كۇنى كەشە ەلوردا تىزگىنىن قولىنا العان التاي كولگىنوۆكە بىرقاتار تاپسىرمالار بەرگەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ مەديتسينالىق تۋريزم ورتالىعى بولۋىنا بارلىق مۇمكىندىگى بارىن, وزگە وڭىرلەردەن كەلىپ ەلوردادا ەم قابىلدايتىنداردىڭ قاتارى دا مولايىپ كەلە جاتقانىن ايرىقشا اتاپ, باس قالادا مەديتسينانىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ, ونىڭ قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك دەپ اتاپ ءوتتى. ايتىپ-ايتپاي, ەل استاناسىندا نە كوپ؟ جاڭادان بوي كوتەرگەن قىمبات, زاماناۋي جابدىقتار ورناتىلعان ەمدەۋ, ساۋىقتىرۋ ورىندارى كوپ. ەمدەۋ تەحنيكاسى, ماماندار دا جامان ەمەس ەكەنى انىق. الايدا باس قالامىز بۇل مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانىپ وتىر ما؟
كەرى كەتكەن كورسەتكىش
«استانا اقشامىنىڭ» ءۇستىمىزدەگى جىلعى 28 ناۋرىز كۇنگى نومىرىندە «تۋريزم نەگە تۇساۋلى اتتاي تىپىرلاپ تۇر؟» دەگەن تاقىرىپپەن ەلىمىزدەگى ءتۋريزمنىڭ دامۋ جاعدايىنا, ونى وركەندەتۋگە تۇساۋ بولعان تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە جۋرناليستىك ساراپتاما جاساعان ەدىك. وسىدان كوپ وتپەي رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتى «Kazakh Tourism» اق پەن قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە قاراستى تۋريزم يندۋسترياسى كوميتەتىنىڭ قىزمەتىن تەكسەرىپ, ءبىراز بىلىقتىڭ بەتىن اشتى.
قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ بارلىق ءتۇرىن دامىتۋعا قاجەتتى شارت-جاعداي تولىق. مەملەكەت تە وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا كوڭىل ءبولىپ, قاجەتتى جوبا-جوسپارىن جاسادى. بىراق ەل ەكونوميكاسىن جانداندىرىپ, حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىن بۇل سالانىڭ مەملەكەت قازىناسىنا قوسقانىنان شاشقانى كوپ بوپ شىقتى. ماسەلەن, «Kazakh Tourism» مەن تۋريزم يندۋسترياسى كوميتەتى 2 جىلدا تۋريزم سالاسىن جانداندىرۋعا ەل بيۋدجەتىنەن 8,2 ملرد تەڭگە قارجى جۇمساعان. الايدا سالعان قارجى كوپ بولعانىمەن, تابىس جوق. كەرەك دەسەڭىز, وتاندىق ءتۋريزمنىڭ دامۋى وسىدان 10 جىل بۇرىنعى كورسەتكىش دەڭگەيىنە دە جەتپەي قالعان. دالىرەك ايتساق, وسىدان 10 جىل بۇرىن جوسپارلانعان (2007-2010 جىلدار) «قازاقستانعا 9,5 ملن شەتەلدىك ءتۋريستى تارتۋ» جوسپارى EXPO حالىقارالىق كورمەسى وتكەن 2017 جىلى دا ورىندالماعان.
ءبىر ەل ءتۋريزمىنىڭ دامۋ كورسەتكىشى سول ەلگە كەلگەن شەتەلدىك تۋريستەر سانى مەن ىشكى تۋريزمنەن تۇسكەن كىرىسپەن ولشەنەتىنى بەلگىلى. ەلىمىزدە بۇل جاعىندا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ناتيجە جوق. اتاپ ايتقاندا, ىشكى جانە سىرتقى تۋريزم تۇلەجىگەنى سول, قازاقستاندىق تۋريستەر شەتەلگە اعىلسا, شەتەلدەن قازاقستانعا ساياحاتتاي كەلگەن تۋريستەردىڭ سانى دا تىم ماردىمسىز. ەسەپ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى تالعات جاقانۇلىنىڭ ايتۋىنشا, شەتەلگە ساياحاتتاپ باراتىنداردىڭ ۇلەسى قازاقستانعا ساياحاتتاپ كەلەتىن تۋريستەر سانىنان 1,5 ەسە ارتىق ەكەن. نەگە؟ ونىڭ دا سەبەبىن الدىڭعى ماقالامىزدا اشىپ ايتقان ەدىك. ماسەلەن, قازاقستاندىقتار ەل ىشىندە ساياحاتتايىن دەسە, وعان قاجەتتى شارت-جاعدايلار تولىق جاسالماعان. كوپتەگەن تۋريستىك ورىنداردىڭ ينفراقۇرىلىمدارى كەمەلدەنبەگەن, كەيبىر ساياحات ورىندارىندا دارەتحانا دا جوق. سوعان قاراماستان باعاسى ۋداي قىمبات, جول ناشار, قاتىناسى قولايسىز. تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى دا ويداعىداي ەمەس. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ەلگە كەلەتىن تۋريستەر سانى از.
قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, بيىل جىل باسىنان بەرى قازاقستانعا 7310 شەتەلدىك تۋريستىك ۆيزامەن كەلگەن. ەلىمىزدىڭ زاڭىنا سايكەس, تۋريستىك ۆيزالاردى قازاقستاننىڭ شەت ەلدەردەگى رەسمي مەكەمەلەرى بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا الەمنىڭ 67 ەلىندە قازاقستاننىڭ 90 كونسۋلدىعى جۇمىس ىستەيدى. ال قازاقستاننىڭ كونسۋلدىق مەكەمەلەرى جوق ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا تۋريستىك ۆيزالار نۇر-سۇلتان جانە الماتى قالالارىنداعى حالىقارالىق اۋەجايلاردا بەرىلەدى. وسى ءتاسىل بويىنشا 2019 جىلدىڭ باسىنان بەرى 4656 شەتەل ازاماتى تۋريستىك ۆيزا رەسىمدەگەن. 2019 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستان شەتەلدىك تۋريستەرگە ەلەكتروندى ۆيزا بەرە باستاعان ەدى. ءسىم مالىمەتىنە قاراعاندا, بۇل مۇمكىندىكتى ازىرگە 2654 شەتەلدىك پايدالانعان. ارينە, قازاقستاننىڭ تۋريستىك الەۋەتىنەن قاراعاندا, بۇل كورسەتكىشتەر دە كوڭىل كونشىتپەيدى.
ەبىن تاۋىپ ەسەپ جاسايدى…
وسىدان ءبىرشاما جىل بۇرىن بىرىڭعاي ماركەتينگتىك جوسپاردى ىسكە اسىرۋ جانە ءتۋريزمدى ىلگەرىلەتۋ تۇرعىسىنان ورتالىق پەن وڭىرلەردى ۇيلەستىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «Kazakh Tourism» مەكەمەسى قۇرىلعانى بەلگىلى. باسىندا ءوز جۇمىسىن ويداعىداي اتقارىپ, ءتۋريزمنىڭ تۇلەۋىنە تۇرتكى بولعان بۇل مەكەمە دە جۇرە كەلە جۇرىسىنەن جاڭىلىپ, قازاقستان ءتۋريزمىن دامىتۋدان گورى, مينيسترلىك پەن جەكە كومپانيالار اراسىنداعى دەلدالدىق جۇمىستان ءارى اسپاي قالعان سىڭايلى. تەكسەرۋ كەزىندە بۇل ماسەلە دە باسا ايتىلىپ, ۇجىم باسشىلارى قاتاڭ سوگىس الدى.
ءتۋريزمدى دامىتۋ جانە ونىڭ بولاشاق جوسپارىن جاساۋعا دا قىرۋار قارجى جۇمسالعان. الايدا شىعىس كوپ, كىرىس جوق. ماسەلەن, ەسەپ كوميتەتى توراعاسى ناتاليا گودۋنوۆانىڭ ايتۋىنشا, «قازاقستانداعى تۋريزم جاعدايى جانە قىسقا مەرزىمدى تۋريزم مەن ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندەگى ۇسىنىستار» تاقىرىبىندا زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە 25 ملن تەڭگەگە جۋىق قارجى جۇمسالسا, «تۋريزم سالاسىنىڭ كەلەشەگى» تاقىرىبىنا كوميتەت 68 ملن تەڭگە بولگەن. «ايداعانىڭ بەس ەشكى, ىسقىرىعىڭ جەر جارادى» دەگەندەي, سونشا قارجى شاشقاندا جوسپاردىڭ جولى بولىپ, كىرىس تە كوبەيسە ءجون ەدى. بىراق جاعداي كەرىسىنشە. ونىڭ ۇستىنە, ءتيىمسىز جۇمسالعان 1,46 ملرد تەڭگەنىڭ 96,5 پايىزى بۋحگالتەرلىك ەسەپ جۇرگىزۋ تارتىبىنە سايكەس كەلمەيتىنىن ەسكەرسەك, تىندىرعانىنان بىلىقتىرعانى كوپ مەكەمەلەردىڭ كوپ كۇشىن «ەبىن تاۋىپ ەسەپ جابۋعا» جۇمسايتىنى بايقالادى.
