بۇگىندە ەلوردامىز ۇلكەن مەگاپوليسكە اينالىپ ۇلگەردى. تۇرعىنداردىڭ سانى ەسەلەپ ارتۋدا. سول سەبەپتى دە باس قالادا ءسات سايىن شەشىمىن تاۋىپ, حالىق يگىلىگىنە اينالۋى ءتيىس ماسەلەلەر دە جەتكىلىكتى. قالا باسشىسى ا.كولگىنوۆ قىزمەتىنە تاعايىندالعان ساۋساقپەن سانارلىق از عانا مەرزىم ىشىندە شاھاردىڭ تۇيتكىلدى تۇستارىن ءوز كوزىمەن كورىپ ارالاپ, تۇرعاندارمەن 300-دەن اسا كەزدەسۋلەر وتكىزىپ ۇلگەرىپتى. قالالىق قوعامدىق كەڭەس وتىرىسىندا شەت ايماقتار ماسەلەسى بويىنشا اۋدان اكىمدەرىنىڭ ەسەبى تىڭدالدى.
كوڭىلگە ەڭ قونىمدى تۇسى – استانانىڭ ورتالىق كوشەلەرىن عانا سىلاپ-سيپاي بەرمەي, شەت جاقتاردىڭ دا الەۋەتىن ارتتىرىپ, ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋدى باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە ۇستانىپ وتىر. وسى ورايدا نۇر-سۇلتان قالاسى قوعامدىق كەڭەسىندەگى «نۇر-سۇلتان قالاسى تۇرعىن جاي الاپتارىنىڭ جاعدايى مەن دامۋ بولاشاعى» جونىندەگى قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزىلدى. وعان الماتى, بايقوڭىر, ەسىل, سارىارقا اۋداندارىنىڭ اكىمدەرى قاتىسىپ, كۇنى بۇگىنگە دەيىن اتقارىلعان ىلكىمدى ىستەر تۋرالى تاپتىشتەي بايانداي كەلىپ, جەتىسپەي جاتقان تۇستارىنا دا توقتالىپ, ماڭىزدى دەگەن پروبلەمالاردى جايىپ سالدى.
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اۋماعىنا قوسىلعان تۇرعىن ءۇي الابى بار ەكەن. استانانىڭ شەت ايماعى سانالاتىن اۋدانداردا 280 مىڭ ادام تىرشىلىك كەشۋدە. بۇل دەگەنىمىز – ءبىر ميلليوننان استام تۇرعىنى بار ۇلكەن مەگاپوليستىڭ 25 پايىزىن قۇرايدى. ولاردىڭ تۇرمىس دەڭگەيى قالانىڭ ورتالىعىمەن سالىستىرعاندا اجەپتاۋىر تومەن. وركەندەۋ جاعى دا ءسال كەنجەلەپ قالعان. وسى كۇنگە دەيىن 700-دەي كوشەنىڭ ۇشتەن ەكىسىنىڭ جاعدايى سىن كوتەرمەيدى. اسفالت توسەلمەگەن, جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. اۋىزسۋ ماسەلەسى قيناپ تۇرعان جايى بار. كوبى جەر ۇيدە تۇراتىندىقتان پەش جاعادى. ارينە, بۇل قالانىڭ ەكولوگياسىنا دا زيان ءارى ءورت شىعۋ قاۋپىن دە كۇشەيتەدى.
ودان قالدى زاماناۋي جىلى ايالدامالار جوقتىعىنان حالىق جەل وتىندە قالىپ, قىستا قاقاعان ايازدا ۇسىك شالىنسا, اۆتوبۋس باعدارلارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن قالا شەتىندەگى تۇرعىندار ءبىرشاما قينالاتىنى دا شىندىق. سارالاپ قارار بولساق, ءار ايماقتا دا ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى تولعاقتى پروبلەما جەتەرلىك ەكەن. وسىعان وراي, قالا اكىمى نەگىزگى پروبلەمانى ۇشكە ءبولىپ قارايتىنىن ايتىپ ءوتتى. ءبىرىنشىسى – ينفراقۇرىلىم, ەكىنشىسى – الەۋمەتتىك نىساندار, ءۇشىنشىسى – اباتتاندىرۋ. بۇل الداعى ءۇش جىلدىقتا اتقارىلاتىن جوسپاردا بەكىتىلگەن.
استانالىق قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى ءاسيما بيمەندينا جيىن بارىسىندا ءوز ارىپتەستەرىنىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن ەستىرتتى.
