نۇرسۇلتان نازارباەۆ شەرحان مۇرتازانىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى تۋعان-تۋىستارى مەن جاقىندارىنا كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن جولدادى.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى شەرحان مۇرتازانىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى حاباردى زور كۇيزەلىسپەن قابىلدادى.
«شەرحان مۇرتازا بۇكىل عۇمىرىن ءتول ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىنا ارناعان ءبىرتۋار ازامات, قازاقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ, جوعىن جوقتاعان نار تۇلعالى قالامگەر, قارىمدى قوعام قايراتكەرى بولدى. ۇلت رۋحانياتىندا وزىندىك قولتاڭباسى بار زاڭعار جازۋشى سوڭىنا مول مۇرا, ءورىستى ونەگە قالدىردى.
شەرحان مۇرتازا قازاق جۋرناليستەرىنىڭ بىرنەشە بۋىنىن تاربيەلەگەن ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ بيىك بايتەرەگى ەدى. قاشاندا ادىلدىك پەن اقيقاتتىڭ الداسپانى بولعانى ءۇشىن قارا ءسوزدىڭ زەرگەرى, شىندىقتىڭ شىراقشىسى اتانعان شەرحان مۇرتازانى حالقى «شەراعاڭ» دەپ قادىر تۇتتى. سوناۋ تەمىرتاۋداعى ەڭبەك جولىمنىڭ تىكەلەي كۋاسى بولعان ول تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاعان جىلداردا دا جانىمدا ءجۇرىپ, ەلدى ىلگەرىلەتۋ ىسىنە زور ۇلەس قوستى.
شەرحان مۇرتازانىڭ قازاق رۋحانياتىنداعى ورنى مەن جارقىن بەينەسى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى دەپ سەنەمىن» دەلىنگەن جەدەلحاتتا.
ءيا, كەشە عانا سىرعىپ وتكەن 28 قىركۇيەكتە 86 جاسقا تولعان كورنەكتى قوعام قايراتكەرى, قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, قاي قىرى بولسا دا اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇراتىن ۇلتتىڭ ايتۋلى تۇلعالاردىڭ بىرەگەيى – شەرحان مۇرتازا دۇنيەدەن وزدى.
اقيقاتتىڭ الداسپانى ەدى
قازاق جۋرناليستيكاسىندا «شەرحان مۇرتازا» دەگەن ەسىم اسا قۇرمەتپەن ايتىلادى. ويتكەنى بۇل كىسى وسى سالاعا قانجارداي ءتىلىپ تۇسەر شىندىق پەن وزگەشە ورنەك اكەلدى. كەشەگى كەڭەستىك ءداۋىردىڭ قىراعى كوزدەرى توبەسىنەن ءتونىپ وتىرعان تۇستا دا شەرحان اعامىز باسقارعان رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالدار ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەدى. تاۋەلسىزدىك العان تۇستا ەلىمىزدىڭ باس گازەتىنە اقبەرەن ازاماتتىڭ باسشىلىققا كەلۋى ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ وتىرعان حالىقتىڭ كوڭىلىن باسىپ, ەلدىك ماسەلەلەرگە ۇندەپ, ۇلت رۋحىن اسقاقتاتتى. سول جىلدارى باسشىلىققا بارعان ۇلتتىق بوياۋى از «قازاقستان» تەلەراديوكومپانياسىن ۋاقىت ىرعاسىنا ىلەسكەن جاڭا ساپاعا كوتەردى. جالپى, شەرحان اعا باسقارعان ۇجىمنىڭ ايى وڭىنان تۋىپ, شارۋاسى ۇرشىقتاي اينالىپ جۇرە بەرەدى.
