استانا قۇرىلىسى ەشۋاقىتتا باسەڭدەگەن ەمەس. قاشاندا قارقىندى. ول بولاشاقتا دا ءبىر ساتكە توقتامايدى. ويتكەنى حالىق سانى كوبەيگەن سايىن قالا اۋماعى دا كەڭىپ بارادى. ءسات ساناپ شاھاردا ءزاۋلىم عيماراتتار بوي كوتەرىپ, تۇرعىن ۇيلەر مەن بالاباقشا, مەكتەپ, ەمحانالار دا جىلدان-جىلعا ارتا تۇسۋدە.
ەلوردانى سالۋعا 2,3 تريلليون تەڭگە جۇمسالدى
باسپانا قاشاندا كىمنىڭ بولماسىن باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. ال باس قالادا مەملەكەتتىك قوردان تۇرعىن ءۇي الۋعا كەزەكتە تۇرعاندار قاتارى 45 مىڭنان اسادى. جاقىندا بۇل سان ءبىراز بولسىن ازايدى. استانانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا قوشقارباەۆ, 50 جانە 50/1 مەكەنجايىنداعى «نۇرلى جەر» تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى شەڭبەرىندە استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا سالىنعان تۇرعىن ءۇي كەشەنى پايدالانۋعا بەرىلىپ, 328 وتباسى باسپانالى بولدى. بۇل تۇرعىدا بيىل استانا قالاسىندا بارلىق قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ەسەبىنەن سالىنىپ, پايدالانۋعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي كولەمى 2 ملن شارشى مەترگە دەيىن جەتەدى دەپ جوسپارلانۋدا.
تۇرعىنداردىڭ قاجەتتىلىگىنە قاراي الەۋمەتتىك نىساندار دا كوپتەپ بوي كوتەرۋدە. استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە, بيىل 2 بالاباقشا مەن 3 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلسە, ەندى تاعى 3 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جىل سوڭىنا دەيىن اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆ باس قالانى سالۋعا 20 جىل ىشىندە 2,3 ترلن تەڭگە جۇمسالعانىن اتاپ وتكەن بولاتىن. سونداي-اق, 1997 جىلمەن سالىستىرعاندا بيىل قالا ەكونوميكاسى 5,3 تريلليون تەڭگەگە جەتىپ, 20 جىل بۇرىنعى ينۆەستيتسيا كولەمى 50 ەسەگە ارتقانىن, استانانىڭ دامۋىنا جۇمسالعان مەملەكەت بيۋدجەتى 3 ءۇش ەسە وسىممەن تولىققانىن ايتقان ۇكىمەت باسشىسى مۇنىڭ بارلىعى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەمىستى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىن جەتكىزدى.
ءبىر ءسات تە توقتامايدى
«استانا باس جوسپارى» عجزي» جشس ديرەكتورى سارسەمبەك جۇنىسوۆپەن ەلوردانىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا بولعان سۇحباتتا «قازىرگى ۋاقىتتا استانانىڭ قانشا پايىزى سالىندى, قارقىندى قۇرىلىس قاشانعا دەيىن جالعاسادى؟» دەپ سۇراعانىمىزدا, ول بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن:
– قازىرگى ۋاقىتتا استانانىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سالىندى. الايدا قاي جىلى سالىنىپ بولاتىنىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى. سەبەبى قالا قۇرىلىسى ءبىر ءسات تە توقتامايدى. مىسالى, ماسكەۋ دە ءالى كۇنگە دەيىن سالىنىپ جاتىر. وندا ءزاۋلىم عيماراتتاردان بولەك, بۇرىنعى بەس قاباتتى ۇيلەر بۇزىلىپ, ورنىنا 20-25 قاباتتى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى تۇرعىزىلۋدا. سول سياقتى استانا قۇرىلىسى كەلەشەكتە دە جالعاسا بەرەدى. ەسكى ۇيلەر كۇرەلىپ, ورنىنا جاڭالارى پايدا بولادى. جالپى, 10 جىلدان كەيىن استانا گۇلباق پەن ساياباققا باي, جاسىل جەلەككە ورانعان, اسەم دە جايلى قالاعا اينالادى.
رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى بويىنشا قالانىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى ەسكى جانە اپاتتى ۇيلەر مەن عيماراتتار ءسۇرىلىپ, ولاردىڭ ورنىنا جاڭا نىساندار مەن ساياباق, گۇلباقتار سالىنۋدا. جالپى, 20 جىل ىشىندە 40-تان اسا جاڭا گۇلباق پەن ساياباق سالىنىپ, قالانىڭ اينالاسىنداعى 40 مىڭ گەكتاردان اسا جەر ورماندى القاپقا اينالعان. ايتا كەتۋ كەرەك, العاشقى جىلدارى وتىرعىزىلعان اعاشتاردىڭ بيىكتىگى بۇگىندە 6-10 مەترگە جەتكەن.
