استانا قالاسىندا 2016 جىلى 295 بالانىڭ كوزىنە وتا جاسالعان. بۇل كورسەتكىش 2017 جىلى نەبارى 233-كە ازايعان. 2018 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 23 بالا قوس جانارىنا ەم-دوم الىپتى. بۇل مالىمەتتەردى ەلوردامىزداعى قازاق كوز اۋرۋلارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ فيليالىنان الدىق.
ءبىلىپ جۇرەتىن ءبىر دەرەك
سوقىرلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا حالىقارالىق اگەنتتىكتىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك, الەمدە شامامەن 285 ميلليون ادام كورۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋىنان زارداپ شەگەدى. سونىڭ ىشىندە 19 ميلليوننان استامى – بالالار, ال 39 ميلليون ادام تىپتەن كورۋ قابىلەتىنەن ايرىلعان جاندار.
قازاقستاندا رەسمي دەرەك بويىنشا جىل سايىن شامامەن 1 ميلليون ادام وفتالمولوگ-دارىگەرلەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. كوپ كەزدەسەتىن دەرت تۇرلەرى: قابىنۋ اۋرۋلارى, الىستان كورمەۋشىلىك, سىعىرلىق, قىليلىق, كاتاراكتا, سۋ قاراڭعى. جىل سايىن ەلىمىزدە كوزى كورمەي قالعان 2 مىڭعا جۋىق ادام مۇگەدەك اتانادى. تىركەلگەن زاعيپتار سانى 56 مىڭ ادامدى قۇرايدى, سونىڭ ىشىندە 2 مىڭعا جۋىعى – بالالار.
وقۋشىلاردىڭ 70 پايىزىنىڭ كوزى كورمەيدى
كوز اۋرۋلارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى استانا فيليالىنىڭ بالالار وفتالمولوگى يرينا مەلنيكوۆا سمارتفونعا تاۋەلدى بولىپ قالعان بالالاردىڭ كوز جانارى قۇرعاپ, سىعىرلىققا ءجيى ۇشىرايتىنىنا قاتتى الاڭدايدى. «ءبىز بىردەڭەگە جاقىننان ۇڭىلسەك, كوزدىڭ بۇلشىق ەتى قاتايادى. سونىڭ ناتيجەسىندە كوز بۇرشاعى ءىسىپ, ادامنىڭ قوس جانارى ۇلكەيەدى. بۇل ۇدەرىس كوپكە سوزىلعاندا بۇلشىق ەت قاتتى جيىرىلادى. ۇزاق ۋاقىتقا جيىرىلعاندا سىعىرلىق پايدا بولادى. مۇنداي جاعداي 1 جىل قايتالانسا, كوز ۇلكەيىپ كەتەدى. ۇلكەيگەنى – ناشار كورە باستاعانى. وكىنىشتىسى, ءبىز كوزدى قالاي ەمدەسەك تە, بۇرىنعى ساۋ قالپىنا كەلتىرە المايمىز» دەپ باستادى اڭگىمەسىن يرينا ۆلاديميروۆنا.
وفتالمولوگ-دارىگەر الاتاڭنان قارا كەشكە دەيىن وقۋدان كوزدەرىن دەمالتپايتىن وقۋشىلاردىڭ ۇيگە كەلىپ, سمارتفوننان كوز الماۋىنان جانارلارىنىڭ السىرەيتىنىن ايتادى. «كۇندەلىكتى ومىردە ادام كۇنىنە 30 مىڭ رەت كوزىن جىپىلىقتاتادى. ءار جىپىلىقتاعان سايىن ىلعال بولىنەدى. ەگەر ءبىز ءبىر زاتقا جاقىننان ۇزاق قاراساق, رەفلەكستەرىمىزدىڭ بارلىعى ۇمىت قالادى. ۇيالى تەلەفوننىڭ ەكرانىنان كوز الماۋ, كوزدى جىپىلىقتاتپاۋ اسەرىنەن كوز جانارى قۇرعاي باستايدى. بۇدان كوز شارشاپ, قىزىپ, اۋىرادى. كۇنى بويى سمارتفوننان مۋلتفيلم كورەتىن 5 جاسار بالادان ونى تارتىپ الا المايسىز» دەيدى ول.
