قازىرگى تاڭدا الەمدەگى قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جاعدايىنىڭ ۋاقىت وزعان سايىن ناشارلاپ بارا جاتقانىن مۇنىڭ الدىندا دا جازعانبىز. سودان بەرگى وتكەن اپتادان استام مەرزىم ىشىندە احۋال ناشارلاي تۇسپەسە, وڭالا قويعان جوق. كەرىسىنشە, بۇرىنعىدان بەتەر قويۋلانا تۇسكەن سياقتى. بۇعان قازاننىڭ 27-ءسى كۇنى بۇۇ باس اسسامبلەياسى ءبىرىنشى كوميتەتىنىڭ قارۋسىزدانۋ ماسەلەسىن قاراعان كەزەكتى وتىرىسىنىڭ قورىتىندىسى دا ناقتى دالەل بولا الادى. وسىناۋ حالىقارالىق جيىن الەمدەگى كۇش قارۋى جاعىنان قۋاتتى ەلدەردىڭ اراسىنا تۇسكەن جىكتىڭ تەرەڭدەپ بارا جاتقانىن انىق كورسەتىپ بەردى.
ءبىزدىڭ جوعارىداعىداي ريتوريكالىق سۇراق قويۋىمىزدىڭ ايعاقتى سەبەپتەرى دە بار. بۇل ساۋال جوعارىدا ايتىلعان وتىرىستىڭ قورىتىندىسىنان كەيىن قاۋ ەتە ءتۇستى. ءسويتىپ, قارۋسىزدانۋدان باس تارتقان جاق اقش-تى تاۋبەسىنە كەلتىرىپ, ساباسىنا ءتۇسىرۋدى كوزدەيتىن شارا قولدانۋدى ۇسىنىپ وتىرعان تاراپ, جەمە-جەمگە كەلگەندە, ءوزى سوعىسۋعا قۇشتار بولىپ وتىرعان ەلگە اينالىپ شىعا كەلدى.
ال جيىن ورتا جانە جاقىن قاشىقتىقتاعى راكەتالاردى جويۋ جونىندەگى كەلىسىمنىڭ (وجقر) كۇنى كەلمەسكە كەتكەنىنە كوز جەتكىزدىردى. رەسەيدىڭ بۇل تاراپتاعى ارەكەتتەرىنىڭ ءبارى ءساتسىز اياقتالدى. رەسەي تاراپى باس اسسامبلەيانىڭ ءبىرىنشى كوميتەتىندە وجقر-نى نىعايتۋ تۋرالى قارارىن قوسا ۇسىندى. بىراق اقش توڭىرەگىنە توپتاسقان كوپشىلىك بۇل قۇجاتتىڭ قابىلدانۋىنا جول بەرمەدى. سول كوپشىلىكتىڭ اراسىندا بۇدان ءبىر اپتا عانا الدىن قۇراما شتاتتاردىڭ كەلىسىمنەن شىعۋىنا ۇلكەن الاڭداۋشىلىقپەن قاراپ, مۇنداي قادامنىڭ وجقر-نى ءبىرجولا تاقىرعا وتىرعىزاتىنى تۋرالى دابىل قاققان گەرمانيا مەن فرانتسيا دا بولدى. سول كەزدە رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قارۋ-جاراقتى تاراتپاۋ جانە باقىلاۋ دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى اندرەي بەلوۋسوۆ وقيعانىڭ بۇلايشا ءورىس الۋىنا بەرەتىن ءوز جاۋابى دا دايىن ەكەندەرىن اشىپ ايتتى.
وتىرىستا قويىلىپ وتىرعان ماسەلەگە بايلانىستى داۋىس بەرۋ وتە قىزۋ كەسكىلەسكەن پىكىرتالاس جاعدايىندا ءوتتى. ونىڭ بارىسىندا اقش وكىلى روبەرت ۆۋد «سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە رەسەيدىڭ وجقر جونىندەگى كەلىسىمدى بۇزۋىنا توسقاۋىل قويۋدىڭ مۇمكىن بولماعانىن» ايتا كەلىپ, جاعدايدىڭ بۇلايشا قالىپتاسۋىنا ۆاشينگتوننىڭ بۇدان ءارى توزە المايتىنىن اشىنا جەتكىزدى. «تاياۋدا ولار جەردەن ۇشىرىلاتىن زىمىرانداردى شىعارىپ كەلگەندەرىن اقىرى مويىندادى, بىراق وجقر تالاپتارىن بۇزباعاندارىن ايتىپ, انت-سۋ ءىشتى» دەدى ول وسى ءسوزدىڭ سىڭايىندا. ال اقش مۇنداي جاعدايدا كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋدىڭ ەشبىر ماعىناسى جوق دەپ ەسەپتەيدى.