بىرەگەي تۇلعا سانالى عۇمىرىندا قالامگەرلىك پەن قايراتكەرلىكتى قاتار ۇستادى. سۋرەتكەردىڭ قارىمدى قالامىنان الدەقاشان قازاق ادەبيەتىنىڭ اسىل قازىناسىنا قوسىلعان ويى قۇنارلى, ءسوزى شۇرايلى ەڭبەكتەر تۋدى. ءبىراز جىلدار پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ بيىك مىنبەدەن ۇلتتىق تۇتاستىق, ءتىل, ءدىن, ءدىل جايىندا شامىرقانىپ سويلەگەندە تۇكپىردەگى اۋىلدا جاتقان اعايىننىڭ ايىزى قانىپ, ريزا بولاتىن. شەرحان اعامىز ەلىمىزدىڭ باس ورداسىن الاتاۋدىڭ ىرگەسىندەگى اسەم قالادان ارقا توسىنە كوشىرۋ يدەياسىن قولداپ, ءوزى الدىمەن استاناعا ات باسىن تىرەدى. 2002 جىلى وعان «استانا قالاسىنىڭ قۇرمەتى ازاماتى» اتاعى بەرىلدى.
مىنە, تۋعان حالقى ءۇشىن ولشەۋسىز ەڭبەك ەتىپ, ۇلتتىڭ ابىرويى مەن ۇياتىنا اينالعان ارداقتى ازامات ەرجۇرەك بابالارى كوش تارتقان جاققا بەت بۇردى. باقۇل بولىڭىز, شەراعا!
«استانا اقشامى»
رەداكتسياسىنىڭ ۇجىمى
تابيعاتىنان ۇلكەن تۇلعا
حالقىمىزدىڭ اسىل پەرزەنتى شەرحان مۇرتازا دۇنيەدەن وزىپ, ەلىمىز قايعىدان قارا جامىلدى. بۇل كىسى از عۇمىر كەشتى دەپ ايتا المايمىن. جاقسى ءومىر ءسۇردى. قازاقتىڭ قيسايىپ تۇرعان تاعىدىرىن تۇزەۋگە جان اياماي جۇمىس ىستەدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ قالىپتاسۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى.
جالپى, شەرحان – تابيعاتىنان ۇلكەن تۇلعا. قاي كەزدە قينالعان, تىعىرىققا تىرەلگەن كەزدە حالقىنىڭ جوعىن جوقتادى. جازۋشىلىعى دا ءبىر توبە. كورنەكتى قوعام قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ كورگەن قيىندىعى مەن باسىنان كەشكەن وقيعالارىن كوركەم سوزبەن زەردەلەگەن سۇيەكتى ەڭبەك جازدى. كەزىندە تۇرار تۋرالى جازعاندار قاتتى جازالاندى. سونى بىلگەن مەن, شەرحانعا سولاردىڭ تاياعى تيە مە ەكەن دەپ ويلاپ ءجۇردىم. ال بۇل كىسى ەشكىمنەن تايسالماي, ايتۋلى تۇلعانى ءتىرىلتتى. سودان كەيىن قالامگەردىڭ قايسار قالامىنان اياۋلى اناسى جايىندا «اي مەن ايشا» اتالعان رومان تۋدى. مەنىڭ بىلۋىمشە, الەمدە انا تۋرالى جازعان كىتاپ كوپ. سولاردىڭ ىشىندە ءۇش جازۋشىنىڭ تۋىندىسىن بولەك كورەمىن. ءبىرىنشىسى – ماكسيم گوركي, ەكىنشىسى – شىڭعىس ايتماتوۆ, ءۇشىنشىسى – شەرحان مۇرتازا. بۇل سۋرەتكەرلەر جەر جۇزىندەگى بارلىق انانىڭ جيىنتىق بەينەسىن شىنايى سومدادى.
ءبىراز جىلدار رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا جەتەكشىلىك ەتىپ, وعان ماڭدايىنىڭ جۇلدىزى جانعان جاستاردى جينادى. ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە باس رەداكتور بولىپ, ۇلكەن, كۇردەلى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى كۇن قۇرعاتپاي كوتەردى.
