قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن الماتىدا وتكەن القالى جيىنعا ەەو-عا مۇشە ەلدەردىڭ (ارمەنيا, بەلارۋس, قازاقستان, قىرعىزستان, رەسەي) پرەمەرلەرى قاتىسىپ, اقپاراتتىق جۇيەلەردى ينتەگراتسيالاۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. بەس ەلدىڭ ۇكىمەت جەتەكشىلەرى تسيفرلاندىرۋدى ەنگىزۋدەگى ءوز جەتىستىكتەرىمەن دە ءبولىستى.
سوڭعى ۆاگونعا سەكىرىپ مىندىك
قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆ تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ۇدەرىسىن ءجۇرىپ بارا جاتقان پويىزعا تەڭەدى. «مەنىڭشە, ءبىز تسيفرلاندىرۋ دەگەن پويىزدىڭ سوڭعى ۆاگونىنا سەكىرىپ مىندىك. ءسويتسەك, ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىز دە سول ۆاگوندا ەكەن. دەمەك, ءبارىمىز بىرگە جىلجىپ بارامىز» دەپ قالجىڭمەن مىسال كەلتىردى ول. ايتارلىعى, تسيفرلاندىرۋدان ءبىز دە قۇر قالماپپىز. ۇكىمەت جەتەكشىسى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى ەلەكتروندىق نۇسقامەن بەرىلىپ, 2020 جىلعا قاراي ەلىمىزدەگى بارلىق ەلدى-مەكەندەر كەڭ جولاقتى جاھانتورمەن قامتاماسىز ەتىلەتىنىن حابارلادى. بۇگىنگە دەيىن 7 000 ەلدى-مەكەنگە جاھانتور تارتىلىپتى.
«بۇل جەردە كادر ماسەلەسىن تۇپكىلىكتى شەشۋ كەرەك. ساندىق تەحنولوگياعا كوشۋ سانگە اينالۋى ءتيىس. ول ءۇشىن ماتەماتيكتەر مەن IT-مامانداردى مەكتەپ قابىرعاسىنان دايىنداۋعا كىرىسۋىمىز كەرەك. ەكسپو-نىڭ بازاسىندا IT-حاب قۇردىق, جارتى جىلدان كەيىن ونى ىسكە قوسامىز. تالانتتاردى كۇللى دۇنيە جۇزىنەن تارتامىز. تالانتتارعا تالاسامىز, ويتكەن سەبەبى ولار مول تابىس اكەلەدى» دەدى باقىتجان ساعىنتاەۆ فورۋمدا. ول سونداي-اق, كيبەر كەڭىستىكتەگى قاۋىپسىزدىكتى دە ەستەن شىعارماي, ەەو-نىڭ شەڭبەرىندە ورتاق قورعانىس جۇيەسىن قۇرۋدى ۇسىندى.
رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى دميتري مەدۆەدەۆ «جاھاندانۋ داۋىرىندەگى تسيفرلاندىرۋ» اتتى فورۋمدا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ (ەەو) ورتاق ساندىق كەڭىستىگىن قۇرۋ قاجەتتىگىن ءمالىم ەتتى. «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ەەو-نىڭ تسيفرلىق جۇيەسىن قالىپتاستىرعانىمىز ابزال» دەدى ول.
بەلارۋس پرەمەرى اندرەي كوبياكوۆ تسيفرلاندىرۋ ماسەلەسىندە وداقتاعى ەلدەردىڭ بىرىگۋىن قولداي وتىرىپ, يننوۆاتسيالارعا ارنالعان ەكوجۇيەنىڭ قالىپتاسۋىنا اسا قولايلى جاعداي تۋعىزۋعا ۇندەدى. «ەەو-نى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ناقتى ءىس-شارالار جوسپارىن جاساپ, ونى جۇزەگە اسىرۋعا بىلەك سىبانىپ كىرىسكەن ءجون» دەدى ول. ال قىرعىزستاندا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر, جەكە مەنشىك كومپانيالار بيومەتريكالىق جۇيەگە بىرىكتىرىلگەن. قىرعىز ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ساپار يساقوۆ ءوز ءسوزىندە قىرعىزداردىڭ 80 پايىزى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى بيومەتريكانىڭ كومەگىمەن تۇتىناتىنىن مالىمدەدى. سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ دەڭگەيىن تومەندەتۋ ماقساتىمەن قىرعىزستان مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا كريپتواقشا جۇيەسىن ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعانى دا ءمالىم بولدى.
