سوت جۇيەسىنىڭ اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىلىگى قاعيداتى نەگىزىندە بۇگىن بارلىق سوت وتىرىسى, كەيبىر زاڭمەن بەلگىلەنگەن تۇستاردى ەسەپكە الماعاندا, اشىق ءوتىپ جاتىر. كەز كەلگەن سوتتا قارالىپ جاتقان ىسكە قىزىعۋشىلىق تانىتقان تۇلعانىڭ ۇدەرىسكە قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بار.
الايدا اشىق سوت وتىرىسىنا باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسقان ادامداردىڭ نەمەسە ءىس بويىنشا تاراپتاردىڭ سۋدياعا قارسى ءتىل تيگىزىپ جاتاتىن جاعدايلارى دا كەزدەسەدى. بۇل ارەكەتتەر سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋ بارىسىنداعى باستى مىندەتتىڭ ءبىرى – سوت وتىرىسىنىڭ ءتارتىبىن قاتاڭ ساقتاۋ قاعيداتىنىڭ ەسكەرىلمەۋىنىڭ, ورىندالماۋىنىڭ كورىنىسى.
سوت وتىرىسىنداعى ءتارتىپتىڭ بۇزىلۋى رەتىندە سوتتا توراعالىق ەتۋشى سۋديانىڭ وكىمىن ورىنداماۋ, وعان انىق قۇرمەت تانىتپاۋ, سوت تەرگەۋىن جۇرگىزۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن وزگە دە ءتارتىپ بۇزاتىن ءىس-ارەكەتتەر تانىلادى.
تارتىپسىزدىككە جول بەرۋدىڭ تاعى ءبىر قۇرالى رەتىندە سوتقا قاتىسۋشى تۇلعالاردىڭ سوتقا قىسىم كورسەتۋ جانە سوت ىسىنە قوعامدى نەگىزسىز داۋرىقتىرۋ ارقىلى ارالاستىرۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلىنى تۇپكىلىكتى ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىنە پايدالانۋدى قاراستىرۋعا بولادى. بۇل ءوز قۇقىعىن تەرىس پايدالانۋمەن ۇشتاسقان قيسىنسىز ءىس-ارەكەتتىڭ بارلىعى ءۇشىن ءتيىستى جاۋاپتىلىق زاڭمەن قاراستىرىلعانىن استە ەستەن شىعارماعان ءجون.
سوتتىڭ سوت تورەلiگiن iسكە اسىرۋ جونiندەگi قىزمەتiنە قانداي دا بiر ارالاسۋعا جول بەرiلمەيتىنى, سوتقا نەمەسە سۋدياعا قۇرمەت بiلدiرمەۋ زاڭدا بەلگiلەنگەن جاۋاپتىلىققا اكەپ سوعاتىندىعى كونستيتۋتسيانىڭ 77-بابىندا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سوت جۇيەسى مەن سۋديالارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭدا كوزدەلگەن.
وسى كەزەكتە جالپى سوت پروتسەسىندە ءتارتىپ ساقتاۋ ماسەلەسىنە جانە سۋديانى قۇرمەتتەمەۋ زاڭمەن بەلگىلەنگەن جاۋاپكەرشىلىككە توقتالىپ وتسەم.
سوت وتىرىسىن وتكىزۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن تۇلعالار وزدەرىنىڭ ارەكەتىمەن سوتقا جانە سوتقا قاتىسۋشى تاراپتارعا ءىستى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءمان-جايدىڭ جان-جاقتى, تولىق زەرتتەلۋىنە كەدەرگى كەلتىرىپ قويماي, تاراپتاردىڭ دالەلدەمە كەلتىرۋ قۇقىعىنا توسقاۋىل قوياتىنىن ۇعىنا بەرمەيدى.
سوت زالىندا ءتارتىپ بۇزعان تۇلعاعا قاتىستى سوت زاڭ نورمالارى اياسىندا اكىمشىلىك جاۋاپتىلىققا تارتۋ تۋرالى قاۋلى شىعارۋعا قۇقىلى.
