شىبىن-شىركەيگە شابۋىل

ەلوردامىزعا العاش رەت كوشىپ كەلگەندەردىڭ ءالى دە ەسىندە بولار. بۇل جەردىڭ ماسالارى جاۋداي بولاتىن. قازىرگى كۇنى ىزىڭ ەتكەن شىبىن دا, بەيمەزگىل ۇشقان شىركەي دە ونشا كوپ ەمەس. قارا بۇلتتاي قاپتاعان ماسا دا كورىنبەيدى. دەگەنمەن ولار مۇلدەم جويىلىپ كەتكەن جوق. بۇل – قانسورعىشتاردىڭ ىزىڭداپ مازامىزدى الماۋىن قاداعالاپ وتىرعان ارنايى قىزمەت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى.

ماسانىڭ تۇمسىعى وتپەيدى
كوكتەمنىڭ العاشقى شۋاعىمەن ماسا بىتكەن سۋلى جەرلەردە جۇمىرتقالاي باستايدى. ودان قالدى ىلعالدى, جەل قاقپاعان جەرتولەلەردىڭ قۋىستارىندا دا ۇيالايدى. وسىندا ءونىپ-ءوسىپ, كەيدە قىستىڭ كۇنى دە تىرشىلىگىن ۇزبەي, پاتەرلەردى باسىپ قالىپ جاتادى. سوندىقتان دا ماسالارمەن كۇرەس جاز بويىنا ولاردىڭ بيولوگيالىق وسىمتالدىعىنا قاراي ەكشەلەنىپ, مەديتسينالىق ماقساتتاعى ينسەكتيتسيدتەرمەن وڭدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.

ەلوردامىزدا ءساۋىردىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنەن باستاپ قالا اۋماعىنداعى كىشىگىرىم شالشىقتار مەن سۋ توعاندارىنىڭ اينالاسى تۇگەلدەي دەرلىك ارناۋلى پرەپاراتتارمەن دارىلەندى. ماسالاردىڭ جۇمىرتقالارىن جويۋ ەلوردانىڭ جۇزدەن استام سۋ توعاندارىنان بولەك, قالانىڭ شەتىنەن 3-5 كم راديۋستى قامتىپ وتىر. وڭدەۋ جۇمىستارىنىڭ مەرزىمى مەن كەزەڭدەرى ەنتومولوگيالىق كورسەتكىشتەردىڭ نەگىزىندە جاندىكتەردىڭ جاپپاي ۇشىپ شىعۋىنا دەيىن 2-4 كۇن بۇرىن انىقتالادى. ماسالاردى جويۋ ۋلترا-كىشى كولەمدى سەبىزگىلەر, تەرمو جانە جەل گەنەراتورلارىنىڭ كومەگىمەن جۇرگىزىلۋدە. ماماندار قولدانىلىپ وتىرعان پرەپاراتتاردىڭ تيىمدىلىگىنە ءمان بەرىلەدى. سارى ماسادان بولەك, ارا, كوبەلەك سەكىلدى جاندىكتەردى قوسا جويمايتىنىن ايتىپ وتىر.

مەملەكەتتىك تاپسىرىس ارقىلى تەندەردى جەڭىپ العان «دەزينفەكتسيا» جمم بقوۇ جانە «ستوليچنايا دەزينفەكتسيا» جشس قانسورعىشتاردىڭ قالادا قاپتاپ كەتپەۋى ءۇشىن استانانىڭ اينالاسىندا قورعانىس كەدەرگىسىن قۇرۋ بويىنشا دا جۇمىس­تارىن باستاپ كەتتى. ال ءساۋىردىڭ سوڭىنان باستاپ ورامىشىلىك اۋماقتا وڭدەۋ شارالارى باستالدى. دەزينسەكتسيالىق جۇمىستاردى جۇرگىزۋگە قالا بويىنشا 120 دەزينفەكتور جۇمىلدىرىلعان.

دەگەنمەن اكىمدىك جوسپارلاعان جۇمىستاردىڭ 100 پايىز ورىندالعانىنا قاراماستان, جاندىكتەر ەلوردا تۇرعىندارىنا ءالى دە بولسا ىڭعايسىزدىقتار تۋدىرۋدا. ونىڭ ءبىر سەبەبى – كوپپاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردىڭ جەرتولەلەردىڭ جاعدايى­نا تىكەلەي قاتىستى. كەيبىر ۇيلەردىڭ جەرتولەسى تازارتىلماي, جورعالاۋشى جانە قاناتتى شىبىن-شىركەيلەردىڭ ۇياسىنا اينالىپ وتىر.

