استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى «رۋحانيات» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ باستى باعىتىنىڭ ءبىرى – ۇلتتىڭ رۋحىن, ار-نامىسىن اسقاق تا بەكەم ۇستاپ, ءبىرتۇتاس ۇلت بولىپ ۇيىسىپ, باياندى بولاشاققا باعىت الۋ.
ۇلتىمىزدىڭ جارقىن تاريحىن, ءتىلىن, ءدىنىن, سالت-داستۇرلەرىن, ادەت-عۇرىپتارىن دارىپتەۋدە ۇلكەن ماڭىزعا يە بولعان, ەلوردا توسىندە ەڭسەسىن تىكتەگەن «رۋحانيات» مەملەكەتتىك مەكەمەسى ۇلت رۋحانياتىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
2018 جىلدىڭ 7 تامىزىندا استانا قالاسى اكىمىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن مەملەكەتتىك-كوممۋنالدىق ۇيىمداستىرۋ-قۇقىقتىق نىسانىنداعى زاڭدى تۇلعا مارتەبەسىنە يە بولعان «رۋحانيات» مەكەمەسىنىڭ باستى اتقاراتىن قىزمەتى – ەلوردا حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرگە, تاريح پەن مادەنيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن قۇرمەتىن جانداندىرۋ, استانا قالاسىنىڭ اۋماعىندا تىلدەر مەن ونوماستيكانى دامىتۋ جانە قولداۋ سالاسىندا شىعارماشىلىق, عىلىمي جانە وقىتۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋ, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن دارىپتەۋ. سونىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىن ىسكە اسىرۋ, استانا قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنە, مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەرى مەن كاسىپورىندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان ءتىل كۋرسىن ۇيىمداستىرۋ, ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋعا قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ورگاندارمەن, شىعارماشىلىق وداقتارمەن, بىرلەستىكتەرمەن ءوزارا بايلانىس جاساۋ.
بۇگىنگى تاڭدا حالىق يگىلىگى ءۇشىن ماڭىزى ۇلكەن ءىس-شارالاردىڭ جان-جاقتى ۇيىمداستىرىلۋى, وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ قازاق ءتىلىن تەرەڭ مەڭگەرۋى بارىسىندا قازاق ءتىلى كۋرسىن وقىتۋ جۇمىسىن ناتيجەلى زەردەلەۋدى نەگىزگى باعىتتىڭ قاتارىندا الىپ ءجۇرۋدى نىق قولعا العان استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى «رۋحانيات» مەكەمەسىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ەڭبەگى زور. مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ بارىسىندا قازىرگى كۇنى بۇل مەكەمەنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن قازاق ءتىلىن وقىتۋ كۋرسىن وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى جانە قازاق ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىعىسى كەلەتىن قالا تۇرعىندارىن 4 ءتۇرلى دەڭگەي بويىنشا: باستاۋىش, بازالىق, ورتا جانە ورتادان جوعارى دەڭگەيدە تەگىن وقىتۋ كۋرسى ۇيىمداستىرىلعان. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ اقپان ايىندا 800-گە جۋىق قالا تۇرعىنى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ, ءتىلدى قۇرمەتتەۋ, ونى ۇيرەنۋدى قولعا الىپ ءوز دەڭگەيىنە سايكەس وقىپ, وزدەرىنىڭ ءتيىستى ناتيجەلەرى بويىنشا سەرتيفيكات الدى. ال 2023 جىلدىڭ تامىز ايىنان باستالعان ەكىنشى جارتىجىلدىقتا قازاق ءتىلىن وقۋشىلار توبى ودان ءارى تولىعىپ, 850 قالا تۇرعىنى قامتىلىپ وتىر. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋشىلەر مەملەكەتىمىزدەن بولىنەتىن ارنايى قارجىنىڭ ەسەبىنەن تەگىن وقۋلىقتار مەن جۇمىس داپتەرلەرىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن. سونىمەن قاتار باعدارلاما نەگىزىندەگى دەڭگەيلەر بويىنشا تىڭداۋشىلاردىڭ وقۋ پروتسەسىندە العان ءبىلىمىن باقىلاۋ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بارلىق سالادا رەسمي ءىس-قۇجاتتاردىڭ قازاق تىلىندە جازىلۋىن نەگىزگە الىپ, قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ودان ءارى اسقاقتاتۋ, وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ, قالا تۇرعىندارىن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وقىتىلۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىن ناقتى قولعا الىپ, بەلسەندى تۇردە اسقان جاناشىرلىقپەن جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
– اقپان ايىنان باستاپ مامىر ايىنا دەيىن «رۋحانيات» مەكەمەسىندە قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ باستاۋىش ا1 دەڭگەيى بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەندىم. مۇندا قازاق ءتىلىنىڭ ورفوگرافيا, ورفوەپيا زاڭدىلىقتارىنان باستاپ, فونەتيكا, لەكسيكا, مورفولوگيا سالالارىنداعى ەرەكشەلىكتەردى دە بويىما ءسىڭىردىم. اسىرەسە اۋىزەكى سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرىپ, مەملەكەتتىك تىلدە – قازاق تىلىندە سويلەۋدى وزىمە اسا قاجەت دەپ سانادىم, – دەيدى ا1 توبىنىڭ تىڭداۋشىسى كلاۆديا ششەربينينا.
