زامان وزگەرگەن سايىن ادامداردىڭ ماماندىعى مەن اتقاراتىن كاسىبى دە تۇرلەنىپ وتىرادى. ماسەلەن, بۇرىن جالعا پاتەر ىزدەيتىندەر «جەتىم بۇرىش» جاعالاپ, جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتاتىندار مەن ساتىپ الۋشىلار كوشەدەگى حابارلاندىرۋلارعا جۇگىنىپ كەلسە, نارىق ومىرىمىزگە دەندەپ ەنگەلى ادامدار «ماكلەر», «بروكەر», «ريەلتور» دەيتىندەردىڭ قىزمەتىن كەڭىنەن پايدالاناتىن بولدى.
الايدا قازىر وسى ىسكە بەت بۇرىپ, ونىمەن دەندەپ اينالىساتىندار حالىققا قالاي قىزمەت كورسەتىپ ءجۇر؟ ولاردىڭ جۇمىسى دۇرىس جولعا قويىلعان با؟ مىنە, وسى اڭگىمە كەيىنگى كەزدە كوپشىلىكتى ءجيى-ءجيى مازالايتىن بولدى.
الداپ سوعۋى وپ-وڭاي
«ريەلتور» دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇپ توركىنى اعىلشىننىڭ «realty» «جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتۋشى» دەگەن ۇعىمىنان شىققان ەكەن. ال قاراپايىم سوزبەن ايتساق, ول – ساتىپ الۋشى مەن ساتۋشىنىڭ اراسىنداعى بارلىق كەرەكتى قۇجاتتاردى رەتكە كەلتىرىپ نەمەسە جىلجىمايتىن مۇلىكتى جالعا الىپ, بەرۋ ۇدەرىسىن ۇيلەستىرەتىن كادىمگى دەلدال.
بىراق, وسى جاۋاپتى قىزمەت كەيىنگى كەزدە وڭاي جولمەن اقشا تاپقىسى كەلەتىن پىسىقايلاردىڭ قالتاسىن قامپيتاتىن كاسىبىنە اينالىپ بارا جاتىر. ويتكەنى وسى قىزمەتتى زاڭدى تۇردە رەتتەيتىن تەتىكتەر قالىپتاسپاعان. ريەلتور ماماندىعى ارنايى دايىندالمايدى. قالاسا, بۇل جۇمىستى قولى مەن ءسوزىنىڭ ەبى بار كەز كەلگەن ادام ىستەي الادى. سونىڭ سالدارىنان داۋ-داماي, ايقاي-شۋ, سوتقا دەيىن جۇگىنگەن وقيعالار كوبەيۋدە.
2018 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ەرمەك قايىرساپاەۆ ەكى بولمەلى ءۇيىن ساتپاقشى بولىپ «krisha.kz» سايتىنا حابارلاندىرۋ بەرەدى. ارادا ەكى كۇن وتكەندە گۇلنار اقمولداەۆا ەسىمدى كەلىنشەك حابارلاسادى. ساتىلىمعا قويعان پاتەردى كورگىسى كەلەتىنىن ايتادى. العاشىندا ەرمەك ونى ساتىپ الۋشى دەپ ويلاپ قالادى. كەلگەسىن بارىپ, ونىڭ «ۋيۋت» دەگەن اگەنتتىكتە جۇمىس ىستەيتىن ريەلتور ەكەنىن بىلەدى.
مىنە, سول گۇلنار ءوزىنىڭ پىسىقتىعىنىڭ ارقاسىندا ەرمەككە ءوزى قويعان باعادان دا جوعارى باعاعا پاتەرىن ساتىپ الاتىن ادام تاۋىپ بەرەتىن بولىپ, «تەك جاي عانا جۇمىسىمنىڭ ەسەبى ءۇشىن كەرەك» دەگەن جەلەۋمەن بىرنەشە قاعازعا قول قويدىرىپ الادى. ەرمەكتىڭ «مەن سىزگە حابارلاندىرۋ بەرگەن جوقپىن عوي, مەنىڭ پاتەر ساتاتىنىمدى قايدان ءبىلدىڭىز؟» دەگەن ساۋالىنا: مالىمەتتەردى «ورتاق بازادان الدىم» دەي سالادى.
