ءوزىمىزدىڭ شىمكەنتتىڭ تۋماسى, كينورەجيسسەر سەرگەي دۆورتسەۆويدى «ايكا» ءفيلمىنىڭ بىلتىرعى كانن كينوفەستيۆالىندەگى تابىسىنان كەيىن تانىدىق. تالانتتى اكتريسا سامال ەسلياموۆانىڭ جۇلدىزىن جاندىرعان سول فيلم جۋىردا جالپىۇلتتىق پروكاتقا جول تارتتى. رەجيسسەردىڭ وزىنە كەلسەك, وسىدان ون جىل بۇرىن ونىڭ «قىزعالداق» اتالاتىن تاعى ءبىر كينوتۋىندىسى اتالمىش كينوفەستيۆالدە «ەرەكشە كوزقاراس» اتالىمىندا توپ جاردى. «تراسسا» اتتى دەرەكتى ءفيلمى «نيكا» كينوپرەمياسىن الدى. باسقا دا ۇلكەندى-كىشىلى جۇلدەلەردى يەلەنگەن رەجيسسەردى «ايكانىڭ» استاناداعى پرەمەراسىنان كەيىن سۇحباتقا تارتتىق.
انام شىمكەنتتى قيماي ءجۇر
– سەرگەي, پرەمەرانىڭ الدىندا ءتۇبىڭىز وسى اقمولا-استانا وڭىرىنەن ەكەنىن ايتتىڭىز. وسى تۋرالى تەرەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز.
– اتا-اجەم باستاپقىدا پەتروپاۆل جاقتا, قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ايماعىندا جۇمىس ىستەدى. ودان كەيىن اقمولا قالاسىنا كوشىپ كەلدى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان اتام تىڭ يگەرۋ جىلدارى كولحوز توراعاسى بولدى. بالا كەزىمدە دەمالىستا وسى قالاعا كەلىپ تۇراتىنبىز. سول كەزدەگى ءبىر كورىنىس جادىمدا جاتتالىپ قالدى: كوپىردىڭ ۇستىنەن ءبىر ادام ەسىلگە قارماق سالىپ وتىرىپ, ءداۋ شورتاندى الىپ شىقتى. ءوزىمىز وزەننەن شايان اۋلايتىنبىز. سۋ ءموپ-ءمولدىر بولاتىن. شاياندى جالاڭ قولمەن الىپ شىعاتىنبىز. اتا-اجەم وسىندا ۇزاق جىل ءومىر ءسۇرىپ, ولارعا توپىراق تا وسى جەردەن بۇيىردى.
– اكەڭىز اقمولادا تۋعان بولىپ تۇر عوي, ءسىرا. ول كىسى شىمكەنتكە قالاي بارىپ ءجۇر؟
– ءيا, اكەم – وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى. كەللەروۆكا, كرەمەنچۋگ اۋىلدارىنىڭ ماڭايىندا تۋدى. اتا-انام گەودەزيا, كارتوگرافيامەن اينالىساتىن. شىمكەنتكە جۇمىس بابىمەن بارىپ, تۇراقتاپ قالدى. وتباسىندا ەكى بالا بولىپ وستىك. ءىنىم ءبىر جىل بۇرىن ينسۋلتتەن قايتىس بولدى. اكەم دە دۇنيەدەن وزدى. انام بار, سول شىمكەنتتە تۇرادى. ماسكەۋگە الىپ كەتەيىن دەسەم, كونبەيدى. ءوزى سىڭگەن ورتانى قيماي ءجۇر.