بۇعان اندرەي بەلوۋسوۆ سول بويدا ماسكەۋدىڭ سوڭعى بەس جىلدىڭ بەدەلىندە عانا ەمەس, سوناۋ 2000 جىلدان بەرى قاراي ۆاشينگتونعا كەلىسىمنىڭ شارتتارىن بۇزىپ وتىرعاندارى جونىندە ءسوز قوزعاپ, جاۋاپ قايتاردى. بۇدان ءارى اق ءۇي كەلىسىمنەن شىعاتىن بولسا, كرەمل دە سوعان لايىقتى ارەكەت جاسايتىنىن ءبىلدىرىپ ءوتتى. سونىمەن بىرگە امەريكالىقتاردىڭ رەسەيدىڭ «سوعىسقا دايىندالىپ جاتقانى» جونىندەگى مالىمدەمەسىنە دە جاۋاپ بەرە كەتتى.
«جاقىندا قۇراما شتاتتاردا وتكەن وتىرىستا رەسەيدىڭ سوعىسقا دايىندالىپ جاتقانى ايتىلدى, – دەدى بەلوۋسوۆ. – ءيا, رەسەي سوعىسقا دايىندالىپ جاتىر, مەن ونى راستايمىن. ءيا, ءبىز ءوز وتانىمىزدى, تەرريتوريالىق تۇتاستىعىمىزدى, پرينتسيپتەرىمىزدى, ادامدارىمىزدى قورعاۋعا دايىندالامىز. ءبىز سونداي سوعىسقا دايىن بولامىز. بىراق اقش-قا قاراعاندا ەلەۋلى ايىرماشىلىعىمىز بار.
جانە لينگۆيستيكالىق تۇرعىدان كەلگەندە, بۇل ورىس تىلىندە دە اعىلشىن تىلىندەگىدەي بار-جوعى ءبىر سوزبەن كەستەلەنىپ بەرىلەدى: رەسەي فەدەراتسياسى سوعىسقا دايىندالادى, ال قۇراما شتاتتار سوعىستى دايىندايدى».
«ايتپەسە, قۇراما شتاتتارعا كەلىسىمنەن شىعىپ, يادرولىق الەۋەتىن ارتتىرۋدىڭ, جاڭا يادرولىق دوكترينانى قابىلداۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى ويلاندىراتىن وسى سۇراق» دەگەندى قوستى ول سوسىن. بەلوۋسوۆ بۇل سوزدەردى وتىرىستا رەسەيدىڭ وجقر كەلىسىمىن نىعايتۋ جونىندەگى قارارىنىڭ جوباسى قابىلدانباي تاستالعاننان كەيىن ايتتى. ونىڭ ويىنشا, «قالىس قالعان ەلدەردىڭ باسىم بولىگى – يادرولىق قارۋسىزدانۋدىڭ بەلسەندى جاقتاستارى, قارسى داۋىس بەرگەندەردىڭ ايتارلىقتاي كوپ بولىگى ورتا جانە جاقىن قاشىقتىقتاعى راكەتالاردى جويۋ جونىندەگى كەلىسىمنىڭ جاقتاستارى ەدى». وتىرىستا رەسەي قارارىنا قارسى 55 ەل قارسى داۋىس بەرسە, 31 مەملەكەت قولدادى, ال 53 داۋلەت قالىس قالدى. رەسەي وكىلى وسىعان وراي مۇنداي ەكىجۇزدىلىك پوزيتسياسىن تۇسىنە قويمايتىنىن ءبىلدىردى.
ارعى اپتانىڭ سوڭىندا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ رەسەيدىڭ «كوپ جىلداردان بەرى» كەلىسىم تالاپتارىن بۇزىپ كەلە جاتقانىن سىنعا الىپ, سوندىقتان ەندى ودان وزدەرىنىڭ شىعاتىندارىن مالىمدەگەن بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, امەريكا تاراپىنا رەسەي مەن قىتاي «اقىلعا كەلىپ», ورتا جانە جاقىن قاشىقتىقتاعى راكەتالاردى جاساۋدان باس تارتقانشا «سونداي قارۋ جۇيەسىن دامىتۋ ايرىقشا قاجەت». تەك سول جاعدايدا عانا اقش كەلىسىمنىڭ اياسىندا قالا بەرەدى.
ال رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ءوز تاراپىنان ماسكەۋدىڭ كەيىنگى كەزدەرى امەريكانىڭ ەۋروپاعا اكەلىپ ورنالاستىرىپ جاتقان جاڭا راكەتالارىنا سول سيپاتتا جاۋاپ قايتارۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا, ەۋروپا ەلدەرى امەريكا راكەتالارىنا ورىن سايلاۋ ارقىلى ءوز تەرريتوريالارىنا سوققى بەرىلۋى ىقتيمالدىلىعىن تۋدىرىپ, وزدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىكتەرىنە قاتەر ءتوندىرىپ الادى. رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ ايتقانداي, ۆاشينگتوننىڭ بۇل توڭىرەكتەگى كەز كەلگەن وعاش ارەكەتىنە رەسەي تاراپىنان ءتيىستى جاۋاپ بەرىلىپ تۇرادى.
