قادىرلى وقىرمان, ارالارىڭىزدا اۋىلدا تۋىپ, ات جالىن تارتىپ مىنەتىن جاسقا جەتكەندە قىستا – جاباعى, جازدا تاي ءمىنىپ وسكەن, جالپى جىلقى مالىنا بەيجاي قارامايتىن ادامدار از ەمەس دەپ توپشىلايمىز. ولاي بولسا, استاناداعى نۇرعيسا تىلەنديەۆ داڭعىلىنىڭ بويىمەن جۇرگەندە, بالا كەزىنەن وزدەرىڭىزگە تانىس ءتاتتى ءيىس مۇرىنىڭىزعا كەلگەن بولار. ەگەر ونى سەزسەڭىزدەر, قاتەلەسكەن جوقسىزدار.
700-دەن استام قۇقىق بۇزۋشىلىقتى اشكەرەلەدى
تەمىر «تۇلپاردى» تىزگىندەگەن ءتارتىپ ساقشىلارىن كۇندە كوشەدەن كورىپ ءجۇرمىز. ال كادىمگى اۋىزىمەن قۇس تىستەگەن سايگۇلىكتەردى مىنگەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كەزدەسە بەرمەيدى. باقساق, استانا قالاسىنىڭ ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ جول-پاترۋلدىك پوليتسيا پولكىنىڭ قۇرامىنداعى كاۆالەريالىق ۆزۆود 1992 جىلدان بەرى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. جوعارىدا كورسەتىلگەن مەكەنجايعا بارىپ, ۆزۆود باسشىلىعىمەن, تۋرا ماعىناسىندا ايتقاندا, ات ۇستىندە قوعامدىق تىنىشتىقتى ساقتاۋعا اتسالىساتىن جىگىتتەردىڭ وزىمەن تىلدەستىك.
– استانادا باستاپقىدا اتتى پوليتسيا روتاسى جۇمىسىن باستادى. كەيىننەن ۆزۆودقا اينالدى. قازىر كاۆالەريالىق ۆزۆود شتاتىنا 50 قىزمەتكەر كىرەدى. 80 جىلقىمىز بار. ءار قىزمەتكەرگە ەكى اتتان كەلەدى. اتتاردى بىزگە اكەلگەندە, ولاردى ءوزىمىز ۇيرەتىپ, قىزمەتكە دايىندايمىز. جىلقىلارىمىز 3-4 جاسار, ياعني قۇنان, دونەن كەزىنەن اكەلىنەدى. ءار جىلقىنى 15-20 جىل كولەمىندە ۇستايمىز. وسى مەرزىم وتكەندە, ادامدى زەينەتكە جىبەرگەندەي, بوساتامىز. جىگىتتەرىمىز اتپەن قالانىڭ شەتىندە, ساياجايلار مەن ساياباقتاردىڭ ماڭىندا قىزمەت اتقارادى. اتتى پوليتسيا ۆزۆودىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – كولىك وتە المايتىن جەرلەردە قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ. سونداي-اق, ەلباسى كورتەجى كۇرە جول بويىنا شىققاندا, ونىڭ قۇرامىندا بولۋ دا ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە جاتادى, – دەيدى كاۆالەريالىق ۆزۆود كومانديرى, پوليتسيا كاپيتانى ەرعالي قايىرجانوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا, اتتى پوليتسيا كوبىنەسە ساياجايلار ماڭىنداعى ۇرلىقتى, اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتىلەرىن اشادى. سولاردىڭ ىشىندە رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەردە ىشىمدىك ءىشۋ مەن قوقىس تاستاۋ سياقتى ۇساق قىلمىستار كوپ كەزدەسىپ جاتادى. جىل باسىنان بەرى دە كاۆالەريا 700-دەن استام قۇقىق بۇزۋشىلىقتى اشكەرەلەدى.
قۇلاگەر قوعامدىق تىنىشتىق كۇزەتىندە
اتتى پوليتسيا ۆزۆودى تەك جىلدىڭ جىلى مەزگىلدەرىندە عانا, مامىر مەن قازان ايلارىنىڭ ارالىعىندا, قىزمەت اتقاراتىنىن ايتا كەتەيىك. ال قىس ءتۇسكەندە, جىلقى ارنايى قىستاۋدا باعىلادى. قازىر اتقورادا احالتەكەدەن باستاپ بۋدەننىي, اعىلشىن, ورلوۆ جورعاسى, قازاقتىڭ جابى تۇقىمداس جىلقىلارى, قازاق پەن اعىلشىن جىلقىلارىنىڭ بۋدانى سياقتى اتتاردىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار.