كريپتواقشاعا كۇمان كوپ
اتاپ ايتارلىعى, دميتري مەدۆەدەۆ «تسيفرلاندىرۋعا تەزدەتىپ كوشۋگە ەلدەر اراسىنداعى ۇلكەن تەڭسىزدىك كەدەرگى كەلتىرەدى» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. ول «ۇلكەن سەگىزدىك» ماجىلىستەرى كەزىندە ساندىق تەڭسىزدىك ماسەلەسى كوتەرىلىپ, قىرۋار ءىس تىندىرىلعانىمەن, «باياعى جارتاس سول جارتاس» كۇيىندە قالعانىن ەسكە ءتۇسىردى. ونىڭ ويىنشا, ءىس وڭعا باسۋى ءۇشىن ساندىق تەڭسىزدىك ماسەلەسى تولىق شەشىلۋى كەرەك. «ساندىق جۇيەگە كوشكەننەن كەيىن شەكارالار اشىق قالادى. الايدا ءبىز جاڭا قۇبىلىستارعا تەز بەيىمدەلىپ كەتە الامىز با؟ مىسالى, امازون, اليبابا دەگەن جۇيەلەر تۇتىنۋشىلار تۋرالى اقپاراتتى تۇگەل جيناپ, ونى ودان ءارى پايدالانادى. ءبىز سوندىقتان جىلدام قوزعالۋىمىز قاجەت. بىزگە جۇمىس كۇشى, تاۋار اعىنى نارىقتارىن بىرىكتىرىپ, ورتاق ينفراقۇرىلىم قۇراتىن كەز كەلدى. بۇل جارىستا وتە سەنىمدى جانە اشىق ءتارتىپ جۇيەسىن قۇرعاندار وزادى» دەدى رەسەي ۇكىمەت باسشىسى.
«قازىر الەمدە كريپتواكتيۆتەر مەن ولاردى قولدانۋ جونىندە قىزۋ پىكىرتالاس ءجۇرىپ جاتىر. بۇعان مەنىڭ كۇمانمەن قارايتىنىم راس. الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ جويىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن» دەدى دميتري مەدۆەدەۆ.
تۇپتەپ كەلگەندە, رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ەەو ەلدەرىنىڭ ساندىق باعىتتا بىرلەسىپ دامۋىنىڭ ءۇش ەلەمەنتىن اتاپ ايتتى. بىرىنشىدەن, ول مالىمەتتەر الماسۋ. دالىرەك ايتساق, نورماتيۆتىك-انىقتامالىق اقپاراتتاردى جەكەمەنشىك كومپانيالار اراسىنداعى زاڭدىق حاتتامالاردى الماسۋعا پايدالانۋعا بولادى. ەكىنشىسى – ورتاق ەلەكتروندىق سەنىم كەڭىستىگى. تىركەۋ, جۇيەلەۋ جانە ساندىق مۇراعات قىزمەتتەرىن بىرىكتىرەتىن بۇل كەڭىستىكتە بلوكچەين تەحنولوگيالارىن پايدالانۋعا بولادى. مىسالى, ءبىر ەلدىڭ ازاماتىنا قاجەتتى انىقتامانى ەكىنشى ەل ساندىق فورماتپەن جىبەرە الادى. ءۇشىنشىسى – مەملەكەتتەر اراسىنداعى تاۋار تاسىمالىن باقىلاۋدى جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن گەواقپاراتتىق جۇيە.
P.S: تەحنولوگيالار تەكەتىرەسى كۇشەيىپ كەلەدى. ينتەگراتسيانى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن بىرلەسكەن قارەكەت قاجەت. وداققا مۇشە بەستىكتىڭ ۇكىمەت باسشىلارى القالى باسقوسۋدان وسىنداي وي ءتۇيىپ, تارقاستى.
تولەن تىلەۋباي