بۇل رەتتە الەم ساراپشىلارى ايتقانداي, اقش-تىڭ وجقر كەلىسىمىنەن شىعۋى رەسەيدىڭ دە كوپ ۇزاماي سونىڭ جولىن قۋىپ, جاھاندا جاپپاي قارۋلانۋ ۇدەرىسىنىڭ قايتا باستالىپ كەتۋىنە بىردەن-ءبىر جول اشىپ بەرمەكشى. ماسەلەن, ماسكەۋدەگى پلەحانوۆ اتىنداعى رەسەي ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ساياساتتانۋ جانە سوتسيولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى الەكساندر پەرەندجيەۆ اقش-تىڭ كەلىسىمنەن باس تارتۋى ونىڭ يادرولىق وقتۇمسىق تاسىمالدايتىن مۇنداي زىمىرانداردى ءوندىرۋدى اشىق جولعا شىعارۋدىڭ امالى دەپ سانايدى. مۇنىڭ سوڭى بۇل قارۋلانۋ جارىسىنا قىتاي, ءۇندىستان, پاكىستان, كحدر, سونداي-اق يزرايل مەن يران سەكىلدى ەلدەردىڭ قوسىلىپ كەتۋلەرىنە اپارىپ سوقتىرادى.
ساراپشىلار سونىمەن قاتار اقش-تا 6 قاراشا كۇنى وتەتىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىن سايلاۋدان كەيىن بىرقاتار جاعدايدىڭ وزگەرىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ايتىپ وتىر. ەگەر بۇل تالاستا پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى دجون بولتون جەڭىسكە جەتسە, جاپپاي قارۋلانۋعا ءبىرىنشى كەزەكتە كوڭىل بولىنگەلى تۇر. ال قازىرگى مينيستر دجەيمس مەتتيس ورنىندا قالسا, ول ترامپتىڭ ورەكپىگەن كوڭىلىن ءبىراز باسىپ وتىرۋعا جارايدى.
وسى كۇندەردە ىستانبۇلدا وتكەن سيريا ماسەلەسىنە قاتىستى سامميتتە دە ءبىراز جايدىڭ باسى اشىلىپ قالعانداي بولدى. وعان رەسەي, گەرمانيا, فرانتسيا جانە تۇركيا وكىلدەرى قاتىستى. ال اقش پەن يران بۇدان قالىس قالدى. جيىنعا قاتىسۋشىلار سيرياداعى ۇرىس قيمىلدارىنا ءبىرجولا نۇكتە قوياتىن كەز كەلدى دەگەن ۇيعارىمعا كەلدى. ءبىر قۋانارلىعى, ءسامميتتى جۇرگىزگەن ءتورت ەلدىڭ باسشىلىعى بۇل ماسەلە جونىندە ءبىر ويدان شىعا باستاعان سياقتى. مىسالى, باسىندا انكارا سيرياداعى باشار اساد بيلىگىن قۇلاتۋعا قاتتى مۇددەلى بولىپ ەدى. كەيىن ونىڭ ماسكەۋ ۋاجىنە تۇرۋىنا تۋرا كەلدى. دەگەنمەن بۇل جەردە اقش تاراپىنان ورىن الۋى ىقتيمال كەرى اسەرلەر مەن قارسى ارەكەتتەردىڭ سامميت كەلىسكەن تۇجىرىمنىڭ دەر كەزىندە ورىندالۋىنا كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى مۇنداعى بۇلىكشىلدەر مەن دايش اسكەرلەرىن كۇنى كەشەگە دەيىن ۆاشينگتون مەن تەل-ءاۆيۆتىڭ قارۋلاندىرىپ كەلگەندەرى قازىر ەشكىمگە جۇمباق بولماي قالدى.
بالكىم, جاعدايدىڭ سايكەس كەلىپ قالعاندىعىنان دا شىعار, تاپ وسى كەزدەرى رەسەي «سامارقاند» راديوەلەكتروندى كۇرەس كەشەنىن (رەك) قولايلى ورىندارعا ورنالاستىرا باستادى. بۇل اسا قۇپيا ساناتتاعى ەڭ سوڭعى قارۋ ۇلگىسى سونىڭ ىشىندە كالينينگراد وبلىسى مەن بەلارۋس اۋماعىنا بارىپ جايلاسقانى دا بەلگىلى بولدى.