سول-اق ەكەن ەرمەكتىڭ پاتەرىن ساۋدالاۋشىلاردىڭ قاراسى كوبەيەدى. اقىرى بىرەۋىمەن جيىرما ميلليون تەڭگەگە مامىلەگە كەلەدى. شاتاق وسى جەردە باستالادى. دەلدال مامىلەگە كەلتىرگەنى ءۇشىن ەكى جاقتان دا 1,5 پايىز, ياعني 300000 تەڭگەدەن اقشا تالاپ ەتەدى. قالايشا, تىم كوپ ەمەس پە؟
«جوق, مىرزالار, سىزدەر و باستا كەلىسىمشارتقا قول قويعانسىزدار». شىنىندا دا, كەلىسىمشارتتا ساتىلعان جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ قۇنىنىڭ 1,5%-ى ريەلتوردىڭ قىزمەتى ءۇشىن تولەنەدى دەپ جازىلعان. بۇل باعانى كىم قويدى؟ تىكەلەي حابارلاندىرۋ بەرمەسە دە, الاتىن ادامدى اكەلىپ, كورسەتىپ, مامىلە جاساتقان ريەلتوردىڭ ەڭبەگى ءۇشىن پاتەر يەسىنەن وسىنشاما اقى سۇراۋى زاڭدى ما؟
بۇل ساۋالدار ازىرشە زاڭ ورىندارىنىڭ قۇزىرىندا قالىپ تۇر.
قالتاسىنىڭ قامىن عانا ويلايدى
زاڭگەر رامازان بەكسەيىتوۆتىڭ ايتۋىنشا, وسى اتالعان قىزمەتكە بايلانىستى ەلوردادا جىلىنا بىرنەشە قىلمىستىق ءىس قوزعالادى ەكەن.
اقشاسى مول جەردەن الاياقتاردىڭ دا بالعا ۇيمەلەگەن شىبىنداي شىر اينالىپ شىقپايتىنى وتىرىك ەمەس. تەك وسى جىلدىڭ وزىندە جالعان دەلدالدىقتان ءتورت ادام زارداپ شەككەنى تىركەلگەن. ونىڭ باستى سەبەبى دە جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرىندە كەزدەيسوق ادامداردىڭ جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتكەندىگىندە جاتىر. ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابا الماي جۇمىسسىز جۇرگەندەردىڭ كوبى ريەلتورلىقپەن اينالىسۋعا كىرىسكەندەي. ادامداردىڭ جارناما سايتتارىنا بەرگەن حابارلاندىرۋلارىن كوشىرىپ الىپ, باعاسىن ازايتىپ كورسەتىپ, ءوز اتىنان بەرۋ, ءسويتىپ, وزدەرىنە كليەنتتەر جيناۋ ولار ءۇشىن ونشا قيىن شارۋا بولماي قالدى.
ماسەلەن, استانادا تىركەلگەن 130-داي جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگىندە 700-گە تارتا ادام جۇمىس ىستەيدى ەكەن. سولاردىڭ 30 پايىزىنىڭ ارناۋلى سەرتيفيكاتى جوق ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. ال وسىنداي اگەنتتىكتەرگە ۋاقىتشا تىركەلىپ, اۋىلدان كەلىپ, قالانى ءجوندى بىلمەيتىن ادامداردىڭ قالتاسىن قاعىپ جۇرگەندەر قانشاما؟!
