استاناداعى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اتتى درامانىڭ پرەمەراسى ءوتتى.
«قورعانسىزدىڭ كۇنى» – بالا كۇنىمىزدەن تامسانىپ وقىعان ۇلى سۋرەتكەر مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اڭگىمەسى. 1921 جىلى زاڭعار جازۋشى اتالعان شىعارمانى «قىزىل قازاقستان» جۋرنالىندا العاش جاريالاعان. 1922 جىلى ورىنبوردا «قورعانسىزدىڭ كۇنى» دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ جارىق كورگەن. كورنەكتى قالامگەر وسى اڭگىمەنى جازعاندا ءوزىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىندەگى قينالعان كەزدەرىن اق قاعازعا مولدىرەتىپ تۇسىرگەن. قىسقاسى, قازاق ادەبيەتىنەن عانا ەمەس, الەم ادەبيەتىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن الار تۋىندى. باسقانى قايدام, ءوزىمىز سولاي باعالايمىز.
ءبىر عاجابى, اۋەزوۆتىڭ كەز كەلگەن شىعارماسى ساحناعا سۇرانىپ تۇرادى. سوندىقتان وعان رەجيسسەرلەر دە كوبىرەك بارادى. تۇساۋى كەسىلگەن درامالىق قويىلىمنىڭ ساحنالىق نۇسقاسىن جاساعان رەجيسسەر الىمبەك ورازبەكوۆ بۇعان دەيىن ۇلى جازۋشىنىڭ «اباي», «قاراش-قاراش», «ايمان-شولپان» تۋىندىلارىن جۇرتشىلىققا ۇسىنعان. ولاردىڭ ءبارى دە كورەرمەننىڭ جىلى باعاسىنا يە بولعان. قويىلىم رەجيسسەرى بۇل دۇنيەنى وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ساحنالاعان ەكەن. كەشە سونى ەلوردا تەاترىندا وزگەشە قىرىنان بايىتىپ, جاڭاشا جاڭعىرتتى.
ءومىردىڭ ءوزى – كۇرەس. اق پەن قارا تايتالاسى. جارىق پەن تۇنەكتىڭ ارپالىسى. قازاقى ۇعىممەن ايتقاندا, يتجىعىس تىرشىلىك. سوندا دا ادام بالاسى جارىققا ۇمتىلىپ, ەرتەڭگى كۇننەن جاقسىلىق كۇتەدى. سوعان الدانىپ, كوڭىلى جاي تابادى. سپەكتاكلدىڭ ءون بويىنان ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ ماڭگىلىك كۇرەسى ءورىلىپ وتىرادى. ءبىر وتباسىنىڭ تاعدىرى تالاسقا تۇسەدى. بۇل تارتىستا كىم جەڭەدى, قورعانسىزعا كىم پانا بولماق؟ كوز الدىمىزعا بايىرعى قازاق اۋىلىنىڭ بەينەسى كەلدى. تۋىسقانىنىڭ جوعالعان مالىن ىزدەيمىن دەپ قاپيادا كوز جۇمعان جاقىپ. ەرىنىڭ قايعىسىن كوتەرە الماي زاعيپ بولىپ قالعان انا. ءبىر-بىرىنە سۇيەنىش بولىپ وتىرعان كارى اجەسى مەن نەمەرەسى. رەجيسسەر وتكەن كۇندى بەينەلەۋ ارقىلى بۇگىنگى زاماننىڭ اششى شىندىعىن ورتاعا سالادى. قازىر دە ارامىزدا جۇرگەن «قورعانسىز» عازيزالار كوپ. ارينە, قويىلىمدا اكتەرلەردىڭ ويناۋ شەبەرلىگى ارقيلى بولدى. باس كەيىپكەر عازيزانى سومداعان جاس اكتريسا جۇلدىز يبراەۆانىڭ تىرناقالدى تۋىندىسى ەكەن. ونىڭ بولمىسىنان پەرىشتە پەيىلدى ارمانشىل جاندى تانىدىق. اسىرەسە, بىزگە كەمپىردىڭ قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى جانات چايكينا ءرولى قاتتى ۇنادى. كادىمگى كوپتى كورگەن, قايعىسى قالىڭ قازاقى كەيۋانانى تاماشا سومدادى. سويلەگەن ءسوزى كورەرمەنگە ۇعىنىقتى جەتىپ وتىردى. قايتا عازيزانىڭ اناسىنىڭ بەينەسى ونشا اشىلمادى. ءبىر قايناۋى جەتپەي قالعانداي اسەر ەتتى. جاقىپتىڭ تۋىسقانى, اپەندىلەۋ دۇيسەننىڭ ءرولىن قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى كەڭەسباي نۇرلانوۆ شىنايى جەتكىزدى. دۇيسەننىڭ ايەلىن سومداعان قر «سەرپەر» جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى سايا توقمانعاليەۆا پيعىلى بوتەن, ويى ارام نازىك جاندىنىڭ تۇلعاسىن جاندىرىپ جىبەردى. اقان بولىستى قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەرلان مالاەۆ وينادى. بىزگە اقاننىڭ اتشابارى قالتايدىڭ بەينەسى (قاسىمحان بۇعىباي) جىلىراق كورىندى. كادىمگى قوجاسىنىڭ كوڭىلىن تابامىن دەپ قايدا بولسا دا دايىن تۇرعان سۇمىرايدى كەلىستى كەلتىردى. قويىلىم سوڭىنداعى عازيزانىڭ ايانىشتى كۇيى كورەرمەننىڭ كوزىنە جاس العىزباي قويمايدى.