– ومىربايانىڭىزبەن تانىسقاندا قىزىق دەرەكتەرگە جولىقتىق. ءجاسوسپىرىم شاعىڭىزدا فۋتبولمەن اينالىستىڭىز. ءتىپتى, كاسىبي تۇرعىدا بۇل سپورت تۇرىنە دەن قويعان ەكەنسىز. الايدا ونى تاستاپ, اۆياتسيا ۋچيليششەسىن وقىپ ءبىتىردىڭىز. نوۆوسيبيرسك ەلەكتروتەحنيكالىق ينستيتۋتىن دا ءتامامداپسىز. وسىنىڭ بارىنە قاناعاتتانباي, كينو ونەرىنە قالاي كەلىپ ءجۇرسىز؟
– بالا كەزىمنەن فۋتبولشى بولۋدى ارماندادىم. بار ماقساتىم دا سول بولدى. 17-18 جاسىمدا ەكىنشى ليگادا وينايتىن ەكىباستۇزدىڭ «ۋگولششيك» كومانداسىنا شاقىرىلدىم. بىراق ءبىر جاراقات الىپ قالىپ, سول قايتا-قايتا مازالاي بەردى. اقىرى سپورتتى تاستاۋعا ءماجبۇر بولدىم. اۆياتسيا ۋچيليششەسىنە كەزدەيسوق باردىم. تۋىسقان اعام كريۆوي روگ قالاسىنداعى سول وقۋ ورنىنا تۇسەتىن بولىپ, مەنى دە ۇگىتتەدى. ۋچيليششەنىڭ فيليالى الماتىدا بولاتىن. ەمتيحانداردى سول قالادا تاپسىردىق. قىزىق بولعاندا, اعام تۇسپەي قالىپ, مەن ءوتىم كەتتىم. ۋچيليششەنى بىتىرگەن سوڭ, شىمكەنت اۆياجاساعىندا 9 جىل جۇمىس ىستەدىم.
كينو تۋرالى ەشقاشان ويلاماعان ەدىم. اۆياتسيادان جالىققان بولۋىم كەرەك, ءبىر كۇنى «يۋجنىي كازاحستان» گازەتىنەن ماسكەۋدە رەجيسسەرلەردىڭ جوعارى كۋرسىنا وقۋعا قابىلداپ جاتقاندىعى جايلى جارنامانى وقىپ قالدىم. باستى تالابى, ءبىر ستسەناري جازىپ جىبەرۋ بولاتىن. وتىرا قالىپ, بىردەڭە جازدىم دا جىبەرە سالدىم. بوتەن ويىم بولماعان ەدى. ءبىر كۇنى ەمتيحانداردىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە ءوتتىڭىز دەگەن جەدەلحات الدىم. ەمتيحاندار الماتىدا ءوتتى. سونى ءساتتى تاپسىرىپ, ماسكەۋگە باردىم. اقىرى ستسەناريستەر مەن رەجيسسەرلەردىڭ جوعارى كۋرستارىنا ءتۇستىم. باسىندا كينو تۋرالى تۇك بىلمەيتىنمىن. كەيىن ۇيرەندىك قوي.
ومىردەرەك
سەرگەي دۆورتسەۆوي 1962 جىلدىڭ 18 تامىزىندا شىمكەنت قالاسىندا تۋعان. وسى قالانىڭ №29 ورتا مەكتەبىن ءبىتىردى. 1979 جىلى كريۆوي روگ قالاسىنداعى اۆياتسيالىق ۋچيليششەگە وقۋعا ءتۇسىپ, 1982 جىلى اياقتادى. 1982-1990 جىلدارى شىمكەنت اۆياجاساعىندا جۇمىس ىستەدى. 1988 جىلى ءنوۆوسىبىر ەلەكتروتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ راديوتەحنيكالىق فاكۋلتەتىن سىرتتاي وقىپ ءتامامدادى. 1990 جىلى ماسكەۋدەگى رەجيسسەرلەردىڭ جانە ستسەناريستەردىڭ جوعارعى كۋرسىنا رەجيسسەرلىك بولىمگە (ل.گۋرەۆيچ پەن س.زەليكين شەبەرحاناسى) قابىلداندى. وقۋ كەزىندە كۋرستىق جۇمىس رەتىندە تۇسىرگەن «باقىت» قىسقامەترلى ءفيلمى مەن ديپلومدىق جۇمىسى – «نان كۇنى» كينوتۋىندىسى بىرنەشە حالىقارالىق فەستيۆالدەردە گران-پري يەلەندى. وقۋدى اياقتاعان سوڭ «تراسسا», «تۇنەكتە» دەرەكتى فيلمدەرى مەن «قىزعالداق» كوركەم ءفيلمىن ءتۇسىردى.