سوتتى قۇرمەتتەمەۋ بويىنشا اكىمشىلىك جاۋاپتىلىق «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكستىڭ 653-بابىندا كوزدەلگەن.
پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ جانە وزگە دە ادامداردىڭ قاتىسۋىنسىز سوتتىڭ iستi ودان ءارi قاراۋى مۇمكiن بولمايتىن جاعدايلاردا, ولاردىڭ شاقىرۋ قاعازى, حابارلاۋ, حاباردار ەتۋ نەمەسە شاقىرۋ بويىنشا سوتقا دالەلدى سەبەپتەرسىز كەلمەۋىنەن, سوت وتىرىسىندا توراعالىق ەتۋشiنiڭ وكiمدەرiنە باعىنباۋدان, سوتتا بەلگىلەنگەن قاعيدالاردى بۇزۋدان كورiنگەن سوتتى قۇرمەتتەمەۋ, سونداي-اق سوتتى جانە (نەمەسە) سۋديانى قۇرمەتتەمەۋ تۋرالى انىق كورىنەتىن وزگە دە ارەكەتتەر (ارەكەتسiزدiك) سوتتى قۇرمەتتەمەۋ رەتىندە تانىلادى. وسى ارەكەتتەر ءۇشىن ەسكەرتۋ نە 20 ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiش مولشەرiندە ايىپپۇل نەمەسە 5 تاۋلىككە دەيىنگى مەرزىمگە اكىمشىلىك قاماققا الۋ جازاسى قاراستىرىلعان.
پروكۋرور مەن ادۆوكاتتار تاراپىنان سوتتى قۇرمەتتەمەۋ فاكتىلەرى ورىن العان جاعدايدا دا جاۋاپتىلىق قاراستىرىلعان. مۇنداي جاعدايدا سوت جەكە قاۋلى شىعارىپ, قۇزىرلى ورگانعا ءتيىستى شارا قولدانۋ ءۇشىن جولدايدى.
قىلمىستىق كودەكستىڭ 410-بابىندا دا سوت تالقىلاۋىنا قاتىسۋشىلاردى قورلاۋدان جانە سۋديانى جانە (نەمەسە) القابيدi قورلاۋدان كورiنگەن, سوتتى قۇرمەتتەمەۋ فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپتىلىق كوزدەلگەن. بۇل ارەكەتتەر ءۇشىن ايىپپۇل, تۇزەۋ نەمەسە قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ, قاماققا الۋ جازا تۇرلەرى دە قاراستىرىلعان.
قىلمىستىق جاۋاپتىلىققا سوت پروتسەسىنە قاتىسى بار تۇلعالار دا, وسى ءىستىڭ قارالۋىمەن بايلانىستى سوت زالىنداعى باسقا دا تۇلعالار تارتىلۋى زاڭمەن كوزدەلگەن. بۇل ورايدا قورلاۋ دەپ وتىرعانىمىز – ادەپسىز تۇردە ايتىلعان ار-نامىسقا نۇقسان كەلتىرىپ ايتىلعان دورەكى سوزدەر, ءىس-ارەكەتتەر. سونىمەن قاتار قىلمىستىق زاڭنامادا باستى سوت تالقىلاۋىندا ءتارتiپتi قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قولدانىلاتىن شارالار قامتىلعان.
ءتارتىپ بۇزعانى ءۇشىن سوت وتىرىسى زالىندا قاتىسىپ وتىرعان, بiراق پروتسەسكە قاتىسپايتىن ادامدار توراعالىق ەتۋشiنiڭ وكiمi بويىنشا سوت وتىرىسى زالىنان شىعارىلادى. بۇعان قوسا, سوت ولارعا اقشالاي ءوندىرىپ الۋدى قولدانۋى مۇمكiن. ال ەگەر سوت وتىرىسىنداعى ءتارتiپ بۇزۋشىنىڭ ارەكەتiندە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق بەلگiلەرi بولسا, سوت ماتەريالداردى سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋدى باستاۋ تۋرالى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشiن پروكۋرورعا جىبەرەدى.