يرينا مەلنيكوۆا تەحنولوگيالىق توڭكەرىستىڭ اسەرىنەن بالالارعا تونگەن اپاتتى اشىق ايتتى. «مەكتەپتەردە دارىگەرلىك تەكسەرىس جۇرگىزگەندە ورتا جانە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ 70 پايىزىنىڭ كوزىلدىرىك كيىپ جۇرگەنىن كوردىم. كوزىلدىرىكسىز جۇرگەندەرىنىڭ وزىندە كورۋ قابىلەتى تومەندەگەن. كوز اۋرۋلارىنىڭ ىشىندە سىعىرلىق (ميوپيا), الىستان كورمەۋشىلىك (بليزورۋكوست) كوپ كەزدەسەدى. جاس مولشەرى الۋان ءتۇرلى. ميوپيا – تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋ. بىزگە 5 جاسىندا-اق -10, -15-پەن ەمدەلۋگە كەلەتىن بالالار بار. الىستان كورمەۋشىلىك انىقتالعان ساتتەن-اق ەمدەمەسەك, كوز تارتىلا بەرەدى. بۇل اۋرۋدى بالا 18-20 جاسقا تولعاندا لازەرلىك تۇزەتۋ ارقىلى ەمدەيمىز دەگەندەر قاتتى قاتەلەسەدى. ويتكەنى وتا 18 جاسقا دەيىن جاسالادى. سوندىقتان بالانىڭ دەنساۋلىعىن ويلاساق, سمارتفون, گادجەتتەردى پايدالانۋعا شەكتەۋ قويۋ قاجەت. ەگەر بالانىڭ كوزىندە اقاۋى بولسا, كۇن سايىن 15-20 مينۋتقا عانا رۇقسات بەرگەن ءجون. اقاۋ بولماسا, جارتى ساعاتقا بەرۋگە بولادى. ونىڭ وزىندە 6 جاسقا تولماعان بالاعا بەرۋگە بولمايدى. ايتارىم, كوز جانارى ساۋ بولۋى ءۇشىن تازا اۋادا كوپ ءجۇرۋ, فيزيكالىق قوزعالىس وتە پايدالى» دەيدى بالالار وفتالمولوگى.
دارىگەرمەن اڭگىمەدەن كەيىن دالىزدە ەكى بالاسىمەن قابىلداۋعا كەلگەن انار ەسىمدى ايەلگە جولىقتىق. «بالاڭىزعا سمارتفوندى نەشە جاستان باستاپ بەردىڭىز؟ كوز اۋرۋى بار ما؟» دەپ سۇرادىم. «ەكى جاستان باستاپ بەردىم. سودان قازىر كوزى الىستان كورمەيدى. كوزدىڭ قۇرعاپ, كەبۋى دە بار. التى اي سايىن وفتالمولوگقا قارالامىز. ەم-دومىن جاسايدى» دەدى انار. – مەنىڭ ويىمشا, بالاعا سمارتفوندى كۇنىنە ءبىر-اق ساعاتقا بەرۋ كەرەك. عالامتوردان جاعا ۇستاتاتىنداي اقپارات وقىعانىم بار. رەسەيدە ءبىر بالا كۇنى-ءتۇنى سمارتفونمەن ويناپ, سوقىر بولىپ قالىپتى. مۇنداي اقپاراتقا بەيجاي قاراماۋىمىز قاجەت».
