سارسەمبەك ءجۇنىسوۆ, «استانا باس جوسپارى» عزجي» ديرەكتورى: استانا – بولاشاقتىڭ قالاسى
ەلوردانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قولايلى ورتا تۋعىزىپ, ورنىقتى دامىتۋدى كوزدەيتىن باستى قۇجاتتا باس قالا ىسكەرلىك, مادەني, عىلىمي ورتالىق رەتىندە ايقىندالادى. كەلەشەكتە استانا قالاسىنىڭ قايتالانباس ساۋلەتتىك قۇرىلىسى قالاي وزگەرەدى؟ تاريحي-مادەني مۇرالار مەن تابيعي ايماقتاردى قۇرۋ قالاي جۇزەگە اسپاق؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالدار تۋرالى «استانا باس جوسپارى» عزجي» ديرەكتورى سارسەمبەك جۇنىسوۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
قالانىڭ ءاربىر اۋدانىندا جايلى ورتا قالىپتاسادى
– سارسەمبەك ەندىبايۇلى, كۇن سايىن كەڭەيىپ كەلە جاتقان قالانىڭ باس جوسپارىندا قانداي وزگەرىستەر بار؟
– استانانىڭ كوركەمدىك بەينەسى وسى زاماننىڭ ساۋلەتتىك ستيلىنە ساي بولۋ كەرەك. قالا ءوزىنىڭ كوركەمدىك قۇرىلىمى بويىنشا پوليفوندى بولۋعا جانە ەۋرازيا كەڭىستىگىنىڭ مادەنيەتتەر جانە حالىقتار سيمبيوزىن بەينەلەۋگە ءتيىس. سوندىقتان شاھاردىڭ بىرەگەي جانە ماڭىزدى وبەكتىلەرىن جوبالاۋعا الەمدىك ساۋلەتشىلەردى تارتۋدى كوزدەپ كەلەمىز. ماسەلەن, قازىرگى زاماننىڭ تانىمال ساۋلەتشىسى نورمان فوستەردىڭ جوباسى بويىنشا سالىنعان بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى. ول ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – جەر بەتىندەگى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋدى كوزدەيتىن پيراميدا نىسانىندا بەينەلەدى.
اشىعىن ايتۋ كەرەك, قازىرگى ۋاقىتتا ەلوردا جالپاق جۇرتقا تاڭىرقاۋ مەن تاڭدانىس تۋدىرا الادى. يننوۆاتسيالاردى باتىل ەنگىزىپ, داستۇرلەردى ساقتاي وتىرىپ جانە قابىلدانعان جوسپارلار مەن باعدارلامالارعا قاجەتتى تۇزەتۋلەر مەن وزگەرىستەردى جەدەل تۇردە ەنگىزۋدە. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بولاشاقتىڭ قالاسى سالىنۋدا.
ىسكەرلىك, مادەني جانە عىلىمي ورتالىق
– ەلوردانى دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىندا استانا ەۋرازيانىڭ ىسكەرلىك, مادەني, عىلىمي ورتالىعى رەتىندە پوزيتسيالانادى. ءتىپتى, وسىدان ەكى جىل بۇرىن تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. وسى جۇمىستاردىڭ قارقىنى قالاي؟
– ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن دايىنداۋ اياسىندا 2015 جىلى استانا قالاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىن تۇزەتۋ اياقتالدى. ايگىلى جاپون ساۋلەتشىسى كيسە كۋروكاۆا ازىرلەگەن باس جوسپاردىڭ نەگىزگى ويى, تۇجىرىمداماسى, ياعني ادام مەن تابيعاتتىڭ سيمبيوزى, قالالىق ورتانىڭ مەتابوليزمى مەن ۇيلەسىمدىلىگى ساقتالىندى. استانانىڭ باس جوسپارىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارى – پوليورتالىقتىق, ىقشامدىلىق جانە اۋماقتاردى دامىتۋدىڭ تەڭگەرىمدىلىگى. بۇل رەتتە كولىكتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ قالانىڭ تىرشىلىك قىزمەتىنىڭ باستى قۇرامداس بولىگى رەتىندە قارالادى.
