«سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا…»

استانادان, اقوردادان ءان توگىلدى. 8 ناۋرىز كۇنى ءبىر توپ ايەلدەردى قابىلداپ قۇتتىقتاعان ەلباسى گۇل, سىي-سياپات جاساپ بولعان سوڭ, ولارمەن بىرگە ءوزى باستاپ ءان شىرقادى. «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا» دەگەن ءان.

جايناعان گۇلدەر دالادا,
سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا.
سەنسىڭ مەنىڭ سۇيگەنىم,
باسقانى قالاما.
كوڭىلىمدە بار تۇيگەنىم,
سەنسىڭ, سەنسىڭ سۇيگەنىم.
كوپ كۇتتىرگەن جارىم مەنىڭ,
قاراگوز سۇيگەنىم, – دەپ جاستىق شاعىمىزدان قۇلاعىمىزعا ءسىڭىستى بولىپ, جۇرەگىمىزگە ورنىعىپ قالعان, كوڭىلگە تانىس, جۇرەككە ىستىق ءاندى ەستىگەندە جانە ونى ءوز پرەزيدەنتىمىز شىرقاعاندا, ول كىسىنىڭ انشىلىك تالانتىنا تاڭىرقاپ جانە ماقتانىش سەزىمى كەۋدەنى كەرنەپ, ەستەلىك تولقىنىنا سۇڭگىپ كەتتىم…

«شىركىن-اي!» دەپ ويلادىم مەن. اقوردادان ءجيى-ءجيى قازاقشا ءان ەستىلىپ تۇرسا عوي. كەڭ بايتاق قازاقستانىم تىنىشتىقتاعى ەڭبەك پەن بەيبىتشىلىكتەگى مەيرام قۇشاعىندا گۇلدەنە بەرسە ەكەن.

ەستەلىك دەدىم-اۋ. ول بىلاي ەدى. جول ساپاردا ءجۇرىپ پويىزدا ءمۇتالحانوۆ قاجىمۇقان تۇمەنۇلى دەگەن ازاماتپەن تانىستىم. زاڭگەر ەكەن. قىتايداعى قازاق ءفيلمى «حاسەن مەن ءجاميلادا» ويناعان ءارتىس جىگىتكە ۇقسايدى. ونەرگە قاتىسى بار, ونى كەيىن بىلدىك. مەن اقوردادان شىرقالعان ءان تۋرالى, جالپى ەلىمىز, پرەزيدەنتىمىز تۋرالى سۇيكىمدى اڭگىمەلەر باستاعاندا ول «وسى ۋاقىتقا دەيىن مەن زەبەرشە وسپانوۆا دەگەن جەڭگەمنىڭ ءانىنىڭ جىلدار بويى ۇمىتىلماي جۇرگەنىنە تاڭعالامىن» دەدى.
ءاننىڭ تۋ تاريحى جونىندە ايتپاس بۇرىن اۆتوردىڭ – كەيىپكەرىمىزدىڭ عاشىق بولعان ادامى دا وڭاي ادام ەمەس ەكەنىن بايقايمىز. كەيىن جارى بولعان بۇل كىسى ۇلكەن ونەر جارىستارىنىڭ جۇلدەگەرى ەكەن. اتى – ەسىمحان. سەيىتبەكتەن ءمۇتالحان, قىسابەك دەگەن ەكى بالا تۋعان. ءمۇتالحاننان تۇمەن, تۇمەننەن قاجىمۇقان. قىسابەكتەن ەسىمحان. نەگىزى قىسابەكتىڭ التى بالاسى بار. وسى ەسىمحان قىسابەكوۆ ەلۋىنشى جىلدارى قازاقتىڭ زاڭ ينستيتۋتىنا كەلىپ وقۋعا تۇسەدى. سول وقۋدىڭ ءۇشىنشى كۋرسىندا جۇرگەندە ونەرپازدار جارىسىنا قاتىسىپ, ستۋدەنتتىك سپەكتاكلدەردە ويناپ, لاۋرەات اتانادى. كەيىن قالالىق, رەسپۋبليكالىق كوركەمونەرپازدار بايقاۋلارىنا قاتىسىپ, كوزگە تۇسە باستايدى. ءتىپتى, الماتىداعى جاڭا اشىلعان تەاترعا دا شاقىرىلادى. سوندا العاش رەت ۇلكەن ساحنادا ەسىمحان ءبىرىنشى رەت بەكەجاننىڭ ءرولىن, زەبەرشە وسپانوۆا قىز جىبەك ءرولىن وينايدى. ماسكەۋدە وتكەن وداقتىق فەستيۆالدا 1950-1956 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاننىڭ العاشقى لاۋرەاتى بولىپ ەكەۋى بىرگە قايتادى. ينتەرنەتتەن, مۇراجايدان وسى كورىنىستەردى تابۋعا بولادى ەكەن.