رۋحاني بايلىقتىڭ ورداسى سانالاتىن بۇل مەكەمەدە 3 بىردەي ءبولىم – يدەولوگيا جانە جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ, ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ جانە عىلىمي-تانىمدىق جۇمىستار, تىلدەردى وقىتۋ جانە ادىستەمەلىك جۇمىستار جونىندەگى ءبولىم قىزمەتكەرلەرى, بىلىكتى ماماندار وزدەرىنىڭ جىلدار بويى جيناقتاعان ءىس-تاجىريبەلەرىمەن بولىسە وتىرىپ, بۇقارا حالىققا ءسوز مارجانىن تىزبەكتەپ, شەشەندىك ونەر, ماقال-ماتەلدەرىمىز, ادەبي ءتىلىمىزدىڭ مول قۇنارىن ناسيحاتتاۋ, ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى, سالت-داستۇرلەرىمىزدى باعالاۋ, دارىپتەۋ, قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ جولىندا تەگەۋرىندى قىزمەت اتقارىپ كەلەدى.
وسى جىلدار ىشىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەي وتىرىپ, ايبىندى انا ءتىلىمىزدىڭ بەدەلىن كوتەرەتىن, رۋحىمىزدى اسقاقتاتاتىن قانشاما جوبانى ىسكە اسىرىپ تا ۇلگەردى.
ادامنىڭ رۋحاني مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدىڭ ورنى ەرەكشە. ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ وزەگى – ءتىل ەكەنى دە بەلگىلى. انا ءتىلىمىزدىڭ قۇنارىنان سۋسىنداعان جاس ورەندەردى تاربيەلەۋ دە باستى پارىزىمىز.
«رۋحاني مادەنيەتىڭنىڭ ءورىسى باسقالارعا دا ورتاق بولۋ دارەجەسىنە جەتۋ – حالىق جاسامپازدىعىنىڭ كەپىلى» دەپ قوعام قايراتكەرى ساعاتحان اشىمباەۆ ايتقانداي, رۋحاني بايلىق – ادامنىڭ ءومىرىن قورشاعان ورتا, تىرشىلىك اياسىمەن تۇتاستىراتىن جانە ونىڭ ماقسات-مۇددەسىن يگى ىستەرمەن ۇشتاستىراتىن اسىل قۇندىلىقتار. ادامنىڭ رۋحاني دامۋى مادەنيەتتە ۇلكەن ءرول اتقارادى. جەكە ادامنىڭ رۋحاني دامۋى حالىقتىڭ ساناسىمەن, پسيحولوگياسىمەن, ساياسي بەلسەندىلىگىمەن ۇشتاسىپ جاتادى.
رۋحانيات – ادام جانىنىڭ ازىعى. ءاربىر ۇلتتىق مادەنيەت ءوزىنىڭ دامۋىندا ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە, رۋحاني بايلىققا ءسۇيەنەدى. جوعارىدا ايتىلعان ءۇش قاسيەت – ۇلتتىق رۋح, ۇلتتىق بولمىس, ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋى ءۇشىن كەرەك دۇنيەلەر.
ال ۇلت رۋحانياتىنىڭ قۇندىلىعىن جوعالتپاۋىمىز ءۇشىن نە ىستەي الامىز؟ ءتىلىمىزدى دامىتۋ, ونىڭ ساف التىنداي قايماعى بۇزىلماعان اسىل دىڭگەگىن ساقتاۋ بارىسىندا قانداي ءىس-شارالار جۇرگىزەمىز؟ وسى سۇراقتاردىڭ اياسىندا «رۋحانيات» مەكەمەسى ەرەكشە سەرپىلىس, تىڭ كۇش-قايراتپەن ۇلتىمىزدىڭ جارقىن تاريح قويناۋىمەن بايلانىستى ادەت-عۇرىپتارى مەن سالت-داستۇرلەرىن ناسيحاتتاۋ, اسىرەسە بولاشاق جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ماقساتىندا تاباندى ءىس-شارالار جۇرگىزۋدى ناقتى قولعا العان, رۋحاني بايلىقتىڭ ورداسىندا وتىرعان بىردەن-ءبىر مەكەمە بولىپ وتىر. ول ءۇشىن ۇلتىمىزدىڭ التىن قازىعى, تاربيە كوزى – وتباسى قۇندىلىعى ءوز داۋىرىندە ارداقتالىپ, اتا-بابادان اۋلەتكە مۇرا بوپ قالعان داستۇرلەرىمىزدى ساقتاپ, ءوزىمىز بەرىك ۇستاساق, كەلەر ۇرپاقتى دا ادامگەرشىلىككە, وتانسۇيگىشتىككە, يماندىلىققا, ەڭبەكقورلىق پەن تارتىپكە تاربيەلەيمىز. سوناۋ «جەتى جارعىدان» باستاپ سالت-داستۇرلەرىمىز بۇعان دەيىنگى تالاي ۇرپاقتىڭ تەڭدەسى جوق, تاربيەلىك ماڭىزى زور ادامگەرشىلىك كودەكسى بولدى. سالت-ءداستۇردى ساناسىنا سىڭىرگەن ءار ازامات ەڭبەكقور, ادال, ءادىل, مەيىرىمدى بولارىنا كامىل سەنۋگە بولادى.
