تاريح بەتتەرىن پاراقتار بولساق, وسىدان 4-5 مىڭ جىل بۇرىن جىلقى مالى العاش بولىپ قازاقستان اۋماعىندا قولعا ۇيرەتىلگەنىن بىلۋگە بولادى. ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەزىندە دە جىلقى سۇيەكتەرىنەن اۋىزدىق ابزەلىنىڭ ىزدەرى تابىلعان. ەڭبەكشىل حالىق ونى ىشەرگە اسى, مىنەرگە كولىگى, دەرتىنە شيپا رەتىندە پايدالاندى. جاقىندا باس قالامىزداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا «قىمىزدان قۋات العان ءبىرتۇتاس ەل» اتتى كورمە ۇيىمداستىرىلدى.
1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنىمەن تۇسپا-تۇس ۇيىمداستىرىلعان سالتاناتتى شارادا جۇرت ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جەتكىزىلگەن ءسۇت ونىمدەرىمەن تانىسىپ, ءدام تاتتى. كورمەنىڭ كوركىن قىزدىرۋ ءۇشىن ءتىپتى سايگۇلىك اتتىڭ تۇلىبى دا ازىرلەنىپ, جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى. مۇندا كەلگەن قاۋىم ۇلى دالانىڭ جىلقى شارۋاشىلىعى تاريحىمەن عانا ەمەس, قىمىز سۋسىنىن دايىنداۋ سىرلارىمەن, ۇلتتىق بۇيىمدارمەن كەڭىرەك تانىستى. ءتۇرلى جىلدارداعى قيىندىقتاردا قازاق ەلىن پانالاعان جانداردى ءدال وسى قىمىز سۋسىنى امان الىپ قالعانىن دا تىلگە تيەك ەتىپ وتكەن ءجون.
– ەلىمىزگە ءار جىلدارى 800 مىڭ نەمىس, 102 مىڭ پولياك, 550 مىڭ سولتۇستىك كاۆكاز حالقىنىڭ وكىلدەرى, قيىر شىعىستان 100 مىڭداي كورەي وتباسى جەر اۋدارىلىپ كەلدى. ناتيجەسىندە وتكەن عاسىردىڭ باسىنان ەلىمىزگە 5,6 ملن-نان اسا ادام قونىس اۋدارىپتى. قازاق حالقى – وزدەرى قيىن جاعدايدا بولا تۇرا, سىرتتان كەلگەن ءتۇرلى ۇلتتارعا قۇشاعىن اشا بىلگەن دارحان كوڭىلدى حالىق, – دەدى بىرەر كۇن بۇرىن عانا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە كىرىسكەن جانسەيىت تۇيمەباەۆ.
كورمەدە جىلقى ءسۇتىنىڭ سان ءتۇرى ۇسىنىلدى. ءبىرى جاڭادان ساۋىلعان ساۋمالدى العا تارتسا, ەندى ءبىرى بال قىمىز, قۇنان قىمىز, دونەن قىمىز دەپ اتالاتىنىن, ال تاعى ءبىرى ءتىپتى ۇنتاقتالعانىن, ءدارى پىشىندەس ءتۇرىن شىعاردى.
قىمىز كورمە جۇرت نازارىنا ۇسىنىلعان سوڭ كوكتەمنىڭ العاش كۇنى ۇيىمداستىرىلعان مەرەكەنىڭ قۇرمەتىنە وراي «مىڭ العىس» اتتى قايىرىمدىلىق كونتسەرتىمەن جالعاستى.