«تۇرعىنداردى بارىنەن بۇرىن كوشە جارىقتاندىرۋى الاڭداتادى. اكىمدىك بۇل باعىتتا كوپ جۇمىستار اتقارىپ جاتىر. «ەسىل» اۋدانىندا 90 پايىز كوشە جارىقتارى جانبايدى, ال «بايقوڭىر» اۋدانىندا 46 كوشەدە جارىق مۇلدەم جوق. ەندى قوعامدىق تىڭداۋ الدىندا «قازقالاشىق» بالاباقشاسىنىڭ جەتەكشىسىنەن جەكە بالاباقشاعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرىلسە ەكەن دەگەن ءوتىنىش ءتۇستى. ول دا ماڭىزدى ماسەلە»,– دەدى ول.
اباتتاندىرۋ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىسۋدا
سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمى ەرعالي ەگەمبەردى جالپى اۋماعى 4 500 گا اۋقىمدى الىپ جاتقان اۋداندا 10 مىڭنان استام جەر ۇلەر جانە 150 كوپقاباتتى ۇيلەر ورنالاسقانىن ايتتى. بۇل جەردە حالىققا 25 ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى مەن 3 دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانى قىزمەت كورسەتەدى.
«جىل باسىنان بەرى «كوكتال-1» تۇرعىن ءۇي الابى بويىنشا 2 كوشەگە ورتاشا جوندەۋ جاسالىپ, 4 كوشەگە ينەرتتى ماتەريال توسەلگەن. سونداي-اق بىرقاتار شۇڭقىرلاپ جوندەۋ جاسالىپ جاتىر. № 40 مەكتەپكە 500 ورىندىق قوسىمشا قۇرىلىس سالىنۋدا, ول 2020 جىلى اياقتالادى دەپ جوسپارلانعان», – دەدى ە.ەگەمبەردى.
«كوكتالدى» جاڭعىرتۋ مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. ونىڭ ىشىندە اۋماعى 15 گا. ساياباق سالىنۋدا. «بيۋدجەتتىڭ قاتىسۋى» باعدارلاماسىمەن ءۇش كوشە تولىقتاي اباتتاندىرىلۋدا. ولاردا شاعىن ساۋلەت نىساندارى, فۋتبول الاڭدارى, سپورتتىق ترەناجەرلەر ورنالاستىرىلعان. بۇل جوبا ەلىمىزدە العاش قولعا الىنىپ وتىر, ول ءاربىر تۇرعىننىڭ اۋداندى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ايتا كەتەيىك, اشىق داۋىس بەرۋمەن مۇنداي 14 جوبا قارجىلاندىرۋعا يە بولدى.
«كوكتال-2» تۇرعىن ءۇي الابىندا دا قاۋرىت جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر جالپى قاشىقتىعى 16,4 كم 31 كوشە جارىقتاندىرىلىپ, جولدارى جوندەلىپ, ورتالىقتاندىرىلعان سۋ, كارىز قۇبىرلارىن جانە نوسەرسۋ كارىزدەرىن تارتۋ جۇمىستارى اياقتالىپ قالدى. كۇنى كەشە عانا №5 وتباسىلىق دەنساۋلىق ورتالىعى پايدالانۋعا بەرىلدى.
اگروقالاشىقتا 6 كوشە جوندەلىپ جاتىر. 4 كوشەگە ينەرتتى ماتەريال سەبىلگەن. 5 ماگيسترالدى اۆتوجول ۋچاسكەلەرىنىڭ قۇرلىسى جۇرگىزىلۋدە. سونداي-اق كوشە جارىقتاندىرۋ ءىسى قولعا الىنعان. اتالعان تۇرعىن ءۇي الابىنىڭ بالالارى ءۇشىن 1200 ورىندىق جاڭا مەكتەپ بوي كوتەرىپ كەلەدى. ونىڭ قۇرىلىسى 2020 جىلى اياقتالۋى ءتيىس.
اۋقىمدى ىستەر از ەمەس
ءسوز كەزەگى كەلگەندە ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمى بەرىك جاكەنوۆ ەسەبىنەن 4 تۇرعىن ءۇي الابىنان تۇراتىن ەلدى مەكەندە دە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جۇمىستار از ەمەس ەكەنىن بىلدىك. «ۇركەر», «پريگورودنىي», «زارەچنىي» جانە «تەلمان» الاپتارىندا جالپى سانى 40 مىڭ ادام ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. اۋداندا بالالاردىڭ ويىن الاڭدارىن, سپورتتىق الاڭدار سالۋ, كوشە جارىقتاندىرۋلارى مەن جولداردى جوندەۋ, گۇلزار مەن گۇلباقتاردى, جيەكتاستار, كونتەينەرلىك الاڭقايلاردى ورنالاستىرۋ قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. جاڭادان جاسىل جەلەكتەر وتىرعىزىلعان. ينجەنەرلىك توراپتار جاڭارتىلۋدا.
