعامدىق كولىكتى باقىلاۋ دەپارتامەنتى نەمەسە جول پوليتسياسى, ءورت سوندىرۋشىلەر سىزدەردىڭ كولىكتەردى ۇنەمى تەكسەرىپ تۇرا ما؟
– ءيا, ءبىزدىڭ قىزمەتتى ارنايى تەكسەرىپ تۇراتىن ورگاندار بار. ولار ءبىزدىڭ 7 تاسىمالداۋشى كومپانيانى جوسپارلى, مىندەتتى تۇردە تەكسەرىپ تۇرادى. ويتكەنى بۇل سالانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى, كۇنىنە جوعارىدا ايتقانىمىزداي, 700 مىڭ اداممەن جۇمىس ىستەۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى.
– جاقىندا اۆتوبۋستاردا ادامنىڭ بەت-الپەتىن تانۋ ارقىلى تولەم الۋ جۇيەسى ەنگىزىلەدى دەگەن ءسوز شىقتى…
– اۆتوبۋستاعى جولاقىسىن تولەۋدىڭ جولدارى كوپ. جالپى تۇرعىندارعا قولايلى بولۋى ءۇشىن جولاقىسىن تولەۋدىڭ كارتوچكا ارقىلى تولەۋ, SMS ارقىلى تولەۋ سىندى بىرقانشا ءتۇرلى ءادىسى ۇسىنىلعان. سونىمەن قاتار ءبىز 20-باعداردا بانك كارتوچكاسى ارقىلى جولاقىسىن تولەۋدى سىناق رەتىندە جۇزەگە اسىردىق. ال بەت-الپەتىن تانۋ ارقىلى تولەم الۋ جۇيەسىن جونىندە قازىر تەستىلەۋ ءجۇرىپ جاتىر. قايتكەندە تۇرعىندارعا قولايلى, ءتيىمدى بولادى؟ وسىنىڭ ءبارىن ابدەن سارالاپ بولعاننان كەيىن بارىپ ەنگىزەمىز.
– وتكەن جىلى ءتاريفتى ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا رەفورما جۇرگىزىلدى. بۇل رەفورما قانداي ناتيجە بەردى؟
– اتالعان رەفورما قازىر ءوز جەمىسىن بەردى, ونىمدىلىگىن كوردىك. بارلىق اۆتوبۋستارعا ۆاليداتورلار ورناتىلىپ, اقشالاي تولەمنەن بىرتىندەپ باس تارتۋدامىز. قازىر ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ 94 پايىزىنا جۋىعى كارتوچكامەن تولەيدى. مۇنىڭ ءبارى ورتالىقتاندىرىلعان اينالىمعا تۇسەدى. بۇل كولەڭكەلى اينالىمنىڭ الدىن الىپ قانا قويماي, قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە دە سەپتىگىن تيگىزۋدە. جۇرگىزۋشىلەر دە پاركتەردىڭ شتاتىنا كىرىپ, رەسمي تۇردە جالاقىسىن الا الاتىن بولدى. جۇرگىزۋشىلەردىڭ جولاۋشى تارتۋ ءۇشىن جولداردا جارىساتىن جاعدايى دا تۇبەگەيلى وزگەرتىلدى.
– كەلەسى سۇراعىمىز دا ۆاليداتورلارعا قاتىستى. وتكەندە ءتىل جاناشىرلارى ۆاليداتورلار تەك عانا رەسمي تىلدە جۇمىس ىستەيدى دەپ شاعىم ايتقان ەدى. وسى ماسەلە قالاي بولدى؟
– ءيا, ءبىز ۆاليداتورلاردى, بۇكىل قۇرىلعىلاردى مەملەكەتتىك تىلگە اۋداردىق. سونىمەن قاتار, اۆتوبۋستا ايتىلاتىن اقپاراتتار دا ەكى تىلدە جۇرگىزىلەدى.