مەگاپوليستىڭ پوليورتالىقتىعىن قالىپتاستىرۋ جەتىستىگىنىڭ كەپىلى – قالانىڭ ءاربىر اۋدانىندا جاقسى تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جانە جۇمىس ىستەۋ, ءبىلىم الۋ, دەمالۋ ءۇشىن سايكەس مۇمكىندىكتەردى جاساۋ. بۇعان قوسا, ارقايسىسىنىڭ جەكە قوعامدىق ورتالىعى بولادى. وندا ادامداردىڭ جۇمىس, مادەني دەمالىس ورنى, ساۋدا ورتالىقتارى, ساياباق اۋماقتارى, بەلسەندى دەمالىس ايماقتارى جانە استانانىڭ قالعان بولىكتەرىمەن كولىكتىك بايلانىسى بولادى.
سونىمەن قاتار, ەلوردانىڭ باس جوسپارىنا سايكەس جاڭا اۋداندار بوي كوتەردى. قايتالانباس زاماناۋي ساۋلەتتىك كەلبەت بەرەتىن نىسانداردىڭ قاتارىندا جاڭا اكىمشىلىك ورتالىق, سول جاق جاعالاۋداعى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى, مىڭجىلدىق اللەياسى, ورىنبور, تۇران داڭعىلدارى, ەكسپو-2017 كورمە كەشەنىنىڭ اۋدانى, «جاعالاۋ», «ساراندا» تۇرعىن اۋداندارى, Familۋ Villagە كوتتەدج قالاشىعى بار.
تۇرعىن ءۇي قورى ۇلعايادى
– قالا حالقىنىڭ جوعارى قارقىنمەن كوبەيىپ جاتقانى ەسكەرىلدى مە؟
– 2020 جىلعا قاراي باس جوسپارعا سايكەس ەلوردا حالقىنىڭ سانى – 1070 مىڭ ادام, تۇرعىن ءۇي قورى – 23,7 ملن شارشى مەتر, ورتا ەسەپپەن 1 ادامعا تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ 22,2 شارشى مەتردى قۇرايدى. ال 2030 جىلعا قاراي باس جوسپارعا سايكەس ەلوردا حالقىنىڭ سانى – 1,2 مىڭ ادام, تۇرعىن ءۇي قورى – 37,2 ملن شارشى مەتر, ورتا ەسەپپەن 1 ادامعا تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ 30 شارشى مەتر بولادى. سونداي-اق, كونەرگەن تۇرعىن ءۇيدى بۇزۋ جوسپارداعى بولجام بويىنشا 2,7 ملن شارشى مەتر بۇزىلادى.
جاسىل جەلەك جايقالادى
– قالانىڭ كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز…
– استانا قالاسىنىڭ باس جوسپارىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ, استانا قالاسىنىڭ اۋدانىندا ۇزدىكسىز جاساندى جاسىل بەلدەۋدى قۇرۋ جانە ونى ششۋچە-بۋراباي شيپاجاي ايماعىنىڭ تابيعي بەلدەۋلەرىمەن قوسۋ بويىنشا جوبالاۋ شەشىمدەرى قابىلدانعان.
باس قالادا جاسىل كوشەتتەردىڭ قازىرگى الاڭى – 15485 گا, 2030 جىلعا دەيىن وسى اۋماقتار 36335 گا قۇرايدى. بۇل ەلوردانىڭ جالپى اۋماعىنىڭ 51 پايىزى بولماق.
ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋ كەشەنى تۋرالى ايتساق, بالامالى ەنەرگەتيكانى ەنگىزۋگە, تكش بەلسەندى جاڭاشالاندىرۋعا جانە تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋگە ىقپال ەتەتىن لوكوموتيۆتەردىڭ ءبىرى ەكسپو-2017 جوباسىن ىسكە اسىرۋ بولىپ تابىلادى.
وسى كولەمدى جوبانى دايىنداۋ شەڭبەرىندە جانە باس جوسپارعا سايكەس قازىرگى ۋاقىتتا «ءابۋ دابي پلازا» كوپبەيىندى كەشەنى, مىڭجىلدىق اللەياسىندا قۇرىلىس سالۋ, جاڭا تەمىرجول ۆوكزالى, زياتكەرلىك كولىك جۇيەسى سەكىلدى ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ باستالدى.
قالانىڭ ەلەكتروندى مودەلى ازىرلەندى. ونىڭ نەگىزىندە «استانا LRT» جشس جەكە جانە قوعامدىق كولىك, سونداي-اق, كولىكتىك ينفراقۇرىلىم وبەكتىلەرى, اتاپ ايتقاندا جولدار, كوپىرلەر, جولايرىقتار, كولىكتىك توراپتار ماسەلەسىن انىقتاي وتىرىپ, كەشەندى كولىكتىك سىزباسىن ازىرلەۋدە.