پيك-تەر نەگە سەلقوس؟
ماسالار مەن كەمىرگىشتەرگە قارسى شارالاردىڭ ناتيجەلى وتۋىنە جەرگىلىكتى پيك-تەردىڭ كوپ پاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردىڭ جەرتولەلەرى مەن اۆتوتۇراقتارىندا دەزينسەكتسيالىق جۇمىس­تاردى ساپاسىز جۇرگىزۋى دە كەرى اسەر ەتىپ وتىر. مىنا مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, سارىارقا اۋدانىندا 139 پيك-ءتىڭ (890 ءۇي) ىشىندە 108 پيك (890 ءۇي), ياعني 78 پايىزى دەزينسەكتسيا جۇرگىزۋ تۋرالى كەلىسىمشارتقا وتىرعان. ماسالارعا قارسى وڭدەۋ شارالارى 8 پيك-تە (22 ۇيدە) جۇرگىزىلگەن. سونىمەن بىرگە, 3 مامىرداعى جاعداي بويىنشا كەلىسىمشارتتارعا وتىرۋ احۋالى وزگەرىسسىز قالدى (78 پايىز), بىراق 7 پيك-تە (49 ءۇي) دەزينسەكتسيالىق شارالار جۇرگىزىلدى. بۇگىنگى كۇنى 15 پيك-تە (71 ءۇي) 11 پايىز وڭدەۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ وتىر. الماتى اۋدانىندا 221 پيك-ءتىڭ (1084 ءۇي) 94-ءى (516 ءۇي) – 42 پايىز (5.04.17 ج. – 40 پايىز) دەزينسەكتسيا تۋرالى كەلىسىمشارتقا وتىردى. ماسالارعا قارسى وڭدەۋ شارالارىن 2 پيك (3 ءۇي) جۇرگىزدى. ەسىل اۋدانى بويىنشا: 86 پيك (208 ءۇي) دەزينسەكتسيا تۋرالى كەلىسىمشارتقا وتىردى – 43 پيك (91 ءۇي) – 49 پايىز (29 پيك (65 ءۇي) – پايىز 36 پايىز), «ديدار» پيك – 2 ءۇي وڭدەۋ شارالارىن جۇرگىزدى.
كەلتىرىلگەن مالىمەتتەر ەلوردالىق پيك-تەردىڭ دەزينسەكتسيا ماسەلەلەرىنە نەمقۇرايلى قارايتىنىن كورسەتەدى. مۇنداي جاۋاپسىزدىق پيك-تەر كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم بولا تۇرىپ, قر اقبك «حالىقتىڭ سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاۋاتتىلىعى سالاسىنداعى زاڭنامانىڭ تالاپتارىن, سونداي-اق گيگيەنالىق نورماتيۆتەردi بۇزۋ» 524-بابىنا جاتپايتىنىمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. اتالعان باپتى بۇزعانى ءۇشىن جەكە تۇلعالار ءۇشىن – 10, لاۋازىمدى تۇلعالار, شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن – 20, ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن – 40, ءىرى كاسىپكەرلىك سۋبەك­تىلەرى ءۇشىن 120 اەك كولەمىندە جازا قاراستىرىلعان.
سايىپ كەلگەندە, ادام ومىرىنە قولايسىزدىق تۋدىراتىن قانسورعىشتارمەن كۇرەستى قاداعالايتىن – تۇرعىنداردىڭ ءوزى. ولار جەرتولەدە بولىپ جاتقان جاعدايدى ءبىلىپ, سۋ باسسا قۇرعاتىپ, اۋىق-اۋىق جەلدەتىپ وتىرىلۋىنا ءمان بەرۋى كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا ءتيىستى مامانداردى شاقىرۋ قاجەت. قالا بويىنشا ورتا ەسەپپەن 1 شارشى مەترگە 25 تەڭگەدەي باعاسى بەكىتىلگەن زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك, حيميالىق پرەپاراتتاردىڭ ەكولوگيالىق مولشەرى ايقىندالىپ, ادام اعزاسىنا زيان كەلتىرمەۋ ءۇشىن بارلىق شارالار قاراستىرىلعان.