سامال سەنىمىمدى تولىعىمەن اقتادى
– باعانا «ايكانى» تانىستىرعاندا اۆياجاساقتا جۇمىس ىستەگەندە, قىزعالداقتاردى كوپ كوردىم دەپ ايتتىڭىز. بۇل گۇلگە قىزىعۋشىلىعىڭىز سول كەزدە وياندى ما؟ قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان – الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى» دەگەن تۇجىرىمدامانى ۇسىندى. وسىعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– بۇل تۇجىرىمداما تۋرالى ءسىزدىڭ اۋزىڭىزدان ەندى ەستىپ وتىرمىن. ارينە, بۇل جاعداي مەنى قۋانتادى. اۆياتسيادا جۇرگەندە قىزعالداقتاردى كوپ كورگەنىم راس. ەكىنشىدەن, كينو ونەرىنە دەرەكتى فيلمدەر ارقىلى كەلدىم. سوندا دا بۇل گۇلدى كوپ تۇسىرەتىنمىن. دالانىڭ قىزىل گۇلدەرگە مالىنعان كەزىن كورگەن دە ءبىر عاجاپ قوي! «قىزعالداق» اتتى العاشقى كوركەم ءفيلمىمدى تۇسىرە باستاعانىمدا اقتوبە جاقتان وسى اتتاس ادەمى قازاق قىزىن كەزىكتىردىم.
– قىزدىڭ اتى قىزعالداق پا ەدى؟..
– تيۋلپاننىڭ قازاقشا قىزعالداق اتالاتىنىن بىلەم. ءبىر قىزىعى, قىزدىڭ اتى ولاي ەمەس, تيۋلپان ەدى. وسىلايشا كوركەم فيلمگە ونىڭ اتىن ارقاۋ ەتىپ الدىم. «ايكا» فيلمىندە دە قىزعالداق گۇلدەرى كورىنەتىن ەپيزود بار. ماسكەۋدە گۇلدەردى ۇيىندە وسىرەتىن ادامدى بىلەم. سونى بارىپ ءتۇسىرىپ الدىم.
– ال «ايكانى» ءتۇسىرۋدىڭ يدەياسى سىزگە قالاي كەلدى؟
– گازەتتەن «قىرعىز ايەلدەرى ماسكەۋدە ءبىر جىل ىشىندە 250 بالانى تاستاپ كەتتى» دەگەن اقپارات وقىپ قالدىم. قازاقستاندا تۋىپ-وسكەندىكتەن, قازاق ايەلدەرى بالاعا قالاي قارايتىنىن جاقسى بىلەم. ولاردىڭ بالالارعا مەيىرىمدىلىگى, قامقورلىعى بولەك قوي. ال ماسكەۋدەگى وكىنىشتى جاعداي ميىما سىيمادى. سونى زەرتتەيىن دەدىم. قيىن جاعدايعا تۇسكەن بىرنەشە ايەلمەن كەزدەستىم. ءتۇپتىڭ تۇبىندە فيلم ءتۇسىرۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلدىم.
– باستى رولگە سامال ەسلياموۆانى نەگە تاڭدادىڭىز؟
– سامال «قىزعالداق» فيلمىندە دە وينادى. اكتريسا, ادام رەتىندە سوندا ماعان قاتتى ۇنادى. «ايكاعا» جاقسى اكتريسا عانا ەمەس, ءرولدى الىپ شىعا الاتىن وزەگى مىقتى, ءتوزىمدى ادام كەرەك ەدى. ويتكەنى باسىنان وعان جەڭىل تيمەيتىنىن ءبىلدىم. سامالعا سەندىم. ول سەنىمىمدى تولىعىمەن اقتادى.
كينو مەن ءۇشىن كوممەرتسيا عانا ەمەس
– ماسكەۋدە تۇرىپ, جۇمىس ىستەيسىز. رەسەي مەن قازاقستاننىڭ كينويندۋسترياسىن قالاي باعالايسىز؟ ايىرماشىلىقتارى بار ما؟
– قازاقستاننىڭ كينويندۋسترياسىن جاقسى بىلەم دەپ ايتا المايمىن. ارينە, تۋعان ەلىمدە شىعاتىن فيلمدەردىڭ ءبارىن كورۋگە تىرىسام. رەسەيدە كينو ونەرىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ جاقسى جولعا قويىلعان. سول ەلدىڭ مادەنيەت مينيسترلىگى قارجىنى كينوعا كوپ قۇيادى. بۇل ءبىر جاعىنان جاقسى دا, ەكىنشى جاعىنان جامان دا. كەيبىر پروديۋسەرلەر مەن رەجيسسەرلەردىڭ اقشانى الىپ, قايداعى جوق كينولاردى تۇسىرەتىنى ءجيى كەزدەسەدى.
قازاقستاندا دا كينونى قولداۋ بارى قۋانتادى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتايىن, جاقىندا گەرمانيادا ازەربايجاننان كەلگەن ديستريبيۋتەرمەن سويلەسىپ قالدىم. ول ماعان سول ەلدەگى قيىن جاعداي تۋرالى ايتتى. مەملەكەت ۇلكەن كينوعا كوڭىل بولە قويمايدى ەكەن. تەك سەريالداردى عانا قارجىلاندىرادى.