«قوبىلاندى باتىر», «الپامىس باتىر», «قامبار باتىر», «ەر تارعىن» سىندى باتىرلىق ەپوستاردان بارشامىزعا تايبۋرىل, بايشۇبار, قاراقاسقا, تارلان سياقتى باتىرلاردىڭ قاناتى بولعان اتتار تانىس. «اتتى پوليتسيا ۆزۆودىندا وسىنداي ات قويىلعان جىلقىلار بار ما؟» دەگەن سۇراعىمىزعا ەرعالي قايىرجانوۆ «اتتار بىزگە پاسپورتپەن اكەلىنەدى. ول قۇجاتتا اتتارى كورسەتىلەدى. سوندىقتان ءبىز وزگەرتە المايمىز. الايدا قۇلاگەر دەيتىن اتىمىز بار» دەپ جاۋاپ بەردى.
اتتى پوليتسيادا قىزمەت ەتەتىن جىگىتتەردىڭ جۇمىس كەستەسىنە كەلسەك, ولار تاڭعى 8.00-دەن كەشكى 17.00-گە دەيىن قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتايدى. كۇندەلىكتى «جورىققا» 12 قىزمەتكەر شىعادى. بەلگىلەنگەن باعداردا ەكى-ەكىدەن جۇرەدى.
جىلقىنى جانىنداي جاقسى كورەتىن جىگىت
ارينە, قالادا وسكەن جىگىتتەرگە قاراعاندا اۋىلدا وسكەندەردىڭ اتتى پوليتسيا ۆزۆودىنا جۇمىسقا قابىلدانۋى جەڭىلىرەك. سەبەبى, مۇندا باستى تالاپ – اتقا مىنە ءبىلۋ. بەينەلەپ ايتقاندا, ءار جىگىت اتتىڭ قۇلاعىندا ويناي ءبىلۋى كەرەك. بىراق قالادا وسكەندەردە نيەت بولسا, جەتكىلىكتى. شەبەر جىلقى مامانى ۆزۆود اۋماعىندا ارنايى ساباقتاردى وتكىزىپ, وعان ۇيرەتەدى. ال ۆزۆود كومانديرىنىڭ ايتۋىنشا, وسى قىزمەتكە استانانىڭ وزىنەن, باسقا قالالاردان دا كەلىپ جاتقاندار از ەمەس. جالاقى دا باسقا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە قاراعاندا جوعارىراق. ونىڭ سەبەبى, ءار جىگىتكە وزىنە بەكىتىلگەن جىلقىعا قاراعانى ءۇشىن بەلگىلى ءبىر پايىزدار قوسىلادى.
وسى قىزمەتكە كەلگەن جىگىتتەردىڭ ءبىرى, استانامەن ىرگەلەس قاراعاندى وبلىسىنىڭ نۇرا اۋدانىنىڭ تۋماسى ماقسات مىڭجاساروۆتىڭ اتتى پوليتسيا ۆزۆودىندا جۇمىس ىستەگەنىنە 8 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.
– شاحتەر اۋىلىندا تۋىپ-ءوستىم. بالا كەزدە اۋىلدا جاباعى, تاي ءمىنىپ, شاڭداتىپ جۇردىك قوي. اسكەردە دە جانۋارلارمەن جۇمىس ىستەدىم. شەكارادا قىزمەت اتقارىپ, بەكىتىلگەن اۋماقتى اتقا ءمىنىپ ارالاپ شىعاتىنبىز. جىلقى مالى جانىما جاقىن. استاناعا كەلگەندە دە اتتى پوليتسيا ۆزۆودىندا جۇمىس ىستەگەندى قالادىم. سودان 2008 جىلدىڭ كوكتەمىندە وسى قىزمەتكە ورنالاستىم. ماعان پامير اتتى احالتەكە تۇقىمىنا جاتاتىن ات بەرىلدى. سەگىز جىل كولەمىندە وسى اتپەن جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. بۇل جىلقى قازىر ماعان دوس, سەنىمدى سەرىگىم بولىپ الدى. مىنەزىن دە ابدەن زەرتتەپ الدىم. تاعى بانكەت دەيتىن اتىم دا بار. وسى ەكەۋىمەن بەلگىلەنگەن باعدارعا شىعىپ تۇرامىن, – دەيدى ماقسات.
ونىڭ ايتۋىنشا, كەيبىرەۋلەر ويلاعانداي, بۇل – وڭاي جۇمىس ەمەس. «قىلمىسكەرلەردى قۋىپ, كەدىر-بۇدىر جەرلەردە اتىمىز شالىنىپ كەتكەندە ۇستىنەن قۇلاپ, قول-اياعىمىز سىنعان كەزدەر دە بولدى» دەيدى ول.
بولاشاقتا استاناداعى اتتى پوليتسيا ۆزۆودىنىڭ تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋ جوسپارلانۋدا. قازىرگى تاڭدا جىلقىنى اسىراۋ ءۇشىن دە بارلىق جاعدايلار جاسالعان. ءبىر مەزگىلدە 7 جىلقى سىياتىن اتتاردى تاسىمالدايتىن ارنايى كولىك بار. جىلقىنىڭ دەنساۋلىعىن باقىلايتىن مال دارىگەرى دە جۇمىس ىستەيدى. جەم-ءشوپ تە جەتكىلىكتى.
امانعالي قالجانوۆ