ال درامانىڭ جەلىسىن ارباداعى قوس جەتەكتەي جەلىتىپ وتىرعان ەكى بەينە – جارىق (جانات وسپانوۆ) پەن تۇنەكتىڭ (ولجاس جاقىپبەك) تۇلعاسى ايشىقتى شىقتى. تۋىندىنىڭ باستى جاڭالىعى دەپ وسى ەكى كەيىپكەردى ايتامىز. سونىمەن بىرگە ساحنالىق بەزەندىرۋ, قيمىل-قوزعالىس, اكتەرلەردىڭ كيىمدەرى مەن گريمدىك ارلەۋلەرى وتە ۇيلەسىم تاپقان. ورىندالعان مۋزىكانىڭ ءوزى ادامنىڭ كوڭىل قىلىن شەرتىپ, مۇڭدى اسەرگە بولەيدى. پرەمەرانىڭ قويۋشى سۋرەتشىسى شىنار ەلەمباەۆانىڭ كوپ تەر توككەنىن كوردىك.
ءبىز قويىلىم اياقتالعاننان كەيىن ەكى بەلگىلى ازاماتتى سوزگە تارتىپ, ىستىق-سۋىعى باسىلماي تۇرعان اسەرلەرىمەن بولىستىك.
قۋانىش جيەنباي, جازۋشى, حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى:
– سپەكتاكلدىڭ ساحنالىق تالاپتارى وتە جوعارى دەڭگەيدە جاسالعان. ۇلى سۋرەتكەردىڭ «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اڭگىمەسىنىڭ سيۋجەتى ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە. «اتتەگەن-اي» دەيتىن ساتتەر دە كەزدەستى. ماعان باس كەيىپكەر عازيزانىڭ بەينەسى ءسال-ءپال كومەسكىلەۋ كورىندى. ول قانشا دەگەنمەن قوسىمشا كەيىپكەرلەردەن سوزىمەن, ىسىمەن بولسا دا دارالانىپ تۇرۋ كەرەك قوي. سودان كەيىن تاعى ءبىر پىكىرىمدى ايتقىم كەلەدى. ارينە, كلاسسيكا كەرەك. ونى جوققا شىعارمايمىن. دەگەنمەن, ءبىز بۇگىنگى ساحنادا قازىر ارامىزدا جۇرگەن «قورعانسىزداردىڭ كۇنىن» جاساساق دەيمىن. وتكەنگە شەگىنە بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. قازىر الەمدە تەاترعا قويىلاتىن تالاپ مۇلدە وزگەردى. بولمايتىن دۇنيەدەن ادام تاڭعالاتىن تۋىندى جاسايدى. ءبىزدىڭ قازاق تەاترىنا دا سىلكىنىس كەرەك.
تىلەكتەس مەيراموۆ, اكتەر, قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
– ادامعا وي سالاتىن قويىلىم بولدى. ءبىراز جىلدان بەرى الىمبەكتەن وسىنداي سەرپىلىس كۇتىپ ءجۇر ەدىم. سونى كورگەنىمە قۋاندىم. بۇرىن تاريحي شىعارمالار قالاي جازىلسا, ساحنادا سولاي قويىلاتىن. ال رەجيسسەر زاڭعار جازۋشىنىڭ شىعارماسىنا زاماناۋي كوزقاراسپەن كەلگەن. وعان بەلگىلى اقىن سەرىك اقسۇڭقارۇلىنىڭ پوەزياسىنىڭ قوسىلعانى سپەكتاكلدى بايىتىپ جىبەرگەن. پەسانى كورىپ وتىرىپ, زۇلىمدىقتىڭ الدىندا ءبارىمىز دە قورعانسىز ەكەنبىز. ينستسەنيروۆكا اياسىندا ءار كەيىپكەر ءوز ءرولىن جاقسى وينادى. كورىنبەي قالعان بەينە بولمادى. ءبىر ساحنالىق نۇسقادا بارلىق تاقىرىپتى ەنگىزۋ مۇمكىن ەمەس. وندا شىعارما تۇتاستىعىنان ايىرىلادى. قويىلىمدى تەاتر فەستيۆالدارىنا ۇيالماي اپارۋعا بولادى.
ازامات ەسەنجول