سوڭعى ۋاقىتتا «اقپارات بەرۋشى ريەلتور» دەيتىندەر شىعىپ ءجۇر. ولار «قاي جەردە قانداي پاتەر جالعا بەرىلەدى, باعاسى قانداي؟ ول جەرگە قالاي بارۋعا بولادى؟» دەگەن مالىمەتتەرى ءۇشىن كليەنتتەن 1000-2000 تەڭگە سۇرايدى. ال بەرمەسەڭىز, ايتپايدى. سوندا ورتالىقتان سىزگە ىڭعايلى پاتەردى تەك كورسەتكەنى ءۇشىن كەم دەگەندە 1000 تەڭگە السا, ءارى وسى قىزمەتىن كۇنىنە ون ادامعا كورسەتسە, ايىنا ول قانشا تابىس تاباتىن بولعانى؟ وسى زاڭسىز تابىسىنان قازىناعا سالىق تا تولەمەيتىنى تاعى انىق.
وسىعان بايلانىستى قازاقستان ريەلتورلارى بىرلەسكەن قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى ەلەنا گريۆو بىلاي دەيدى:
– قانداي دا ءبىر ريەلتور سىزگە قىزمەتىن ۇسىناتىن بولسا, مىندەتتى تۇردە ول جۇمىس ىستەيتىن اگەنتتىكتىڭ قۇجاتتارىن سۇراڭىز. ءارى ونى كورسەتىلگەن مەكەنجايى, تەلەفونى بويىنشا تەكسەرىپ كورىڭىز.
ساتۋ-ساتىپ الۋ, جالعا بەرۋ كەلىسىمشارتىن جاساردا ريەلتوردىڭ تەك ءبىر جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگىندە جۇمىس ىستەيتىندىگىنە كوز جەتكىزىڭىز. ايتپەسە, بىرنەشە اگەنتتىكتە قاتار تىركەلىپ, كليەنتتەرىن الداپ سوعاتىندار كەزدەسەدى.
ەڭ باستىسى, قولىندا سەرتيفيكاتى بار ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋگە تىرىسىڭىز. ويتكەنى زاڭدى, تالاپقا ساي جۇمىس ىستەيتىن جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرى ريەلتورلارمەن كەلىسىمشارتقا وتىراردا كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ تىزبەسىن ايقىنداپ جازۋى كەرك. ءارى ونىڭ تولىق ورىندالۋىنا جاۋاپتى بولادى. ەگەر ريەلتور تاراپىنان كەلىسىمشارتتاعى كورسەتىلۋى ءتيىس قىزمەتتىڭ ءبىر تارماعى ورىندالماسا, كليەنتتەن اقى الىنباۋى ءتيىس.
ال بىزدە قالاي؟..
ريەلتور قىزمەتى كىمگە كەرەك؟
بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ريەلتورلىق قىزمەتتى رەتتەيتىن ناقتى زاڭ جوق. 2013 جىلى القالى وتىرىستاردا بۇل تاقىرىپ بىرنەشە رەت تالقىلانعانىمەن, جازىلعان زاڭ جوباسى پارلامەنت قابىرعاسىنا جەتپەدى. ويتكەنى ونداعى قاعيدالار قازىرگى قولدانىستاعى ازاماتتىق, كاسىپكەرلىك جانە سالىق كودەكستەرىن قايتالاۋدان اسا الماعان.
راس, ريەلتورلىق تا – كاسىپكەرلىك. بۇل ىسپەن اينالىساتىن ادام جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلىپ, تۇسكەن پايدادان سالىق تولەپ تۇرۋى كەرەك. بىراق, بىزدە كوبىنە ولاي جاسالمايدى. ءبىر ساتۋ-ساتىپ الۋ مامىلەسىن جۇزەگە اسىرعان ريەلتور «ەڭبەگى ءۇشىن» ەكى جاقتان دا 300000 تەڭگەدەن ءبىر ساتتە 600000 تەڭگە اقشانى قالتاعا باسىپ, ەمىن-ەركىن جۇرە بەرەدى. ءتىپتى ولارعا ءبىر رەتتىك ايىپپۇل تولەي سالۋ دا دانەڭە ەمەس.