ەسىمحان باتىر تۇلعالى, اسا كوركەم, وتە سۇلۋ جىگىت بولعان. جوعارىدا ايتىلعان زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەندە تولەگەن ءرولىن ويناۋ دا ۇسىنىلعان. بىراق بەكەجان ءرولىنىڭ بۇيىرعانىن ايتتىق. زەبەرشە ەكەۋىنىڭ اراسىندا تۇتانعان ماحابباتقا «قىز جىبەك» ءفيلمى كۋاگەر سياقتى كورىنەدى. ءاسانالى ءاشىموۆ, قۇمان تاستانبەكوۆتەرمەن قاتار كينوبايقاۋعا قاتىسقان. ءفيلمدى كورگەن كەزدە ولاردىڭ ويناعانىنا قاراپ وتىرىپ, ەسىمحان ويناعاندا قالاي بولار ەدى دەپ تاڭدانىپ, ويلانىپ قويامىز. بىراق ءومىر جولى بۇرالاڭ, تاعدىردىڭ جازعانى بولادى عوي. اعا-جەڭگە ماحابباتىنىڭ مىقتى بولعاندىعىنىڭ كۋاسى رەتىندە زەبەرشە وسپانوۆانىڭ «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا» ءانىن ايتامىز. سەبەبى, ماحابباتتىڭ ۇلكەن شىڭىنا شىققان باقىتتى ءhام ساعىنىشقا تولى قىز جۇرەگىنىڭ عاشىقتىق گيمنى دەسە دە بولعانداي ءان ءالى ۇمىتىلماي جاڭا تولقىن ۇرپاقتىڭ جۇرەگىن تولقىتىپ كەلەدى. قىز كۇنىندە جازىلعان ىستىق سەزىمنەن تۋعان ءان ءالى ايتىلىپ كەلەدى.

جان جۇرەگىن جارالاعان ەسىمحان بەينەسى – كوركەمدىك دەڭگەيگە جەتكەن شىعارماعا اينالدى. حالىق بىلەدى, ول كەزدە ەسىمحان وتباسىن قۇرعان, ۇيلەنگەن, ءبىر قىزى بولاتىن. سول وتباسىنان اجىراسىپ, زەبەرشە وسپانوۆاعا ۇيلەنىپ, ماحابباتتى قادىرلەپ, تەاترعا اۋىسىپ, ءبىراز رولدەردى بىرگە سومداعان. ۋاقىت – قۇدىرەت قوي. كىمدەر كەلەدى, كىمدەر كەتەدى, كىمدەر قالادى, ونى ءبىر اللا بىلەدى. تاعدىر تولقىنى ويناتقان, بالكىم قاقپاقىل قىلعان ەكى جۇرەك قوسىلىپ, زەبەرشە ءوڭتۇس­تىك قازاقستان وبلىسى اسىقاتا اۋدانى ىنتىماق اۋىلى العي وتباسىنا كەلىن بولىپ ءتۇسىپ, ونەرمەن قوشتاستى. ەسىمحان ءومىرى قايتا باستالعانداي بولىپ, زاڭ فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ, اكە ەسكەرتۋىن الىپ, ءومىر جولى وزگەرىپ, تەاترمەن, ونەرمەن ول دا قوشتاسىپ, زاڭدىلىقتى قورعاۋ سالاسىنا ءتۇستى. زەبەرشە جەتىساي, كيروۆ اۋداندارىنداعى داڭقى دۇركىرەپ تۇرعان مادەنيەت وشاقتارىندا جۇمىس ىستەدى. ول كەزدە فيلارمونيالار, حالىقتىق تەاترلار جۇمىسى جاقسى جولعا قويىلعان ەدى. ەل ارالاعان ونەرپازداردى, ونىڭ ىشىندە عاجايىپ ءانشى, اكتريسا زەبەرشەنى دە وڭتۇستىك حالقى جاقسى تانىپ الدى. بولسا دا بارعان جەردە «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا» شىرقالماي قالمايدى. ول ءان – زەبەرشەنىڭ تولقۇجاتىنا اينالدى. ماحاببات انىنەن ەندى الىس جاستىققا, استاناداعا ءىرى ونەر وردالارىندا وتكەن ومىرگە, قازاقستانعا تانىمال بولىپ تەاترلاردا, كينودا ويناپ جۇرگەن زامانداستارىنا, دوستارىنا دەگەن ساعىنىش انىنە اينالدى.