ءبىز ەكەۋمىز بىلايعى تىرشىلىكتە ءجيى كەزدەسىپ, ءومىر, تاريح, وتكەن زاماندار تۋرالى وي تارقاتىپ جۇردىك. ءبىر كەزدەسكەندە ءبىر ماسەلەگە جانى كۇيىپ, رەنجىپ تۇردى. سوندا مەن وعان: – وعان نەگە رەنجيسىز, ءومىر سولاي. بۇل ءومىر ارناسىنان قاشان تولىپ اعىپ ەدى, ءبىر كەم دۇنيە ەمەس پە؟! – دەگەنىمدە, ماعان ويلانىپ قاراپ قالدى. كەيىن وسى فيلوسوفيالىق ۇعىمدى شىعارما ارقاۋىنا اينالدىردى.
جاسىنان جەتىم ءوسىپ, از قيىنشىلىق كورگەن جوق. و دۇنيەدە كورەتىن جاقسىلىعى كوپ بولسىن!
ومىربەك بايگەلدى,
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى
تاقىرىپتى تالاپشىلدىقپەن تاڭداتاتىن
…1990 جىلعى تامىز ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرىنىڭ ءبىرى ەدى. «ەگەمەندى قازاقستان» (سول كەزدەگى اتاۋى) گازەتىنىڭ باس رەداكتورى شەرحان مۇرتازانىڭ كابينەتىندە وتىرمىن. ەكىنشى قايتارا اشىلعان تورعاي وبلىسى بويىنشا گازەتتىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىنە تاعايىنداعان بۇيرىعىنا شەراعاڭ مەنىڭ كوزىمشە قول قويىپ, قولىمدى قىسىپ:
– ال, قايسار مىرزا, ىسكە ءسات! ەلىڭە سالەم ايت, – دەدى دە, جۇزىمە تىكتەلىپ ودىرايا قاراپ ءسال ءۇنسىز قالدى دا, ءسوزىن ءارى جالعادى:
– بارعاسىن نەندەي تاقىرىپتان باستايسىڭ؟
– ەگىن وراعى ءجۇرىپ جاتىر عوي… سودان باستاسام…
– جوق! ەگىن ورىلار! رۋحاني ولقىلىقتىڭ ورنى تولماسا ناعىز اقسايتىن جەرىمىز – سول! ءسىز تورعاي وبلىسى جابىلعاندا جەزقازعانعا امالسىز كوشكەن تەاتردى قايتىپ ورالتۋ تۋرالى ماسەلە قوزعاڭىز! جاراي ما؟! – دەدى تۇنەرىڭكىرەپ.
ماقۇلداپ باسىمدى يزەدىم: «جارايدى! شەراعا!»
…سودان كەيىن دە شەراعاڭ تاپسىرعان قانشاما تىڭ تاقىرىپتاردى زەرتتەپ جازۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم دەسەڭىزشى. م.دۋلاتوۆتىڭ جات ەلدەگى مۇردەسىن 57 جىلدان سوڭ تۋعان جەرىنە تابىستاعان ەرەن وقيعا تامامدالىسىمەن ارقالىقتاعى ماعان ادەيى قوڭىراۋ شالىپ, جۇرەكجاردى العىسىن ءبىلدىرىپ ەدى-اۋ!
ء…وتتى ومىردەن شەراعام! كوڭىل كۇپتى, قايعىرىپ, ەلەڭدەي بەرەم… بۇعان دەيىن جازۋ ۇستەلىنە وتىرعانىمدا «شەراعام قانداي تاقىرىپ ۇسىنار ەدى؟» دەگەن ءدۇدامال سۇراق قالام ۇشىندا تەپكىلەنەتىن… تىنىش جاتپاس شەراعام جۇماقتا دا… ويتكەنى ناعىز اڭىز باس جورنالشى بىزدەرگە تەك جاقسى جازۋدىڭ وسيەتىن تاستاپ كەتىپ ەدى عوي! شەراعانىڭ تاقىرىپتارى تۇگەسىلمەيدى. سەبەبى ولار – ءار جورنالشىنىڭ جۇرەگىنە اۋاداي قاجەت تاعىلىم, تاڭداۋ! قوش, باس ۇستاز!
