ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنان قۇرىلعان «كاۋسار» مادەني-تانىمدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن جازۋشى–جۋرناليست, زەردەلى زەرتتەۋشى جارىلقاپ بەيسەنبايۇلىمەن «شوقان جولى» اتتى كەزدەسۋ كەشى ءوتتى.
كازاق كوگىنەن قۇيرىقتى جۇلدىزداي اعىپ وتكەن شوقان بابامىزدىڭ مۇراسىن زەرتتەۋگە كورنەكتى عالىم الكەي مارعۇلان ەلەۋلى ەڭبەك ءسىڭىردى. ارداقتى تۇلعانىڭ ارتىندا قالعان جازبالارىن جيناقتاپ, كوپ تومدىعىن شىعاردى. عىلىمي مونوگرافيا جازدى. ودان كەيىن شوقانتانۋعا قوماقتى ۇلەس قوسقان ازاماتتىڭ ءبىرى – جارىلقاپ بەيسەنبايۇلى. كەش بارىسىندا قالامگەر جاستارعا ءوزىنىڭ ءومىر جولىنان تاعىلىمدى ءسوز ءوربىتتى. زەردەلى زەرتتەۋشىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىپ ءجۇرىپ, سول كەزدەگى «لەنينشىل جاس» («جاس الاش») گازەتىنە قىزمەتكە ورنالاسىپ, الپىسىنشى جىلدارى ادەبي سىننىڭ كورىگىن لاۋلاتقان اسقار سۇلەيمەنوۆ, ءابىش كەكىلباەۆ, زەينوللا سەرىكقاليەۆ, مۇحتار ماعاۋين, رىمعالي نۇرعالي سەكىلدى ازاماتتاردىڭ جۋرناليست بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپالى تيگەندىگىن باياندادى. اسىرەسە, بەلگىلى سىنشى زەينوللا سەرىكقاليەۆتىڭ جازۋ ءستيلى, شىعارمانى تەرەڭ تالداۋى قىزىقتىرعانىن ايتىپ, ءومىرىنىڭ جارقىن بەلەسىنە اينالعان شوقانتانۋعا قالاي كەلگەندىگىن اڭگىمەلەدى.
– 1975 جىلى شوقاننىڭ 140 جىلدىعى قارساڭىندا قولىما عالىمنىڭ 1856 جىلى جازىلعان «ىستىقكول ساپارىنىڭ كۇندەلىگى» جايىنداعى جازباسى ءتۇستى. سونى زەر سالىپ وقىپ, وسى جولمەن ءجۇرىپ وتسەم دەپ ويلادىم. بۇل ۇسىنىسىمدى سول كەزدەگى گازەتتىڭ باس رەداكتورى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ قولداپ اكەتتى. سودان ساپارعا شىقتىم. سەمەيدەن باستاپ, ىستىقكولگە دەيىنگى ولكەنى ارمانسىز ارالادىم. عاجايىپ اسەر الدىم. ناتيجەسىندە «شوقاننىڭ ىزىمەن» اتتى العاشقى كىتابىم جارىق كوردى. ۇلى ادامنىڭ 150 جىلدىعى تۇسىندا عالىمنىڭ تۋعان, قىزمەت ىستەگەن جەرلەرىن تاعى ءبىر شولىپ شىعىپ, ەكىنشى جيناعىم جازىلدى. كەڭەس زامانىندا ايتۋلى تۇلعانىڭ ءبىر عانا قىرى زەرتتەلدى. ونىڭ كەنەسارى قوزعالىسى تۋرالى بىلگەندەرى, ۇلتتىڭ ازاتتىعى جايىنداعى ايتقان ويلارى مۇلدە قوزعالمادى. تاۋەلسىزدىك الدىق. شوقانتانۋدىڭ جاڭاشا ءداۋىرى باستالار دەپ ويلادىم. ارادا ءبىرتالاي ۋاقىت ءوتتى. ول تۋرالى جازىلعان تىڭ ىزدەنىستەر بايقالمادى. سودان بەلدى بەكەم بۋىپ, تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان «شوقان» دەگەن 40 باسپا تاباقتى قۇراعان رومان-ەسسە جازدىم. 2009 جىلى جارىق كوردى. بۇل كىتاپ رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ نازارىنا ءتۇسىپ, ولار ەڭبەكتى ورىسشاعا اۋدارىپ, 2015 جىلى ماسكەۋ ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ شتاب-پاتەرىندە تانىستىرىلىمىن وتكىزدى» دەدى جازۋشى.
قالامگەر ءوز سوزىندە شوقانۋاليحانوۆتىڭ 19 جاسىندا قادىرعالي جالايىردىڭ كىتابىن وقىپ, وعان عىلىمي تالداۋ جاساعانىن, مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ «تاريحي راشيدي» ەڭبەگىن العاش زەرتتەگەنىن جەتكىزدى. كەيىنگى كەزدە شوقاننىڭ ءولىمى تۋرالى ءتۇرلى الىپقاشپا سوزدەر بار. جارىلقاپ اعا ونىڭ ءبارى بوس قاۋەسەت ەكەندىگىن ايتىپ, اسىل ەردىڭ قۇرت اۋرۋىنان كوز جۇمعاندىعىن ناقتى دالەلدەرمەن كەلتىردى. شارا بارىسىندا بەيسەنبايۇلى «بۋىرقانعان بوياۋلار», «ادەپ الەمى», «ارعى تۇركتەر اقيقاتىنىڭ ىزىمەن» اتتى كىتاپتارىنىڭ جازىلۋى جايىندا دا ءسوز قوزعاپ, ستۋدەنتتەردىڭ قويعان سۇراقتارىنا مازمۇندى جاۋاپ بەردى.
كەزدەسۋدى تۇيىندەگەن ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى, اكادەميك ديحان قامزابەكۇلى ج.بەيسەنبايۇلىن اۋىلدىڭ قارا بالاسىنان مادەنيەتتانۋدىڭ ۇزدىك ۇلگىسىنە اينالعان ازامات دەپ باعالاپ, وعان وقۋ ورداسىنىڭ ەستەلىك مەدالىن تابىس ەتتى.
ازامات ەسەنجول