– ەكسپو-2017 كورمەسىن وتكىزۋگە بايلانىستى قابىلدانعان شەشىمدەر قانشالىقتى جۇزەگە استى؟
– كورمە دايىندىعىنا بايلانىستى تۇزەتىلگەن باس جوسپارعا سايكەس, ءبىرىنشى كەزەكتە LRT ۇزىندىعى – 22,4 كم, استانا قالاسىنىڭ اۋەجايىن ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىمەن, ءابۋ دابي پلازا كوپبەيىندى كەشەنىمەن جانە جاڭا تەمىرجول ۆوكزالىمەن قوسادى. جۇيە ەستاكادالىق جولدى, 18 زاماناۋي ستانتسيانى, 19 بىرلىك جىلجىمالى قۇرامدى جانە 1 دەپونى قامتيدى. جىلجىمالى قۇرامدار تولىعىمەن اۆتوريزاتسيالانعان (GoA-4 جۇيەسى), ەلەكتروندى تولەم جۇيەسىمەن, دابىل بەرۋ, اقپاراتتاندىرۋ, بەينەباقىلاۋ جۇيەسىمەن جابدىقتالعان جانە اۋا رايى جاعدايلارىنا تولىق بەيىمدەلگەن.
اگلومەراتسيالىق اۋماقتار كەشەنى
– جۋىق ارادا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قاي جوبالار جۇزەگە اسادى؟
– 2020 جىلعا دەيىنگى ۋاقىتتا استانا اگلومەراتسياسىنىڭ وزەگى رەتىندە – ەلوردانى دامىتۋ جونىندەگى ازىرلەنگەن ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالار كەشەنى ىسكە اسىرىلادى. بۇل ءۇشىن قالانىڭ شەت ايماقتارىن, ولارعا ىرگەلەس اگلومەراتسيالىق اۋماقتاردى ينفراقۇرىلىمدىق قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارىن وزەكتەندىرۋ قاجەت. ىرگەلەس وڭىرلەرمەن بىرلەسىپ, ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ, اگلومەراتسيا اۋماعىندا يندۋستريالىق ايماقتاردى قۇرۋ, قۇرىلىس يندۋسترياسىن, رەكرەاتسيالىق جانە تۋريستىك قىزمەتتەردى دامىتۋ ماسەلەسى شەشىلەتىن بولادى.
ساۋلەتى مەن سالتاناتى كەلىسكەن
– استانا, ەڭ الدىمەن, ءسانى مەن سالتاناتى كەلىسكەن عيماراتتارىمەن كوز تارتادى. تاعى قانداي عيماراتتار بوي كوتەرمەك؟
– 2020 جىلعا دەيىنگى ورتا مەرزىمدى كەلەشەكتە بىرەگەي نىساندار, ناقتى ايتقاندا 75 قاباتتى «ءابۋ دابي پلازا» اكىمشىلىك تۇرعىن ءۇي كەشەنى, جاڭا تەمىرجول ۆوكزالى, 10 مىڭ ورىنعا ارنالعان مۇز ستاديونى, ءبىرىنشى پرەزيدەنت كىتاپحاناسى جانە قورى, بوتانيكالىق باعى بار جاڭا قالالىق ساياباق, I كەزەكتەگى لرت (اۋەجاي – جاڭا ۆوكزال), حايۋاناتتار باعى, ەسۋ ارناسى, عارىشتىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى, اسكەري اكادەميا, وليمپياداعا دايارلىق كوپبەيىندى ورتالىعى, ەتنواۋىل, نەكە قيۋ سارايى, اكۆاپارك (وتباسىلىق دەمالىس ورتالىعى), «جاسىل ورام», حان شاتىردىڭ باتىسىنا قاراي ورنالاسقان اۋدانداعى تۇرعىن ءۇي-ازاماتتىق ماقساتتاعى كەشەندى قۇرىلىس, جەلىلىك ساياباقتى جوبالاۋ جانە سالۋ جوسپارلانعان.
2025 جىلعا قاراي جاڭادان «جاستار» سارايى, قازاق دراما تەاترى, ورىس دراما تەاترى, جەكپە-جەك سارايى جانە بوتانيكالىق باق بوي كوتەرەدى.
سۇحباتتاسقان:
گۇلميرا ايماعانبەت