سوت زالىندا ءتارتىپ ساقتاۋ نورماسى ازاماتتىق-پروتسەستىك كودەكستىڭ 188-بابى بويىنشا ءىستi تالقىلاۋ كەزiندە ءتارتiپتى بۇزعان ادامعا, ىسكە قاتىسپايتىن جانە قايتالاپ ءتارتىپ بۇزعان سوت وتىرىسى زالىندا قاتىسىپ وتىرعان ادامدارعا جانە جاپپاي ءتارتiپ بۇزعان قاتىسۋشىلارعا دا قاتىستى قولدانىلادى. پروتسەسكە قاتىسۋشى تۇلعا تاراپىنان تىكەلەي سوت تالقىلاۋى بارىسىندا سوتتى قۇرمەتتەمەۋ فاكتىسى انىقتالعان كەزدە سوت كىنالى ادامعا اكىمشىلىك جازا قولدانۋعا قۇقىلى. ال ەگەر سوت وتىرىسىندا ءتارتىپ بۇزۋشىنىڭ ارەكەتىندە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق بەلگىلەرى بولسا, بۇل ادام قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن. بۇل ارەكەت ازاماتتىق-پروتسەستىك كودەكستىڭ 120-بابى نەگىزىندە ىسكە اسادى.
زاڭمەن بەلگىلەنگەن سوتقا قۇرمەت تانىتپاۋ بويىنشا جاۋاپتىلىق قاراستىرىلىپ, قولدانىلعان كۇننىڭ وزىندە ءتارتىپ بۇزۋشىلىق ارەكەتتى بىرنەشە رەت قايتالاپ جاسايتىن تۇلعالار بار. وسى ورايدا, ءاربىر سوتقا قاتىسۋشى تۇلعا سوت وتىرىسىنا قاتىسقاندا تەك وزىنە عانا ەمەس, وزگەگە دە قۇرمەت كورسەتە بىلسە, قۇقىقتىق مادەنيەتتى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋ مۇمكىندىگى تۋار ەدى.
جالپى وسى ماسەلە بويىنشا شەتەلدىك تاجىريبە سۋديالاردىڭ سوتتى قۇرمەتتەمەگەنى ءۇشىن جاۋاپتىلىققا تارتۋداعى وكىلەتىنىڭ كەڭ ەكەنىن كورسەتەدى.
زايىرلى مەملەكەتتە زاڭ ۇستەمدىگى – باستى قۇندىلىق.سوت بيلىگى بەدەلىنىڭ تۇعىرلى بولۋى بارلىق قوعام مۇشەلەرىنىڭ سوتتى قۇرمەتتەۋىنەن دە كورىنىس تابادى. سوت وتىرىسى بارىسىندا سىيلاستىق, سانالىلىق ءپرينتسيپىن بۇزۋ, قۇقىقتى تەرىس پايدالانۋ, ەڭ الدىمەن, قوعامنىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتتى ءتيىستى دەڭگەيگە كوتەرۋگە ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرەدى. ال وسىنداي جاعدايدا مادەنيەتى تومەن ەلدىڭ ەرتەڭى نە بولماق؟
سوت تورەلىگىنە قاتىستى اقيقاتقا جاناسپايتىن قاۋەسەت اقپارات تاراتىپ, سوت بيلىگىن جانجالدار ورداسىمەن بايلانىستىرىپ جۇرگەن تۇلعالاردىڭ قۇقىعى مەن مۇددەسىن قۇقىقتىق ورىستە شەشكەنى دۇرىس دەپ بىلەمىن.
قانات ارينوۆ,
نۇر-سۇلتان قالاسى
الماتى اۋداندىق
№2 سوتىنىڭ سۋدياسى