1.ۇيقىسىزدىق تۋعىزادى;
2. دەپرەسسيا جانە مازاسىزدىققا بەيىمدىلىك سياقتى پسيحيكالىق اۋرۋلارعا سەبەپ بولادى;
3. ادامنىڭ تەرىسىن تىتىركەندىرىپ, ماڭداي مەن قۇلاق دەرماتيتىن تۋعىزادى. ويتكەنى كوپ تەلەفونداردا نيكەل, حروم, كوبالت بار;
4. ۋاقىتىنان بۇرىن قارتايتادى;
5. كوز جانارىنىڭ قۇرعاۋى كورۋ قابىلەتىن ناشارلاتادى;
6. اينالاداعى ادامدارعا نازار اۋدارۋ تاپشىلىعى سيندرومىن جانە ۇلكەندەرگە گيپەربەلسەندىلىك تۋعىزادى;
7. سمارتفونعا دەگەن ەرەكشە اۋەستىك الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا اكەلىپ سوعادى.
عالىمدار سمارتفوننىڭ كوزگە زيانىن دالەلدەدى
سمارتفوندار مەن پلانشەتتەرگە شەكتەن تىس اۋەستىك بالانىڭ كورۋ قابىلەتىنە زيانىن تيگىزەدى. ءۇش جىل بۇرىن كارىس عالىمدارى وسىنداي قورىتىندىعا كەلگەن. وفتالمولوگتار 7-12 جاس ارالىعىنداعى مىڭ كارىس بالاسىنا تەكسەرۋ جۇرگىزىپ, سمارتفون مەن پلانشەتتى ءجيى پايدالانۋ كوز جانارىن قۇرعاتىپ جىبەرەتىنىن انىقتادى. كوز قۇرعاعاندا جاسى ازايىپ, ادامنىڭ جانارى قىزارىپ, ىسەدى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كورسەتكەندەي, بالالاردىڭ 6,6 پايىزىندا «كوز قۇرعاۋ» سيندرومى بارى انىقتالدى. وسى دەرتكە دۋشار بولعانداردىڭ بارلىعى كۇنىنە 3,5 ساعاتتان سمارتفون قاراپتى. زەرتتەۋگە قاتىسقانداردىڭ 55 پايىزىنىڭ عانا كوزى ساۋ ەكەنى انىقتالعان, ويتكەنى ولار سمارتفونعا بار-جوعى 37-40 مينۋت ۇڭىلەدى ەكەن.
Common Sense Media زەرتتەۋ كومپانياسىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا قازىر الەمدە ەكى جاسقا دەيىنگى بالالار ءبىر ساعات بويى موبيلدىك قۇرىلعىلاردى پايدالانادى. ەكىدەن ءتورت جاسقا دەيىنگى بالالار – ەكى ساعات, ودان ۇلكەنىرەك بالالار 2,5 ساعات ويىن ويناپ, بەينەجازبا كورەدى. امەريكالىق بالالاردىڭ 38 پايىزى ءتىلى شىقپاي تۇرىپ-اق سمارتفون, پلانشەت جانە ت.ب. گادجەتتەردى قولداناتىن كورىنەدى. ۋكرايناداعى ارت-تەراپەۆتىك قاۋىمداستىق مۇشەسى تاتيانا نازارەنكونىڭ پىكىرىنشە, الەمدەگى پسيحولوگتار گادجەتتەردىڭ 6 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا ۇلكەن زيانىن تيگىزەتىنىن ايتىپ, دابىل قاعۋدا. «مۇنداي جاعداي بالانىڭ سەزىم ورگاندارىنىڭ دامۋىن تەجەپ, سويلەۋ قابىلەتىن ناشارلاتاتىنى جونىندە ناقتى دەرەكتەر بار. اتا-انالاردىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى – ءسابيدىڭ قولىنا ۇزاق ۋاقىت گادجەتتى ۇستاتىپ قوياتىنى. سونىڭ ناتيجەسىندە بالا مەن انانىڭ اراسىنداعى ەموتسيونالدىق بايلانىس ۇزىلەدى» دەيدى ساراپشى.
