قالا شارۋاشىلىعىندا ءجيى قولدانىلاتىن تەرميننىڭ ءبىرى – «رەنوۆاتسيا». ول لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «جاڭارتۋ», «قالپىنا كەلتىرۋ», «جوندەۋ» دەگەن ماعىنالاردى بىلدىرەدى. ياعني قالانى رەنوۆاتسيالاۋ – بۇل كەشەندى قايتا جوندەۋ نەمەسە ەسكى جانە اپاتتى عيماراتتاردى كۇرەپ, ينجەنەرلىك جەلىلەردى, تۇرعىن ۇيلەردى جاڭارتۋ باعدارلاماسى. قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ كوپتەگەن ءىرى قالالارى وسى پروتسەستى باستان كەشۋدە. سونىڭ ىشىندە استانا دا بۇل ۇدەرىستەن شەت قالعان جوق.
ەسكىنى جاماپ ەس كەتپەسىن
استانا قۇرىلىسى قاشان دا قارقىندى. ول بولاشاقتا دا استە باسەڭدەمەك ەمەس. سەبەبى حالىق سانى كوبەيگەن سايىن قالا اۋماعى دا كەڭىپ كەلەدى. شاھاردا ءزاۋلىم عيماراتتار كوپتەپ بوي كوتەرىپ, تۇرعىن ۇيلەر مەن بالاباقشا, مەكتەپ, ەمحانالار سانى دا ءسات ساناپ ارتا تۇسۋدە. بۇل تۇرعىدا ەلوردانىڭ رەسپۋبليكا بويىنشا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى جاعىنان ەڭ الدىڭعى ورىندا تۇرعانىن ايتا كەتكەن ءجون. مىسالى, تەك وتكەن جىلدىڭ وزىندە باس قالادا 2,5 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنىپتى. بۇل رەسپۋبليكالىق ەسەپ بويىنشا 25 پايىزدى قۇراسا, اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى ەكى ايىنىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس, وسى كورسەتكىش 32 پايىزعا جەتكەن. ال «استانا باس جوسپارى» عزجي» جشس مالىمەتىنە سۇيەنسەك, 20 جىل ىشىندە, ياعني 1997 جىلدان باستاپ 2017 جىلعا دەيىن استانادا بارلىعى 1333 تۇرعىن ءۇي نىسانى سالىنىپ, 20 276 800 شارشى مەتردى قۇرايتىن 182 964 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلىپتى. سونىڭ 5,2 ملن شارشى مەترى رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى اياسىندا بوي كوتەرگەن.
جالپى, ەلوردادا رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى ەسىلدىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى ەسكى ۇيلەردى, ياعني بۇدان 50-60 جىل بۇرىن ۋاقىتشا مەكەن رەتىندە سالىنعان ءتورت قاباتتى «حرۋششەۆكا» دەپ اتالعان ۇيلەردى قيراتۋ جولىمەن جۇزەگە اسقان بولاتىن. بۇدان بولەك, توزىعى جەتكەن كوپتەگەن جەر ۇيلەر دە بۇزىلدى. ونداعى ەڭ باستى ماسەلە سۇرىلەتىن ۇيلەردەگى تۇرعىنداردىڭ جەكە كەلىسىمدەرىن الۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى ماماندار. الايدا كولەمى تار, جۋىناتىن بولمەسى مەن اجەتحاناسى جوق وسىنداي ۇيلەردى مەكەندەپ كەلگەن تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى اتالمىش باعدارلاما بويىنشا جايلى, كەڭ ءارى جاڭا پاتەرلەرگە قونىستانعاندارىنا ءدان ريزا.
– ۋاقىت وتكەن سايىن ءۇي قابىرعاسى قاقىراپ, ۇگىتىلە بەردى. ەسكىنىڭ اتى ەسكى عوي. قانشا جوندەۋ جۇمىستارىن جاساساق تا, جاعدايى جاقسارمادى. باعىمىزعا وراي, ەكى بولمەلى جاڭا پاتەر بەرىلدى. شارشى مەترى دە بۇرىنعىدان ۇلكەن. بۇعان كورشىلەرىمىزدىڭ بارلىعى قارسىلىق تانىتقان جوق. قايتا ەسكى ۇيدەن قۇتىلعاندارىنا قۋاندى, – دەيدى اپاتتى ۇيدەن جاڭا پاتەرگە كوشكەن تۇرعىنداردىڭ ءبىرى ايدانا نۇرعاليەۆا.
جالپى, رەنوۆاتسيالاۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە استانا توڭىرەگىندەگى بىرقاتار ساياجايلار, كەنەسارى كوشەسىنىڭ بويىنداعى, سلوبودكا, كومسومولسكي كەنتتەرىندەگى 2280 گەكتاردى قۇرايتىن اۋماقتاعى ەسكى نىساندار كۇرەلىپ, ونىڭ ورنىنا تەك عيماراتتار عانا ەمەس, اباتتاندىرىلعان جاڭا كوشەلەر دە بوي تۇزەپ, ادەمى ساياباقتار مەن جەلەكجولدار, گۇل باقتارى پايدا بولدى.