وسىنداي ماقساتتاردى ونە بويىنا توپتاستىرىپ, ادام جانىن ىزگىلەندىرۋگە, ولاردىڭ قوعامداعى رۋحاني بايلىعىنىڭ ايرىقشا ورنىن ايقىنداۋعا باعىتتالعان «رۋحانيات» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ قازىرگى تاڭدا حالىققا, جاستاردىڭ بويىندا وتانسۇيگىشتىك, ۇلتجاندىلىق, باۋىرمالدىق قاسيەتتەردى توپتاستىرىپ, سالتىمىز بەن داستۇرلەرىمىزدى ناسيحاتتاپ, قالىڭ جۇرتشىلىققا تاربيەلىك ءمانى زور, زەردەگە قۇيار ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرىپ وتىرعانى, حالىق جۇرەگىنە قۋانىش پەن ۇلتىمىزعا جاناشىر بولىپ جۇرگەن ءىس-قيمىلدارى كوپشىلىكتىڭ كوز نۇرىنا اينالعان. ماڭىزدى ءىس-شارالاردىڭ قاتارىندا «رۋحانيات» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان ماعجان جۇماباەۆتىڭ 130 جىلدىعىنا ارنالعان «الاشتىڭ جارىق جۇلدىزى» ادەبي-تانىمدىق كەش, الاش زيالىلارىنىڭ قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاپ, تاريحىن زەرتتەپ, قالىپتاسۋىنا سارا جول سالعان, قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبيىن جاساپ, ەملەسىن تۇزۋمەن بىرگە, الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءتىل تازالىعى, ءتىل مادەنيەتى جولىنداعى كۇرەسكەرلىك ەڭبەكتەرى تانىستىرىلدى. مۇنداي ءىس-شارالاردىڭ قاتارىندا «اباي – قازاق بولمىسىنىڭ ايناسى», «سالت-داستۇرلەر – ۇلتىمىزدىڭ ايناسى», 5 قىركۇيەك – تىلدەر مەرەكەسى كۇنىنە وراي «ءتىل – ۇلت قازىناسى» مادەني-تانىمدىق شارالارى, 31 مامىر – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە بايلانىستى استانا قالاسىنداعى «حالىق جاۋى» دەپ ايىپتالعان بەلگىلى مەملەكەت, ساياسي جانە قوعام قايراتكەرلەرى جۇبايلارىنىڭ وتكىزگەن بەينەتتى كۇندەرى مەن ءاربىرىنىڭ سارقىلماس ەرىك-جىگەرى جايلى سىر شەرتكەن «الجير» مەموريالدى كەشەنىندە ۇجىم تاراپىپان وتكەن تاريحىمىزدان مول مالىمەت الىپ, رۋحاني ساپار جاسالدى. قازاقستان حالقى تىلدەرىنىڭ 25-قالالىق فەستيۆالىنىڭ اياسىندا «قازاقستان جازۋشىلار وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ استانا قالالىق فيليالىمەن بىرلەسە وتىرىپ, «ءتىل – ۇلتتىڭ جانى» تاقىرىبىنداعى قازاقستان تىلدەر كۇنى مەرەكەسىنىڭ قارساڭىندا قازان ايىندا قالا مەكتەپتەرى, كوللەدج, ۋنيۆەرسيتەتتەردە ءبىلىم الىپ جۇرگەن جاستارعا سەمينار-فورۋم وتكىزىپ, انا ءتىلىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ, ونى ۇرپاقتان-ۇرپاققا تازا كۇيىندە جەتكىزۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى.
وسى باعىتتا بەلسەندى قىزمەتتەر اتقارىپ وتىرعان مەكەمەنىڭ قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ اراسىنداعى رۋحاني بايلىقتىڭ, تانىم مەن تاعىلىمنىڭ ۇلگىسىندەي ۇردىستەردى تانىتۋدى, ءوز ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا ەرەكشە ۇلەسىن قوسىپ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىنىڭ وركەندەۋى تۋراسىنداعى جۇمىسى الداعى ۋاقىتتا دا حالىق جۇرەگىنەن جول تاۋىپ, جانداناتىنى ءسوزسىز. وسىنداي تاباندى, قاجىرلى ىستەردى اتقارۋعا بەل بايلاعان «رۋحانيات» مەكەمەسىنىڭ الار اسۋ, شىعار بەلەسى ءالى الدا, ەلىمىزدىڭ, قوعامنىڭ دامۋى مەن وركەندەۋى ءۇشىن شامشىراقتاي جانۋعا ءازىر.
ايجان سەرىكقىزى,
استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى
باسقارماسى «رۋحانيات» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ
ءباسپاسوز حاتشىسى