P.S. پسيحولوگ-ماماندار وتباسىنداعى ۇرىس-كەرىس, اتا-انا مەن بالانىڭ ءبىر-بىرىنە جاتباۋىر بولىپ بارا جاتقانىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە. ءبىر عانا الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋدى الايىقشى. سمارتفونعا تاۋەلدىلىك, شەكسىز ماحاببات وتباسىلىق ومىردە دە كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋعىزادى. توسەكتە بىرگە جاتقان ەرلى-زايىپتىلار اركىم سمارتفونىنان كوزىن الماسا, ول جەردە قانداي باقىت, بەرەكە بولماق؟ ەڭ سوراقىسى, سمارتفوندار كىتاپ وقۋدى الماستىردى. قازىر ۇيقىعا جاتاردا كىتاپتى ەمەس, ەكرانى كىشكەنتاي قۇرىلعىنى جاستانىپ جاتامىز. كىتاپ ميدىڭ شارشاعانىن باسىپ, اعزانى تىنىشتاندىراتىن-دى. ال ەكرانى جاپ-جارىق, جازۋى وتە ۇساق قۇرىلعىلار اعزانىڭ تابيعي ىرعاعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بارىنەن بۇرىن كوز جانارى شارشايدى, توزادى. ەندەشە, سمارتفون سوقىر قىلماسىن دەسەك, كەش بولماي تۇرعاندا جاقسىلاپ ويلانايىقشى!
ءسىز نە دەيسىز؟
يرينا
(ەكى بالانىڭ اناسى):
– مەنىڭشە, سمارتفونداردىڭ تيگىزەتىن زيانىنا ءبىزدىڭ قوعامدا نازار اۋدارمايدى. ءبىر كەزدەرى تەلەديدار پايدا بولعاندا اتا-انامىز: «تەلەديداردى ۇزاق كورمەڭدەر, كوزدەرىڭە زيانى تيەدى» دەۋشى ەدى. ال قازىر تەلەديداردى شەكتەۋسىز كورەمىز. كۇنى بويى قوسىلىپ تۇرادى. ۇيالى تەلەفوندار دا سولاي. ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالىپ كەتتى. ادام دەنساۋلىعىنا ساۋلەلىك زيانى بار. ودان بولەك, سمارتفونعا اۋەستىك الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا اكەلىپ سوعادى. قازىرگى بالالار ءبىر-بىرىمەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە سويلەسەدى, حات جازىسادى. بىراق ولار جاي قاعازعا ادەمى جازا المايدى. تاقپاق, ولەڭ شىعارا المايدى. ماسەلەنىڭ ەڭ ۇلكەنى – وسى. تازا اۋادا سەرۋەندەپ, ۇنەمى ورتادا جۇرگەن بالالاردىڭ مىنەز-قۇلىق دۇرىس قالىپتاسادى دەپ ويلايمىن.
بيكەش اپا
(زەينەتكەر):
– كىشكەنتاي بالاسىنىڭ قولىنا پلانشەت, سمارتفون ۇستاتىپ قويىپ, وزدەرى دە ۇيالى تەلەفونعا شۇقشيىپ وتىراتىنداردى ءجيى كورەمىز. بالا كورگەنىن ىستەيدى. مىسالى, مەنىڭ 10 جاسار نەمەرەم بار. سمارتفون قاراۋعا كۇنىنە ءبىر-اق ساعات ۋاقىت بەرەمىز. باسقا كەزدەرى ساباعىنان, سپورت سەكتسيالارىنا بارۋدان, اعىلشىن ءتىلىن وقۋدان قولى بوسامايدى. بىرەۋلەر بالانى كوپ ۇيىرمەلەرگە بەرۋ زيان دەپ جاتادى. مەنىڭشە, قىمبات سمارتفون الىپ بەرىپ, ۇيگە وتىرعىزىپ قويعانشا, سپورتتىق سەكتسيالارعا اپارۋ – الدەقايدا پايدالى. بالالارعا سمارتفون قاراۋعا تىيىم سالۋ ءۇشىن اۋەلى اتا-انالارىنىڭ وزدەرى سول سمارتفوننان «شىعۋى» كەرەك دەپ ويلايمىن.
تولەن تىلەۋباي