«ۇستىمىزدەگى جىلى قوجانۇلى مەن جامەنكە كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنا دەنەشىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىن جوسپارلاندى. وندا سپورتتىق, قوعامدىق, اكىمشىلىك بلوكتار بولادى»,– دەدى ب.جاكەنوۆ.
سونداي-اق «چەرەمۋشكي-2», «حيميك», «كەراميك» باقشا قوعامدارىنىڭ تۇرعىندارىمەن بىرگە ايماقتىڭ 1,5 كم جولىنا ينەرتنىم ماتەريال توسەلدى. باقشالىققا باراتىن كوشە جارىقتاندىرىلدى. بىلتىرعى جىلى «ۆرز», «پولەت» باقشا قاۋىمداستىقتارىنىڭ 6 كم. جولى اباتتاندىرىلعان بولاتىن.
تۇرعىندار تىلەگى ەسكەرىلەدى
بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمى اسقار ەسىلوۆ جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىنا ەرەكشە ەكپىن بەرە سويلەدى. ويتكەنى بۇعان دەيىن تۇرعىنداردان جولعا قاتىستى ءوتىنىش-تىلەكتەر كوپ ايتىلعان بولاتىن.
«ماسەلەن, «ءوندىرىس» الابىندا جوندەۋدى قاجەت ەتەتىن بارلىق كوشەلەر قالانىڭ شەتكى ايماقتارىن دامىتۋدىڭ 3 جىلدىق جوسپارىنا ەنگىزىلگەن. سونداي-اق «كيرپيچنىي» الابىندا 10 كوشەگە جوندەۋ جۇرگىزۋ كەرەك. «قازقالاشىقتا» 4 كوشە وسىنداي جۇمىستاردى كۇتىپ تۇر. بارلىق كوشەلەرگە جوبامەن 252 ملن تەڭگە قاجەت», – دەدى ول.
الماتى اۋدانى بويىنشا كەيىنگى ءۇش جىلدا 58 كوپقاباتتى ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن. اۋداندا 77 ءىرى كاسىپورىندار جۇمىس ىستەيدى. سونداي-اق تۇرعىندار دەمالىپ, كوڭىل كوتەرەتىن 5 ساياباق, 20 گۇلباعى, سپورت الاڭدارى مەن بالالاردىڭ ويىن الاڭدارى بار.
«جەلەزنودوروجنىي جانە پرومىشلەننىي تۇرعىن ءۇي الاپتارىندا ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ وشاقتارىنىڭ جاندارىنان 4 جىلى ايالداما پاۆيلوندارى ورناتىلدى. وڭتۇستىك-شىعىس كەشەنىندە اۋلا اۋماعى اباتتاندىرىلدى»,– دەدى اۋدان اكىمى ادىلبەك سارسەمباەۆ.
اكىمدەردىڭ ەسەبىن تىڭداعان شاھار باسشىسى ا.كولگىنوۆ:
«بۇگىنگى القالى جيىن قوعامدىق كەڭەسپەن, قالانىڭ شەت جاعىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارىمەن اقىلداسۋ. جينالىپ قالعان ماسەلە وتە كوپ. ءبىرىنشى مىندەتىمىز ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ جىل باسىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ 28-سەزىندە قالانىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان ايماقتى دامىتۋعا قوسىمشا قاراجات بولىنەتىنىن ايتتى. ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى ءۇش قالاسىنا 90 ملرد تەڭگە بولىنەتىنىن ايتتى. پرەزيدەنتىمىز ق.توقاەۆ تا ەلوردانىڭ دامۋىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. ەڭ نەگىزگىسى, قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋدى بىزگە مىندەتتەدى. ءبىز بۇرىنعىداي جىلىنا ءبىر رەت ەسەپ بەرۋمەن عانا شەكتەلىپ قويمايمىز. حالىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ, بار ماسەلەنى بىرىگىپ شەشەتىن بولامىز. ولقىلىقتار جويىلمايىنشا, ءبىر بارعان جەرگە قايتا-قايتا باراتىن بولامىز», – دەپ ءسوزىن قورتىندىلادى.
سونىمەن شەت اۋداندار ماسەلەسى شەت قالمايدى دەگەن سەنىم بار.