قايسار ءالىم,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك
سىڭىرگەن قايراتكەرى
شەراعاڭنىڭ شەكپەنى
شەراعاڭ – قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ءبىر ءداۋىرىنىڭ قابىرعاسىن قالاپ, شاتىرىن جاپقان, قايراتكەرلىگىمەن ۇلتتى ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن تۇلعا. ەڭ باستىسى, شەراعاڭ ادام تاربيەلەدى, مامان تاربيەلەدى. ءار ولكەدەن, ءار ايماقتان قالامىنىڭ جەلى بار, ايتار ويى بار جاستاردى جينادى جانىنا, شىعاردى ولاردىڭ ءبارىن. قازىر دە شەراعاڭ شاكىرتتەرى جەتەكشى باسىلىمداردى باسقارىپ وتىر.
ادەتتە, الدىڭعى قاتاردا كەلە جاتقان ادام ەشكىمنىڭ اياعىن شالمايدى. شەراعاڭ دا ەشكىمنىڭ اياعىن شالعان جوق. ويتكەنى ودان ەشكىم وزعان ەمەس. شەراعاڭ ءتورت تۇياعى تىپىرشىپ, شابىس تىلەپ تۇراتىن تۇلپارلاردى جالىنان سيپاپ, بايگەگە قوستى.
كەزىندە شەراعا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە باس رەداكتور بولىپ كەلدى. سوندا اقبەرەن ازاماتتىڭ ارعىماقتى ءوزى ءمىنىپ قانا قويماي, ارتىنان شاكىرتتەرىن مىنگەستىرىپ, وزىمەن بىرگە ەرتىپ جۇرەتىن ۇستازدىق قاسيەتى ەشكىمدە جوق ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. شەراعاڭنىڭ شەكپەنىنەن شىقتىمىز دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى دە وسى ءسوزدى ايتارى حاق. بەينەلەپ ايتقاندا, شەراعاڭ – قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ۇلكەن مەكتەبى عانا ەمەس, وردالى وي ايتاتىن وقۋ ورنىنا اينالاتىنداي ەڭبەك قالدىرعان الىپ تۇلعا.
كوپەن امىربەك,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك
سىڭىرگەن قايراتكەرى
ارىستان
…بورىدەن –
ءبورىلىنىڭ بايراعىنان,
اتا جاۋ سەسكەنەتىن ايبارىنان!
جاسىننىڭ وتى لاۋلاپ تۇرۋشى ەدى, –
شاعىلعان كۇنگە التىن ايدارىنان…
قوش, قاراورمانىمنىڭ ارىستانى!
(الاشتىڭ قاي جاۋىمەن الىسپادى؟).
كەلمەسكە و دا كەتىپ, ەندى بىزگە
زامانى ارىستاننىڭ الىستادى…
قويان دا, تۇلكى دە ەندى بي بولادى.
ءبىزدىڭ مي سول نە ايتسا يلانادى.
…ارىستان گۇرىلدەيدى تۇسىمىزدە,
ول – ءبىزدى يت پەن قۇسقا قيماعانى.
كوز جاسى ومىراۋدا تارامدالعان, –
اكەڭ دە قالعان ءوستىپ, اناڭ قالعان;
الاشتىڭ ارىستارى كەتكەن كەزدە,
وسىنداي الما-عايىپ زامان بولعان.
زامانى ارىستاردىڭ الىستادى,
جاعىمىز, قول دا تۇر ما قارىسقالى؟
قاراورمان قالدى بىزدە كۇڭىرەنىپ,
قايتەيىن, جوق قوي, بىراق ارىستانى؟!.
سەرىك اقسۇڭقارۇلى,
اقىن