وتكەن جىلى الەم ەلدەرى كوز تىككەن «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنىڭ ارقاسىندا «نۇر الەم», «كونگرەسس ورتالىعى» سياقتى بىرەگەي عيماراتتار تۇرعىزىلىپ, جاڭا قالاشىق بوي تۇزەسە, بيىل دا ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا بىرقاتار نىسان پايدالانۋعا بەرىلدى. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعى باس قالاعا تارتۋ جاساپ, ناتيجەسىندە شاھاردا جەتىسۋ ساياباعى, ءاليا مولداعۇلوۆا اللەياسى سياقتى دەمالىس ورىندارى مەن بىرقاتار ەسكەرتكىش, سۋبۇرقاق پايدا بولدى. سول سياقتى ايماقتاردىڭ استاناعا تارتۋى جوباسى بويىنشا ەسىل وزەنىنە وڭ جاعالاۋ مەن سول جاعالاۋدى جالعاپ جاتقان بالىق تارىزدەس كوپىر سالىندى.
قازىرگى ۋاقىتتا قۇرىلىسى قارقىندى استانانىڭ اسا جىلدامدىقپەن سالىنىپ جاتقانىنا شەتەلدىكتەر دە تاڭىرقاپ, تاڭداي قاعۋدا.
– شەتەلدىك ساۋلەتشىلەر استانانىڭ ساۋلەتىن جوعارى باعالايدى. نورمان فوستەر مەن كيسە كۋروكاۆا استاناعا كەلگەن سايىن قالانىڭ اسا قارقىنمەن ءوسىپ جاتقانىن, وزدەرىنىڭ ءتول تۋىندىلارىن كورگەندە ەرەكشە سەزىمگە بولەنىپ, تولقىنىستا بولىپ, شاتتانىپ قالاتىن, – دەدى سارسەمبەك ءجۇنىسوۆ تاعى ءبىر سوزىندە.
تاقتايداي تەگىس جولدار
سونىمەن قاتار, رەتىنە قاراي, قالاىشىلىك جانە قالاارالىق كۇرە جولدار دا سالىنۋ ۇستىندە. قازىردىڭ وزىندە استانانىڭ سىرتىمەن وتەتىن «ك-1» جانە «ك-2» دەپ اتالاتىن ەكى بىردەي اينالما جول بار. «ك-1» جولىنىڭ ۇزىندىعى – 86 كم. بۇگىندە ونىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى پايدالانۋعا بەرىلگەن. الداعى ۋاقىتتا تىلەنديەۆ داڭعىلىنان قورعالجىنعا, ول جاقتان بىردەن قوسشى اۋىلىنا شىعاتىن جولدى سالۋ جوسپارلانىپ وتىرعان كورىنەدى. مىسالى, الماتىدان كەلە جاتقان جۇك كولىگى اينالما جول ارقىلى قالا سىرتىمەن قاراعاندىعا, كوكشەتاۋعا, قوستانايعا وتە الادى. ال «ك-2» اينالما جولىنىڭ ۇزىندىعى – 40 شاقىرىم. 8 جولاقتان تۇراتىن بۇل جولدا باعدارشام قويىلماعان. كورشى وبلىستان شىققان جولاۋشىلار استانانىڭ ىشىنە كىرمەي-اق وسى جول ارقىلى دىتتەگەن جەرىنە جەتە الادى. بۇل بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ەلوردانى كولىك تۇتىنىنەن قورعايدى. باس جوسپارعا سايكەس, الداعى ۋاقىتتا وسى اينالما جولداردىڭ قيىلىسىندا جەتى ىقشام اۋدان پايدا بولادى دەسەدى. سونداي-اق, بيىل قالا اكىمىنىڭ باستاماسىمەن 56 كم ۆەلوجول سالىندى.
قالانى تۇراقتى دامىتۋ ءۇشىن استانا اگلومەراتسياسىنىڭ وڭىرارالىق سحەماسى دا ازىرلەنگەن بولاتىن. ونىڭ قۇرامىنا اگلومەراتسيا وزەگى – استانا قالاسىمەن قاتار, اقمولا وبلىسىنىڭ اقكول, ارشالى, تسەلينوگراد جانە شورتاندى اۋداندارىنىڭ 123 ەلدى مەكەنى كىرەدى. اگلومەراتسيا اۋماعىنىڭ جالپى الاڭى 2,2 ميلليون گەكتاردى قۇرايدى. مۇنداعى نەگىزگى ماقسات – قولدا بار رەسۋرستى پايدالانۋ ارقىلى ەلوردا جانە قالا ماڭى تۇرعىندارىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىراتىن بىرىڭعاي قالا قۇرىلىسى كەشەنىن قالىپتاستىرۋ. بۇل تۇرعىدا جاقىندا عانا استانادان 30 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورىن تەپكەن اقمولا وبلىسىنا قاراستى قابانباي اۋىلىندا يسپان تەحنولوگياسىمەن جۇمىس ىستەيتىن كىرپىش زاۋىتى اشىلدى. ەندى جىلىنا 30 ملن قىزىل كىرپىش شىعاراتىن بۇل زاۋىت ەلوردانىڭ قۇرىلىس يندۋسترياسىنا زور سەرپىن بەرمەك.