ءبىر ەل ءتۋريزمنىڭ دامۋ دەڭگەيى سول ەلدەگى ۇلتتىق تۋريستىك ۇيىمداردىڭ مارتەبەسى مەن جۇمىس جۇرگىزۋ قۋاتىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سوندىقتان دا بۇل ارادا ۇلتتىق تۋريستىك ۇيىمداردىڭ اتقاراتىن جۇمىستارىنا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. سەبەبى بۇل مەكەمە ەلدەگى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا قاجەتتى شارت-جاعدايلاردى ازىرلەۋمەن قاتار, مەملەكەتتىڭ ءتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان ساياساتتارىنىڭ ناقتى اتقارىلۋىن دا قاداعالاپ, باقىلاپ وتىرۋعا مىندەتتى. بىراق قازاقستانداعى ۇلتتىق تۋريستىك ۇيىمدار بۇل دەڭگەيگە ءالى جەتە الماي وتىر. جەتپەك تۇگىل, ءوز مەكەمەلەرىنىڭ ىشكى ماسەلەسىن دە شەشە الماعانى قىنجىلتادى. اتاپ ايتقاندا, ۇلتتىق كومپانيانىڭ قۇرىلىمى مەن شتات سانى دا ۇيىم الدىنا قويىلعان مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ قاجەتىنە ساي جاساقتالماعان بولىپ شىقتى. 50 قىزمەتكەردىڭ 24-ءى – 13 دەپارتامەنتتىڭ باسشىلارى. ونىڭ ۇستىنە, شىعىن شاش ەتەكتەن بولعانىنا قاراماستان, قىزمەتكەرلەرگە 25 ملن تەڭگەگە جۋىق مەرەكەلىك سىياقى تاراتىلعان.
تۋريست تارتۋدىڭ جالعىز جولى وسى ما؟
بيىلعى «قازاقستان ارۋى» بايقاۋىن ۇيىمداستىرۋشىلار «شارانىڭ ماقساتى – شەتەلدىك تۋريستەردى تارتۋ» دەپ ۇرانداعانىمەن, الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلار بۇعان باسقاشا پىكىر ايتىپ, قارسى كوزقاراستى قارشا جاۋدىرىپ جاتىر. ايتىپ ايتپاي, «اتىڭنىڭ باسى قاتىپ, جورعاسى قاپ پا» دەگەندەي, ەلىمىزدىڭ تۋريزم سالاسى دۇرىلدەپ, ساياحات ورىندارىنىڭ جالپى جاعدايى جاسالعان بولسا ءبىر ءسوز, ۇگىتى اۋقىمدى جاسالماعان, شەتەلدىكتەر تۇگىل, قازاقستان ازاماتتارىنا دا تولىق تانىستىرىلماي جاتقان تۋريستىك ورىنداردى قازاقستان ارۋلارى تانىستىرعاندا, ءۇندىستان مەن قىتايدان قالىڭ تۋريست اۋزىنان سۋى اعىپ جەتەدى ەكەن-مىس. قازاقتىڭ جەرىن ەمەس, قىزىنىڭ سۇلۋلىعىن كورگەلى كەلگەن تۋريستەر ارۋلاردىڭ ايتقانىنا ەلىتىپ, سول جەرلەردى كورۋگە بارادى دەگەنگە كىم سەنەدى؟! مۇنى ۇيىمداستىرۋشىلار دا بىلەدى. بىراق «سۋعا كەتكەن تال قارمايدى» دەگەندەي, ورىنسىز شاشقان اقشالارى مەن بەيبەرەكەت جۇمساعان قارجىنىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن وسى قادامعا بارعان سىڭايلى. سوسىن دا اتالعان جوبانىڭ ىرىكتەۋ كەزەڭىن ۇيىمداستىرۋعا 75 ملن تەڭگە بولىنسە, 34 ملن تەڭگە جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاما جوبالارىن تانىستىرۋعا جۇمسالعان. ءاسىلى, بۇل اقشا 250-دەن اسا وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلارعا قازاقستاننىڭ تۋريستىك الەۋەتىن تانىستىرۋعا ارناپ بولىنگەن ەكەن.