– «ايكا» سياقتى فيلمدەرگە قازىر سۇرانىس بار دەپ ويلايسىز با؟ ماسەلەن, قازاقستاندا قازىر كومەديا كوپ تۇسىرىلەدى. ءبىر قىزىعى, وسى جانرداعى فيلمدەرگە حالىق كوپ بارادى. ءبىر تاماقتى كوپ جەپ قويساڭ, جۇرەگىڭ اينيدى. جەكە وزىمە, ءبىزدىڭ ەلدە سونداي جاعداي بولىپ جاتقان سياقتى.
– دۇرىس ايتاسىز, ءار نارسەنىڭ بالانسى بولۋى كەرەك. ياعني, تەپە-تەڭدىكتى ۇستاعان ءجون. ارينە, جۇمىستان شارشاپ كەلىپ, جەڭىل فيلم كورىپ, دەمالعىسى كەلەتىن ادامدار بار. بىراق ينتەللەكتۋال ادامداردى دا ەسەپكە الۋ كەرەك. ميدى زەرتتەيتىن نەيروبيولوگتار ادامعا دامۋ ءۇشىن وقۋ, كورۋ كەرەكتىگىن ايتادى. سول دۇنيەلەردىڭ اراسىندا سالماقتى دۇنيەلەر بولعانى قاجەت. ەگەر ادام ويلاندىرمايتىن دۇنيەلەرگە اۋەس بولسا, وندا ميى توقىراۋعا ۇشىرايدى. سوندىقتان كومەديالارمەن قاتار سالماقتى فيلمدەر دە ءتۇسىرىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىر «كۆن»-مەن الىسقا شاپپايمىز. ەل ءۇشىن دە, جەكە ادام ءۇشىن دە ول قاۋىپتى.
– جاقىندا قازاقستاندا «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. بۇعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟ بۇل جاعداي قازاقستانداعى كينو ونەرىنە جاقسى جاعىنان اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز با؟
– زاڭ تۋرالى ەستىسەم دە, ونىڭ قابىلدانعانىن بىلمەپپىن. وندا وتە تاماشا بولدى. بۇل كينونىڭ اينالاسىندا جۇرگەن ادامدارعا جەڭىلدىكتەر بەرەدى. كينونىڭ دامۋىنا دا جول اشادى. رەسەيدىڭ ءتيىستى زاڭىندا قوسىمشا قۇن سالىعىن, باسقا دا ماسەلەلەردى رەتتەيتىن تەتىكتەر بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بۇل زاڭ كينو تۇسىرۋگە ىڭعايلى جاعدايلار تۋدىرادى. قازاقستاننىڭ زاڭىن وقىماسام دا, وندا دا كينوگەرلەر ءۇشىن پايدالى جاقتار بار شىعار دەپ ويلايمىن.
– تيمۋر بەكمامبەتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ءوزىڭىز ءۇشىن كينو ونەر عانا ەمەس, ويلارىڭىزدى جەتكىزۋ قۇرالى ما؟
– تيمۋر – جاقسى, تالانتتى رەجيسسەر. مەن ونى مامان رەتىندە, جەرلەس رەتىندە قۇرمەتتەيمىن. بىراق ول كينوعا تاۋار رەتىندە قارايدى. مەنىڭ جانرىم باسقا. ءوزىم كينو تۇسىرگەندە بار جانىمدى سالامىن. ماسەلەن, ۆلاديمير ۆىسوتسكي اندەرىن, ولەڭدەرىن تانىلۋ ءۇشىن جازعان جوق قوي. ونىڭ تۋىندىلارى – جاندۇنيەسىنىڭ كورىنىسى. كينوعا ونەر رەتىندە قارايمىن. ول ءوزىم ءۇشىن كوممەرتسيا عانا ەمەس. ءبىر ءفيلمدى تۇسىرۋگە بۇكىل ەنەرگيانى سالامىن. ونى اياقتاپ بولعان سوڭ, باتارەيا سياقتى قۋاتىم تاۋسىلادى. بۇرىنعى قالپىما كەلۋ ءۇشىن ءبىر اي دەمالامىن. سول ۋاقىتتا جاڭا يدەيالاردى پىسىرەمىن.