«اقىلدى» اۋدان سالىنادى
بايقوڭىر اۋدانىنىڭ «جاستار» ىقشام اۋدانىنداعى باراەۆ, كراۆتسوۆ, تاشەنوۆ جانە حۋسەين كوشەلەرىنىڭ شەكاراسىندا «اقىلدى» اۋدان سالىنباق. مۇنىڭ جوباسىن «Astana Innovations» اق جاساعان. ال ونداعى «بولاشاق ارالىن» قۇرۋ ينۆەستورلاردىڭ قارجىسىنا جوسپارلانعان. وسىنداي جاڭا ۇلگىدەگى اۋدان قۇرۋ بولاشاقتا سالىناتىن ىقشام اۋداندارعا باعدار بولماق. جوبانى جاساۋشىلار «جاستار» ىقشام اۋدانىن بەكەرگە تاڭداماعان كورىنەدى. بۇل ورىننىڭ قالانىڭ قاق ورتاسىندا, ىڭعايلى جەردە ورنالاسقانى ەسكەرىلسە كەرەك. جوبالاۋشىلار مول قارجى جۇمساماي-اق تۇرعىندارعا جايلى, ءومىر سۇرۋگە قولايلى, دۇرىس ساۋلەتتىك جوسپارلاۋ جانە الەۋمەتتىك تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن «اقىلدى» اۋدان قۇرماق. ماسەلەن, «اقىلدى» اۋداندا «Smart Metering» جاڭارتىلعان سۋ ەسەپتەگىشتەرىمەن «اقىلدى ءۇي» بوي كوتەرمەك. مۇنداعى ەنەرگيانى تۇتىنۋ, سۋدى پايدالانۋ, جارىق جانە باسقا دا كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى جاڭا تەحنولوگيامەن ۇسىنۋ تۇرعىندارعا قارجىلىق شىعىنداردى ەسەلەپ قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرمەك. بۇدان باسقا, تۇرعىنداردىڭ ءبىر-بىرىمەن جانە قىزمەت كورسەتەتىن ۇيىمدارمەن ءوزارا ەلەكتروندىق ءىس-قيمىل ءجۇيەسىن ەنگىزۋ جونىندەگى جۇمىس تا قولعا الىنباق. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ۇيدە بولىپ جاتقان وقيعالار تۋرالى قۇلاقتاندىرۋعا, قاشىقتىقتان باسقارۋعا, توتەنشە جاعدايدا ءۇيدى توكتان, گاز قىزمەتىنەن شۇعىل اجىراتۋعا مۇمكىندىك تۋماق. قاۋىپسىزدىك تە قاتاڭ ساقتالىپ, ونداعى تانۋ كامەراسى تۇلعانى دەرەكتەر بازاسىمەن سايكەستەندىرىپ, بازادا بولعان جاعدايدا عانا ەسىك اشىلماق.
سونداي-اق, قازىرگى تاڭدا سارىارقا اۋدانىندا گاسترونوميالىق بازار سالىنۋدا. قۇرىلىسى ەندى باستالىپ جاتقان بازاردىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىگى – ساتىپ العان ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنەن سول جەردە-اق كەز كەلگەن تاعامدى دايىنداتىپ, تاماقتانۋعا دا بارلىق جاعداي قاراستىرىلادى. ال الداعى ۋاقىتتا ەسىل اۋدانىنداعى «ماسكەۋ» ىسكەرلىك ءۇيىنىڭ جانىنان جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن 9 قاباتتى پاركينگ سالىنباق. بۇل نىسان كولىك ءنوپىرىن ازايتۋعا زور مۇمكىندىك بەرمەك. سول سياقتى «استانا» الەۋمەتتىك كورپوراتسياسى جاساعان جوبالار قاتارىندا زاماناۋي جابىق ايالدامالار دا بار. جىل سوڭىنا دەيىن قالادا وسىنداي 32 ايالداما پايدا بولادى دەپ كۇتىلۋدە. قازىرگى ۋاقىتتا ونىڭ بىرنەشەۋى جۇزەگە اسىرىلعان.