تۋريزم – بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ, تەز اقشا تاباتىن, ۇلكەن بولاشاعى بار سالا. الايدا ءتۋريزمدى دامىتۋدى جەلەۋ ەتىپ, جوعارىداعىداي ءبىر رەتتىك شارالارعا اقشا سالۋ ەشقاشان شىعىندى وتەمەيدى, سالانى تۇلەتپەيدى.
حالىقارالىق سامميت ەلوردا تۋريزمىنە قارقىن بەرسە…
قازىر ارقا توسىندەگى ارۋ قالا – نۇر-سۇلتاننىڭ اتاعى اسپانداپ تۇر. توعىز جولدىڭ تورابىنا ورنالاسقان جاس قالانىڭ قاتىناسى قولايلى, كوركى دە كوز سۇيسىندىرەدى. ونىڭ ۇستىنە, EXPO سياقتى حالىقارالىق ماڭىزى بار شارالاردىڭ باس قالامىزدا وتكىزىلۋى دە استانامىزدىڭ ابىرويىن ودان ءارى اسقاقتاتا تۇسكەنى بەلگىلى. سوسىن دا شىعار, قازاقستانعا كەلگەن, قازاق توپىراعىنا تابانى تيگەن تۋريستەردىڭ نۇر-سۇلتانعا سوقپاي وتەتىنى كەمدە-كەم. دۇنيەدە ايگىلى ساياحات ورنى سانالاتىن بۋراباي كۋروتتىق ايماعىنا بەت تۇزەگەن تۋريستەر دە بۇل قالاعا بۇرىلماي كەتپەيدى. وسى تۇرعىدان العاندا, ەلوردامىز-نۇر-سۇلتاندا ءتۋريزمدى دامىتۋعا مۇمكىندىك مول. بىراق ءبىز سول مۇمكىندىكتى تولىق پايدالانا الماي وتىرعان سياقتىمىز.
وتكەن جىلى ەلوردالىق دەلەگاتسيا دۇنيەجۇزىلىك تۋريستىك ۇيىمنىڭ قالا ءتۋريزمىن دامىتۋ جونىندەگى حالىقارالىق 7-سامميتىنە قاتىسىپ قايتقانى ەسىمىزدە. سول سامميتتە نۇر-سۇلتان قالاسى 2019 جىلى قىركۇيەكتە قالا ءتۋريزمىن دامىتۋ جونىندەگى حالىقارالىق 8-ءسامميتى وتكىزۋ قۇقىعىنا يە بولعان ەدى. ارينە, بۇعان دەيىن ىستانبۇل, ماسكەۋ, بارسەلونا, مارراكەش, كۋالا-لۋمپۋر, سەۋل قالالارىندا وتكەن الەمدىك جيىندى باس قالامىزدىڭ وتكىزۋى قۋانارلىق جايت. ويتكەنى جاھاندىق ءسامميتتى وتكىزۋ باس قالامىزدىڭ تۋريستىك جانە ىسكەرلىك الەۋەتىن كورسەتىپ قانا قويماي, قازاقستاننىڭ جانە ورتالىق ازياداعى قالالاردىڭ تۋريزم شارۋاشىلىعىن شالقىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىنى بەلگىلى. الايدا سودان بەرى ءبىر جىل وتسە دە, حالىقارالىق جيىن وتەتىن شىرايلى شاھاردان قازىرگە دەيىن ەشبىر قارپۋلى قيمىل بايقالمايدى. دالىرەك ايتقاندا, «ءتۋريزمدى دامىتامىز» دەپ كوپ ايتىلعانىمەن, ونى تۇلەتەتىن ناقتى جوبا ءالى جاسالماي تۇر. بۇل بىلاي قاراعاندا ءبىر قالانىڭ ماسەلەسى سياقتانعانىمەن, تۇتاس قازاقستان ءتۋريزمىن ىلگەرى باستىرۋدا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايتىن ماڭىزدى ءتۇيىن. ءاسىلى, حالىقارالىق سامميت وتەتىن بيىلعى جىلدى «ەلوردانىڭ تۋريزم جىلى» دەپ جاريالاپ, باس قالا ءتۋريزمىن وزەك ەتكەن ۇگىت-ناسيحاتتى ەرتە باستان كۇشەيتۋ كەرەك ەدى. بىراق ءبىز ءالى ءۇنسىزبىز. كەش قالمايىق!