ماسالاردىڭ جۇمىرتقالارىن جويۋ ەلوردانىڭ جۇزدەن استام سۋ توعاندارىنان بولەك, قالانىڭ شەتىنەن 3-5 كم راديۋستى قامتىپ وتىر. وڭدەۋ جۇمىس­تارىنىڭ مەرزىمى مەن مەرزىمدىلىگى ەنتومولوگيالىق كورسەتكىشتەردىڭ نەگىزىندە جاندىكتەردىڭ جاپپاي ۇشىپ شىعۋىنا دەيىن 2-4 كۇن بۇرىن انىقتالادى. ماسالاردى جويۋ ۋلترا-كىشى كولەمدى سەبىزگىلەر, تەرمو جانە جەل گەنەراتورلاردىڭ كومەگىمەن جۇرگىزىلۋدە

– جاز بويىنا 5-6 مارتە ماسانى جويۋ شارالارى تۇراقتى جۇرگىزىلىپ وتىرادى. قالا اۋماعىن بىرنەشە بولىكتەرگە ءبولۋ ارقىلى جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىنە نازار اۋدارامىز. ءبىر ماسا ء(بىر سالعاندا) 200-گە دەيىن جۇمىرت­قا سالادى. دەمەك, الدىن الۋ شارالارى بولماسا, دەس بەرمەي كەتۋى ابدەن مۇمكىن. سونىمەن بىرگە, ديزەنفەكتسيا جۇرگىزىلمەسە, باسقا دا پارازيتتەر كوبەيىپ كەتەدى, – دەيدى سارىارقا اۋدانى وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمىنىڭ باسشىسى مىندەتىن اتقارۋشى جاسۇلان باگيسوۆ.

كەمىرگىشتەردەن كەلەتىن كەسەل بار
استانادا دەراتيزاتسيالىق شارالاردىڭ كوكتەمگى كەزەڭى اياقتالدى. ءساۋىردىڭ 14-ىنەن 25-ىنە دەيىن قالا باسشىلىعىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەلوردانىڭ جەكە سەكتورىندا جاپپاي دەراتيزاتسيا ءوتتى. كەمىرگىشتەرمەن كۇرەس شارالارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا 20 000 تۇرعىن ءۇي قامتىلدى.جۇمىس بارىسىندا ءبىر مىڭنان استام تۇرعىن ۇيلەردە كەمىرگىشتەردىڭ ۇيالاعانى انىقتالدى. قايتالاپ وڭدەۋ جۇمىستارىنان كەيىن بۇل ايماق تۇگەل دەرلىك كەمىرگىشتەردەن تازارتىلدى.

الايدا كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ جەرتولەلەرى مەن اۆتوتۇراقتارىندا جۇرگىزىلگەن دەراتيزاتسيالىق جۇمىستار ساپاسىنىڭ ناشارلىعىن ايتا كەتۋ كەرەك. بۇل جۇمىس ءبىر ۋاقىتتا جاپپاي جۇرگىزىلمەي, كەمىرگىشتەردىڭ جىلى ورنىن تاستاپ, باسقا جەرگە اۋىپ كەتۋىنە جول بەرىلىپ وتىر. وسىلايشا, كەمىرگىشتەردى جويۋ­عا تۇرعىن ءۇي پاتەرلەرى كووپەراتيۆتەرى ءمان بەرمەي وتىر. مىسالى, سارىارقا اۋدانىندا 842 تۇرعىن ءۇيدى قامتيتىن 130 پيك-تەردىڭ 94 پايىزى دەراتيزاتسيا بويىنشا كەلىسىمشارتتارعا وتىرعان. الماتى اۋدانى بويىنشا – 137 پيك, ال ەسىل اۋدانىندا بار بولعانى 60 پيك ءوز ايماعىندا دەراتيزاتسيا جاساۋعا ءوتىنىش بەرگەن.
ساپاسىز جۇرگىزىلگەن دەراتيزاتسيالىق شارالار كەمىرگىشتەر تاسىمالدايتىن تۋليارەميا, ليستەريوز, لەپتوسپيروز جانە يەرسينيوز سياقتى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ تارالۋىنا سەبەپ بولۋى مۇمكىن. بيىلعى جىلدىڭ ساۋىرىندە, 2002 جىلدان بەرى, تىركەلمەگەن ليستەريوزعا شالدىعۋدىڭ 1 وقيعاسى ورىن الىپ وتىر. سونداي-اق, كەمىرگىشتەر تىستەپ العان ادامدار قالا ەمحانالارىنا بارىپ ەم قابىلداعان. دەمەك, تۇرعىندار دەراتيزاتسياعا نەمقۇرايلى قاراماي, دەر كەزىندە تازالاۋ جۇمىستارىن ساپالى اتقارۋعا اتسالىسۋى كەرەك.

ايگۇل ۋايسوۆا