جۇرگىزۋشى جەتىسپەيدى
– اۆتوپاركتەرگە مەملەكەت تاراپىنان جاردەماقشا بەرىلدى. سىزدەردىڭ اۆتوپاركتەرىڭىز وسى قاراجاتتىڭ يگىلىگىن قالاي كورىپ وتىر؟ جىل سايىن كوبەيتىپ جاتىرسىزدار ما الدە ازايىپ بارا ما؟
– ءبىز جوسپار بويىنشا بيىل 15 ميلليارد تەڭگە سۇراعان ەدىك, بىراق اكىمدىك 5 ميلليارد تەڭگە جاردەماقشا بەرۋدى جوسپارعا الدى. بۇل از بولىپ تۇر. ويتكەنى جىلجىمالى قۇرامدى ءتيىستى دەڭگەيىندە ساقتاۋ جانە ونى كۇتىپ جاقسى پايدالانۋ, جۇرگىزۋشىلەردى جۇمىسقا تارتۋدىڭ ءبارى اقشاعا كەلىپ تىرەلەدى. قازىر ءبىز جۇرگىزۋشىلەردەن تاپشىلىق كورىپ جاتىرمىز, جۇرگىزۋشى جەتىسپەيدى. بىزدە قازىر 1700 جۇرگىزۋشى جۇمىس ىستەگەنىمەن, ءالى 700 جۇرگىزۋشى كەرەك. سوندىقتان بىزدىڭجۇرگىزۋشىلەردىڭ كوبى ايىنا 160 ساعاتتان ارتىق جۇمىس ىستەيدى.
– «استانا LRT» جشس كولىك ماماندارى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ورتالىعى قاشان, قانداي ماقساتتا قۇرىلدى؟
– ورتالىق 2014 جىلى قۇرىلعان. ونى قۇرۋداعى ماقسات – كولىك ماماندارىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ. سونىمەن قاتار كەڭەسشىلەردىڭ, كولىك باقىلاۋشىلاردىڭ, قاۋىپسىزدىك ينجەنەرلەرىنىڭ دە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. كولىك اعىندارىن ەسەپتەۋ, باعدارشامداردى باسقارۋ, جاڭا اۆتوبۋستاردى قالاي جۇرگىزۋ, قالاي كۇتىپ ۇستاۋ سياقتىلاردىڭ بارلىعى وسى ورتالىقتا ۇيرەتىلەدى.
– وسى جۇمىستار اتقارىلعاننان كەيىن ازاماتتار جاعىنان تۇسكەن شاعىمدار بۇرىنعىدان ازايدى ما؟
– بۇل 21 عاسىر عوي. شاعىمدانۋدىڭ جولى كوپ, ءارتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانىپ, شاعىم جاساي بەردى. ارينە, تۇسكەن شاعىمداردىڭ ءبارىن جاۋاپسىز قالدىرمايمىز. ۇسىنىستاردان دا ءتيىستى قورىتىندى شىعارىپ وتىرامىز.
جىلى ايالداما – نۇر-سۇلتاننىڭ باستاماسى
– نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا قانشا جىلى ايالداما بار؟ ول حالىققا جەتكىلىكتى مە؟ بولاشاقتا تاعى دا سالىنا ما؟
– جىلى ايالداما بۇكىل رەسپۋبليكادا جانە تمد كولەمىندە ەڭ الدىمەن نۇر-سۇلتان قالاسىندا سالىندى. بىلايشا ايتقاندا, جىلى ايالداما سالۋ باس قالامىز – نۇر-سۇلتاننىڭ باستاماسى. ونى سالۋدى جوسپارلاعان كەزدە «ويباي قىمبات, ول كىمگە كەرەك؟» دەپ داۋرىققاندار دا بولدى. بىراق قازىر ونىڭ يگىلىگىن حالىق كورۋدە. قالا بويىنشا 100-دەن اسا جىلى ايالداما سالىندى. ال قالا بويىنشا 1300-گە جۋىق ايالداما بار. ەندى سونىڭ 400-گە جۋىعىنا جىلى ايالداما سالۋ قاجەت. بىراق قالا ءوسىپ جاتقاندىقتان, بۇل كورسەتكىش تە بولاشاقتا كوبەيەدى. جىلى ايالدامالار ينۆەستورلاردىڭ قارجىسىمەن سالىنىپ جاتىر, ال قالعان ايالدامالار مەملەكەت قاراجاتىمەن سالىنادى.
