ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆ 5 ءشىلدە كۇنى ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا باس قالادا 10 ساياباقتىڭ قاراۋسىز قالعانىن, وسىعان وراي اۋدان اكىمدەرىنە شۇعىل تۇردە ساياباقتاردى بالانسقا الىپ, قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى تاپسىرعانىن ايتىپتى.
بۇگىندە نۇر-سۇلتاندا جالپى اۋدانى 400 گەكتار بولاتىن 15 ساياباق, 30 گەكتار 4 جەلەكجول, 132 گەكتار 90 گۇلباقتارى بار كورىنەدى. سونداي-اق 92 گەكتار اۋماقتى بوتانيكالىق باق الىپ جاتىر. بىلتىرعى دەرەك بويىنشا اتالعان جەر تەلىمدەرىندە 369 مىڭ اعاش, 4891 قۋما مەتر بۇتالى شارباق وتىرعىزىلعان. دەگەنمەن ساياباقتاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن مەنشىك يەلەرىنىڭ انىقتالماۋى كوپتەگەن كەلەڭسىزدىكتەرگە سەبەپ بولىپ وتىر.
مىسالى, باس قالاداعى ساياباقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى – پرەزيدەنتتىك ساياباق. ول 2007 جىلى استانانىڭ ون جىلدىق مەرەيتويىنا ورايلاستىرىلىپ اشىلعان بولاتىن. ساياباقتىڭ اۋماعى 80 گەكتاردى قۇرايدى, مۇندا جاساندى بۇلاقتار, سۋبۇرقاقتار مەن گۇلزارلار ورنالاستىرىلعان. بيىكتىكتەن قاراعاندا ساياباقتىڭ كىندىك تۇسىندا ەرتەگىلەر الەمىندەگى سامۇرىق قۇستىڭ كەسكىنىن كورەمىز.
ساياباقتىڭ ورنالاسقان جەرى جاقسى بولعانمەن, (ەسىلدىڭ جاعاسى, ويلى-قىرلى لاندشافت, قارسى بەتتە بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى (پيراميدا), ونى كوپشىلىكتىڭ كوزايىمىنا اينالعان مەكەن دەپ ايتا المايسىز. ويتكەنى جاسىل القاپتىڭ كۇيى كەتكەن, كۇتىمى ناشار. كوكتەم تۋا دەمالىس ايماعىنداعى ەلەكتر جەلىسىن بىرەۋلەر كەسىپ كەتىپ, سودان بەرى مۇندا جارىق جوق. تۇنگى مەزگىلدە ساياباقتىڭ ءىشى كوزگە تۇرتسە كورگىسىز تاس قاراڭعىعا جاسىرىنىپ, ول كەزبەلەر مەن ماسكۇنەمدەر مەكەنىنە اينالادى. ساياباقتىڭ كۇندىزگى كەيپى دە جەتىسىپ تۇرعان جوق. ءشوبى شابىلمايدى, ءاردايىم قاعاز, پوليەتيلەن پاكەتتەر, قۇتىلار, باسقا دا كور-جەر شاشىلىپ جاتىر. قوقىس قوراپتارى ۇنەمى تولىپ تۇرادى, ولار سيرەك اۋىستىرىلىپ, تازارتىلادى.
– مەن 5 جىلدان بەرى «اعىلشىن ورامىندا» تۇرامىن. كۇندە تاڭەرتەڭگىلىك وسىندا كەلىپ, 1-2 ساعات سەرۋەندەۋدى ۇناتامىن. ويتكەنى اۋاسى تازا, جۇرت اياعىنان تىسقارى. ەشكىم بوگەت جاساماي, تاڭعى سەرۋەندە ءوز ويىڭا ءوزىڭ شومىپ جۇرگەن قانداي جاقسى! بىراق, ساياباق ءىشىنىڭ لاستىعى جادىراعان كوڭىلىڭدى قۇلازىتىپ تاستايدى. تاعى ءبىر بايقاعانىم: مۇندا ءتۇرلى جان-جانۋاردىڭ مۇسىندەرى ورناتىلعان, سونىڭ ىشىندە دوڭىزدىڭ ءمۇسىنى كوپ. نەلىكتەن؟ قازاق دوڭىزدى لاس حايۋانعا ساناعان, ودان جيىركەنگەن, ساياباققا نە سەبەپتەن دوڭىزدى قاپتاتىپ قويعانى ماعان تۇسىنىكسىز؟! بۇل قازاقي پسيحولوگيادان بەيحابار بىرەۋدىڭ ءىسى مە دەپ ناليسىڭ ىشتەي, – دەيدى 65 جاستاعى قالا تۇرعىنى كادىرجان وڭعارباەۆ.