نەگە ريەلتورلاردىڭ جۇمىسى وسىلاي باقىلاۋسىز كەتتى. وعان سەبەپ: بىرىنشىدەن, ولاردىڭ جۇمىسىن رەتتەيتىن ناقتى زاڭنىڭ جوقتىعى. ەكىنشىدەن, وڭىردەن كەلگەن, قالانى بىلىڭكىرەمەيتىن, ۋاقىتى تىعىز, قۇقىقتىق ساۋاتى تومەن اعايىنداردى ولار جاقسى پايدالانۋدا. مىنە, وسىدان كەلىپ ەلىمىزدىڭ استانا, الماتى, شىمكەنت سياقتى ءىرى قالالارىندا ريەلتورلىق جۇمىس ناعىز تابىس كوزىنە اينالىپ وتىر.
– استاناداعى ءۇش بولمەلى پاتەرىمدى دەلدالدىڭ قىزمەتى ارقىلى تاپتىم, دەيدى وسى جىلى ورال قالاسىنان قونىس اۋدارعان اسقار ءابدىراحمان. حابارلاندىرۋ سايتتارىنداعى كەز كەلگەن تەلەفونعا قوڭىراۋ شالسام, ۇنەمى اگەنتتىكتىڭ ادامىنا تۇسەمىن. سوعان قاراعاندا پاتەر يەسى ءوز اتىنان حابارلاندىرۋ بەرگەنىمەن, ونى دەلدالدار پايدالاناتىن سياقتى.
سونىمەن, ۇلجالعاس ەسىمدى قىز بالا بارلىق مالىمەتتەردى جازىپ الىپ, ماعان ىڭعايلى پاتەر تابىلعان كەزدە ءوزى حابارلاساتىن بولدى. اپتاسىنا ەكى رەت تەلەفون ارقىلى بايلانىسىپ وتىردىق. شامامەن, ءبىر ايداي وتكەندە ول ماعان بۇقار جىراۋ كوشەسىندەگى جاڭادان پايدالانۋعا بەرىلگەن ۇيلەردىڭ بىرىنەن ءۇش بولمەلى پاتەردىڭ سۋرەتتەرىن جىبەردى. پاتەر بىزگە ۇناپ, الاتىن بولىپ كەلىسىپ, ەكى كۇننەن كەيىن استاناعا كەلدىك تە نوتاريۋسقا بارىپ, ساتۋ-ساتىپ الۋ مامىلەسىن جاساستىق. ريەلتور قىزمەتى ءۇشىن بىزدەن 300000 تەڭگە اقشا الدى. ول دا ريزا, ءبىز دە ريزا. ەگەر ريەلتوردىڭ قىزمەتى بولماعاندا مەن مۇنداي پاتەردى ىزدەپ جۇرۋگە ۋاقىتىم دا, مۇمكىندىگىم دە جوق, – دەيدى اسقار.
ال ەكىنشى ءبىر ءۇيىن ساتقان ادام كەرىسىنشە, دەلدالدارعا وكپەسى قارا قازانداي ەكەنىن جاسىرمادى.
– مەن ولاردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنبەسەم دە, تەلەفونىمدا تىنىم بولعان جوق. كۇنىنە بىرنەشەۋى قوڭىراۋ شالدى. كوبى – «ەتاجي», «رۋسلان ك», «ۋيۋت» سياقتى جارناما اگەنتتىگىنەن. سەرتيفيكاتتارى بار ەكەنىن, جارنامالىق قورلارىندا سەكسەنگە تارتا ساتىلاتىن پاتەر تىركەلگەنىن ايتىپ, قىرۋار ۋاقىتىمدى الدى. ماعان شىن مانىندە دەلدالدىڭ قاجەتى جوق. استى-ۇستىڭە ءتۇسىپ, مىڭ قۇبىلعانىمەن, تۇپتەپ كەلگەندە, ولاردىڭ ويلايتىنى – قالتالارىنىڭ قامى. سوندىقتان مەن ولارعا جولاماۋعا بەل بۋدىم. ءسويتىپ, ءوزىم «OLX», «كرىشا kz» سايتتارى ارقىلى حابارلاندىرۋ بەردىم. تەك دەلدالسىز تىكەلەي ءۇي ساتىپ الاتىن ادامدارمەن جۇمىس ىستەيتىن بولامىن, – دەيدى الماس ەسىمدى قالا تۇرعىنى.