– قوعامدىق كولىكتەردىڭ جاعدايىن ءبىر جەردەن باقىلاپ وتىراتىن ديسپەتچەرلىك ورتالىقتارىڭىزدىڭ قىزمەتى جونىندە ايتا كەتسەڭىز؟
– ديسپەتچەرلىك ورتالىق ەڭ وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ جۇمىس ىستەيدى. ماسەلەن, تۇرعىندار 109 نومىرىنە حابارلاسۋ ارقىلى كولىكتىڭ جاعدايىن بىلۋىنە بولادى. ال بىزدە قاي كولىكتىڭ قاي جەردە كەلە جاتقانىن كورسەتىپ تۇراتىن ارناۋلى جۇيە بار. سوعان قاراپ, تۇرعىنداردىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەرىپ وتىراتىن, كۇندىزگى كەزەكتە 6 وپەراتور بار. ولار جولدا جۇرگەن 700-800 اۆتوبۋستىڭ قوزعالىسىن باقىلاپ وتىرادى. ماسەلەن, جاسىل جانىپ تۇرسا, قوعامدىق كولىكتىڭ ۋاعىندا كەلە جاتقانىن, ال قىزىل بولسا, ونىڭ اسىعىپ كەلە جاتقانىن, سارى بولسا, كەشىگىپ كەلە جاتقانىن بىلدىرەدى. وپەراتورلار وسى بەلگىلەرگە قاراي وتىرىپ, اۆتوبۋستىڭ ۋاقىتىنان اۋىتقۋى 5 مينۋتتان اسسا, دەرەۋ ارناۋلى قۇرىلعى ارقىلى جۇرگىزۋشىگە حابارلاسىپ, كەشىگىپ كەلە جاتۋىنىڭ سەبەبىن انىقتايدى. ەگەر كەپتەلىس سەبەبىنەن كەشىگىپ كەلە جاتسا, وپەراتور ديسپەتچەرلىك ورتالىقتا جۇمىس ىستەيتىن پوليتسياعا حابارلاسىپ, جول جاعدايىن رەتتەۋگە كۇش سالادى. بۇل جۇيە قازىر قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىنە دە تارالا باستادى.
– ديسپەتچەرلىك ورتالىقتاعى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى اۆتوبۋس ىشىندەگى كامەرالاردى دا قاراپ وتىرا ما؟
– جوق, قازىرشە ونداي مۇمكىندىك جوق. مۇمكىن بولاشاقتا ىسكە اسىرىلاتىن شىعار.
– تۇرعىندار يلينكاعا ۋاقىتىلى اۆتوبۋس جىبەرمەيدى دەپ شاعىمدانىپ جاتادى؟ اۆتوبۋس ۋاقىتىلى بارماعاندىقتان جۇرت كەيدە تاكسي جالداۋعا ءماجبۇر بولادى ەكەن.
– قازىر قالا ماڭىنداعى باعدارلاردىڭ سانى كوبەيدى, ياعني قازىر قالا ماڭىنا قاتىنايتىن 22 باعدار بار. ال يلينكاعا كەلسەك, كەيدە كەپتەلىس سەبەبىنەن اۆتوبۋستار كەشىگىپ قالۋى مۇمكىن. دەگەنمەن بۇل ماسەلەنى ءبىز بۇگىننەن باستاپ قاداعالايتىن بولامىز.
– استانامىزدىڭ جولاۋشى تاسىمال جۇيەسىن دامىتۋ بارىسىندا قانداي ەلدەردىڭ وزىق تاجىريبەسىن پايدالاندىڭىزدار؟
– ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن قابىلدادىق. ويتكەنى ولاردىڭ قوعامدىق كولىكتى دامىتىپ, بىزبەن ازداپ سايكەس كەلەدى. مىسالى, اقىلى اۆتوتۇراقتاردى ەنگىزۋ, اۆتوبۋسقا ارنايى لينيا بەرۋ جولدارىن ەۋروپادان قابىلدادىق. سونىمەن قاتار كورشىلەس رەسەي, قىتاي ەلدەرىنىڭ دە وزىق ۇلگىلەرىن نازارعا الدىق.
– بولاشاقتا «Bus Line» جەلىسى ۇزارتىلۋى مۇمكىن بە؟
– ارينە, ونداي جوسپار بار. ءبىز بۇل ارادا تەك قانا جولاۋشىلار اعىنىن عانا ەمەس, كولىك اعىنىن دا ەسكەرىپ جاتىرمىز. جولدىڭ ءبىر شەتىن «Bus Line»-عا بەرەمىز دەپ, قالعان كولىكتەردىڭ جولىن بوگەپ تاستاۋعا بولمايدى عوي, سوندىقتان جولدارداعى كولىك اعىنىن دا نازاردان تىس قالدىرمايمىز. دەمەك, بۇل ماسەلە كوپ زەرتتەپ, زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى.