سونىمەن بىرگە, قالا ساياباقتارىندا جالپىعا بىردەي ورناتىلعان ءتارتىپ تە جوق. ساياباققا كىرەبەرىس قاقپانىڭ ەسىگىنە يتتەردى سەرۋەندەتۋگە بولمايدى دەپ جازىپ قويعان, بىراق ونىڭ ىشىندە يت جەتەكتەگەندەر كوپ. راس, ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى «تورتاياقتىلارىنا» تۇمىلدىرىق كيگىزىپ, قالاق, سىپىرعىشىن الا جۇرەدى, بىراق كوپشىلىگى بۇل ەرەجەنى ۇستانبايدى. يتتەر ساياباقتىڭ قالاعان جەرىن ارامداپ كەتە بەرەدى. سونداي-اق ادامداردىڭ وزدەرى دە تاماق ىشكەن جەرلەرىن «جايراتىپ» كەتەدى. ولارعا «قوي دەيتىن قوجا», «ءاي دەيتىن اجە» جوق. قوعامدىق ءتارتىپتى كۇزەتەتىن پوليتسيانىڭ ولارمەن شارۋاسى شامالى. وزدەرى ىستىقتان قورعانىپ, ۇيشىكتەرىنەن شىعۋعا ەرىنەتىن سياقتى. جالعىز پرەزيدەنتتىك قانا ەمەس, نۇر-سۇلتانداعى قاراۋسىز قالعان باسقا دا ساياباقتاردىڭ جاعدايى وسى.
سونداي-اق ساياباقتاردا جاسىل جەلەكتەردى كۇتىپ-باپتاۋ تەحنولوگياسىنىڭ دۇرىس ساقتالماۋىنان تۋىندايتىن كەمشىلىكتەر دە از ەمەس. ماسەلەن, بىلتىردان باستاپ ەلورداداعى 6 ساياباق پەن گۇلباقتارىنىڭ جاي-كۇيىنە تەكسەرىس جۇرگىزگەن س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, اسفالتتالعان كوشەلەر, دەكوراتيۆتى جارىقتاندىرۋ سياقتى قالالىق وركەنيەتتىڭ كورىنىستەرى تابيعي جارىق-اۋا الماسۋ رەجيمىنىڭ بۇزىلۋىنا كەرى اسەر ەتىپ, جەراستى سۋلارى مەن توپىراقتىڭ لاستانۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى. سونىڭ سالدارىنان جاسىل جەلەك تەز توزىپ, شاڭ-توزاڭدى, گازداردى, اۋىر مەتالداردى ناشار ۇستايدى. ۋنيۆەرسيتەت ماماندارىنىڭ لاندشافتى-ەكولوگيالىق تەكسەرىس جۇمىستارى ءۇش جىلدىق مەرزىمگە جوسپارلانىپ, «اراي», ب.مومىشۇلى جانە ج.جاباەۆ اتىنداعى ساياباقتاردى, «پرەزيدەنتتىك» (جانىبەك پەن كەرەي كوشەسى بويىنداعى), «شاحماتشىلار», «يسلام مادەني ورتالىعى» گۇلباقتارىن تالداۋدى قامتىعان.
«جولدىڭ بويىنا وتىرعىزىلعان قىلقان جاپىراقتى اعاشتار كوپ زارداپ شەگەدى. كوشە قوزعالىسى نەعۇرىلىم ءجيى بولسا, شىرشا, قاراعاي سوعۇرلىم تەز سەمەدى. تالداردى بىرنەشە قاتار ەتىپ وتىرعىزۋ ءتاسىلىن قولدانۋ – الدىمەن بۇتالاردى, سوسىن جاپىراقتى, ءۇشىنشى قاتارعا قىلقاندى اعاشتاردى وتىرعىزۋ كەرەك. قاراعاي مەن شىرشالار جاپىراقتى اعاشتاردىڭ تاساسىندا وسكەنى دۇرىس, – دەيدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەكولوگيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى اقمارال پەرزاداەۆا.
ءسوز سوڭى. بۇگىندە قالا اكىمى ا.كولگىنوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا, قالالىق ساياباقتاردىڭ مەنشىكتىك تاۋەلدىلىگى انىقتالىپ, ولاردى اۋداندىق بيۋدجەتتىڭ بالانسىنا الۋ ماسەلەسى شەشىلىپ جاتىر. بۇل جايت شەشىلگەننەن كەيىن جوعارىدا ايتىلعان كەمشىلىكتەر جويىلىپ, ساياباقتاردى دامىتۋ جوسپارى ناقتى جۇزەگە اسىرىلادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