زاڭمەن رەتتەلسە دەيمىز…
نەگىزى, اقش, گەرمانيا, كانادا, يسپانيا, ۇلىبريتانيا, بەلگيا سياقتى دامىعان ەلدەردە ريەلتورلىق قىزمەتتى مەملەكەت قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ, رەتتەپ وتىرادى. سول سەبەپتى ولاردا ءۇي ساتۋشى دا, ساتىپ الۋشى دا كوپ باس قاتىرمايدى. قوزعالمايتىن مۇلىك اگەنتتىگى ساتۋشىنىڭ ءۇيىن قالاعان باعاسىنا ساتۋعا كومەكتەسەدى دە, قىزمەت اقىسىن تەك ءبىر جاقتان عانا الادى. ال كەلەسى ساتىپ الۋشى جاق ءبىر تيىن دا تولەمەيدى. سوعان جۇمىس ىستەگەن ريەلتورلاردىڭ اقىسى دا ءۇي قۇنىنىڭ 1%-نان اسپايتىن كورىنەدى.
ال بىزدە «ريەلتورلار اقشانى تەك ءۇي يەسىنەن السىن, ساتىپ الۋشىدان الماسىن دەگەن زاڭ جوق عوي» دەپ, ەكىنىڭ ءبىرى بۇل قىزمەتتىڭ تىزگىنىن ەمەن-ەركىن ۇستاپ ءجۇر. ءارى ەرەجە, تالاپتاردى دا وزدەرىنە ىڭعايلاپ قويىپ العان. شىندىعىندا, ولار جەكە كاسىپكەرگە جاتادى. موينىنا العان جاۋاپكەرشىلىكتەرى مەن مىندەتتەرى دە وسى تۇرعىدان قارالۋى قاجەت. بىراق, ولاردىڭ كوبى جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلمەيدى دە. «جابايى» تۇردە جۇمىس ىستەي بەرەدى.
نە ىستەۋگە بولادى؟ شۇعىل تۇردە زاڭ جوباسىن زامان تالابىنا سايكەس ىڭعايلاپ, قايتا جازىپ, ەل پارلامەنتىندە بەكىتتىرۋ كەرەك. قازىر ەلىمىزدە تىركەلگەن جەتى جۇزگە تارتا جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگى بار بولسا, مامانداردىڭ ايتۋىنشا, سولاردا جۇمىس ىستەيتىن ءۇش مىڭعا تارتا قىزمەتكەردىڭ تەڭ جارتىسىنان كوبى سەرتيفيكاتسىز, ياعني زاڭسىز جۇرگەن كورىنەدى. بۇل دەگەنىڭىز – قىرۋار اقشانىڭ بيۋدجەتكە تۇسپەي, جەكە قالتالارعا كەتىپ جاتقاندىعىنىڭ ايقىن ايعاعى. ونىڭ ۇستىنە الاياق, ارسىز ريەلتورلاردىڭ كەسىرىنەن قانشاما ادامنىڭ جۇيكەسى جۇقارىپ, التىن ۋاقىتتارى بوسقا سارپ بولۋدا.
سوندىقتان قۇزىرلى ورگاندار بۇل سالانىڭ جۇمىسىن حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ەتىپ, تاياۋ ۋاقىتتا زاڭمەن رەتتەيدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