بارلىق ساياجايلار سۇرىلەدى
ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, قازىرگى تاڭدا باس قالاداعى جالپى ءۇيدىڭ سانى 32271 بولسا, ونىڭ 5128-ءى كوپ قاباتتى ۇيلەر دەسەدى. ال جەكەمەنشىك سەكتورلارداعى تۇرعىن جايلار سانى 27143-ءتى قۇرايدى ەكەن. بىراق بۇل ساننىڭ الداعى ۋاقىتتا ازايا تۇسەرى انىق. سەبەبى مۇنىڭ قاتارىنا كەيبىر ساياجاي ۇيلەرى دە قوسىلىپ تۇرۋى مۇمكىن.
– جوسپار بويىنشا قالا ىشىندەگى بارلىق ساياجايلار سۇرىلەدى. كەلەسى جىلى قابانباي باتىر داڭعىلىنىڭ سول جاعىنداعى ساياجاي الابى كۇرەلەدى. ودان كەيىنگى كەزەكتە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە جەتپەي وڭ جاقتاعى ساياجايلار تۇر. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل جەرلەردى ساتىپ العان ينۆەستورلار بۇزۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋدا. ءارى قاراي سپورت كەشەندەرى ماڭىنداعى ساياجايلاردى ءسۇرۋ كوزدەلىپ وتىر. «حان شاتىر» ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ ارتقى جاعىنداعى ساياجايلار دا ينۆەستورلار ەسەبىنەن كۇرەلەدى, – دەيدى «استانا باس جوسپارى» عزجي» جشس باس ساۋلەتشىسى ارسەني پيروجكوۆ.
البەتتە, رەنوۆاتسيا قالا كەلبەتىن دامىتۋ مەن ونى جاڭا سيپاتتا جاساۋعا زور مۇمكىندىك بەرەدى. ەسكى جانە اپاتتى ءۇيلەردى, جەكە تۇرعىن جايلاردى, ساياجاي ۋچاسكەلەرىن, گاراج كووپەراتيۆتەرىن كۇرەپ, ينجەنەرلىك جەلىلەردى جاڭارتۋ, گازيفيكاتسيالاۋ, سۋ قۇبىرلارى مەن جىلۋمەن جابدىقتاۋ, كارىز جۇيەلەرىن جاڭارتۋ جۇمىستارىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى 2018-2027 جىلداردى قامتىسا, باعدارلاما بويىنشا 1350 گەكتار جەردى بوساتىپ, ورنىنا زاماناۋي ۇلگىدەگى نىسانداردى سالۋ كوزدەلۋدە. بۇل كەزەڭنىڭ ءبىرىنشى كەزەگىندە, ياعني 2018-2020 جىلدارى 570 گەكتاردى بوساتۋ جوسپارلانسا, 2021-2025 جىلدارى 680, ال 2025-2027 جىلدارى 100 گەكتار قامتىلماق. بۇل اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ بارلىعىنا 700 ملرد تەڭگەدەن اسا قارجىنىڭ جۇمسالاتىنىن ايتادى ماماندار. ال بوساتىلاتىن اۋماقتاعى جەر ۋچاسكەسىنىڭ سانى 2 063 بولسا, ونداعى بۇزىلۋعا ءتيىس نىسانداردىڭ سانى 379-دى قۇراپ وتىر ەكەن. بوساتىلعان سوڭ بۇل اۋماقتا 14 مەكتەپ پەن 34 بالاباقشا جانە 3 مەديتسينالىق مەكەمە جانە باسقا دا عيماراتتار بوي كوتەرىپ, ۇزىندىعى 9,1 كم بولاتىن جول سالىنادى دەپ جوسپارلانۋدا. سالىناتىن الەۋمەتتىك جانە كوممەرتسيالىق قۇرىلىس نىساندارىنىڭ جالپى اۋدانى 1403300 شارشى مەتردى قۇرايدى دەگەن بولجام جاسالىپتى.
جالپى, رەنوۆاتسيالاۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىندەگى بوساتىلاتىن 1350 گەكتار جەر 14 ۋچاسكەگە بولىنگەن. مىسالى, №1 ۋچاسكەنىڭ ەنشىسىنە رەسپۋبليكا مەن بوگەنباي باتىر داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىنان باستاپ بوگەنباي باتىر داڭعىلى ارقىلى الاش تاس جولى مەن جيەنقۇلوۆا كوشەسىنە دەيىنگى اۋماق كىرەدى ەكەن. ودان بولەك جاڭارتۋ جۇمىستارى تولستوي, سەيفۋللين, كۇلتوبە, بەيسەكوۆا, اباي, يانۋشكەۆيچ, يمانوۆ, اسان قايعى, كراۆتسوۆ, تاشەنوۆ, تاحا حۋسەين, پۋشكين سياقتى كوشەلەردە دە جۇرگىزىلەتىن بولادى.