وبلىسقا ءمالىم اتاقتى, ابىرويلى ازاماتشانىڭ باسقا ءان, ولەڭدەرى دە كوپ ەدى. بىراق حالىق ارپا ىشىندە ءبىر بيداي اسىلىنداي وسى ءاندى «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادانى» ەسىندە ساقتاپ قالدى. كوپ ولەڭ – اندەرى تالاي تىڭدالعانىمەن, باسپاسوزدە جاريالانباي, وكىنىشكە قاراي, ءسۇيىپ ايتۋشىلارىمەن بىرگە ۇمىتىلىپ تا كەتتى… «قانشاما اندەرىن ءبىز تىڭداعانبىز» دەگەندەردىڭ ءوز اۋزىنان, ىزدەسە, حالىق اراسىنان بالكىم سول اندەردى جازىپ الۋعا دا بولار ما ەدى؟! ارينە, التىن شىققان جەردى بەلدەن قاز دەگەندەي انانداي اسەرلى ءان شىققان جۇرەكتەن سوعان جەتەقابىل باسقا اندەر تۋماۋى مۇمكىن ەمەس قوي. ءاندى دە, ءسوزىن دە ءوزى جازاتىن زەبەرشەنىڭ اعامىزدى ماحاببات سەزىمىنە بولەپ, وتباسى باقىتىن سىيلاپ جانە ماڭگىلىك ءومىر ءانىنىڭ كەيىپكەرىنە اينالدىرا العان تالانت ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك.

ەسىمحاننىڭ قايتىس بولارىنان ءسال عانا بۇرىن «زەبەرشە, مەن ساعان ماڭگىلىك ىرزامىن» دەگەنىن اعايىندارى ەستىگەن. زاڭ وقۋىن بىتىرگەن سوڭ شاردارا اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىندە جۇمىس ىستەدى. زەبەرشەدەن باعلان, ايان, گۇلجان, توعجان, بوتا دەگەن ەكى ۇل, ءۇش قىزى بار. ءبارى دە ونەر دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ازاماتتار.

ەندى ءاننىڭ تۋىنا ءسال توقتا­لايىق. تەمىرلاننان بارعان زەبەر­شە الماتىدا وقىپ ءجۇرىپ كينوباي­قاۋعا قاتىسقان ەسىمحان ەكەۋى دە قازىلار سىنىنان ءوتىپ, ءبىرى قىز جىبەك, ءبىرى بەكەجان رولىنە بەكىگەن سوڭ, ەلىنە قايتقان. بوي­جەت­كەن وقۋدا قالعان, جۇرەگىنە شوق ءتۇسىر­گەن ەسىمحانعا «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا» ءانىن ارناعان عوي جانە وسى انىمەن ەسىمحان تۇگىل قازاقستان حال­قىنىڭ جۇرەگىن جاۋلايدى. ءان شا­رىقتاپ, بۇكىل الەمدى ارالاپ, كوگەر­شىندەي قالىقتادى. زەبەرشە 90-جىلداردىڭ ورتاسىندا قايتىس بولدى. ەسىمحان كوڭىلىن جاۋلاعان اسەم ءان ۇزاق تا باياندى شىن ماحابباتقا الىپ باردى. تەمىرلان دەپ قالدىق, زەبەرشە وسپانوۆا – ايگىلى قاجىمۇقان وڭ تىزەسىنە وتىرعىزىپ, تاماق جەگىزگەن نەمەرەسى.

ەسىمحان ادىلەتسىزدىككە شىدامايتىن باتىر ەدى. تاڭەرتەڭ قىرىق شاقتى ميليتسيونەردى ساپقا تۇرعى­زىپ, باس­تىقتار تاپسىرما بەرىپ جات­قاندا, كوشەنىڭ انا باسىنان ماس ءجۇر­گىزۋشى بۇلتالاقتاتىپ ايداپ كەلە جات­قان الىپ «ك-700» تراكتورى كو­رىنەدى. كوشەنىڭ ەكى بەتىنە اۋىت­قىپ, ماس جۇرگىزۋشى ازەر ايداپ كەلە جاتقان ۇلكەن كولىكتى كورگەن ەسىم­حان وزىنەن كىشىلەردىڭ ءبىرىن دە جۇم­سا­ماي, اتىلا ۇمتىلىپ كولىككە جەتىپ بارادى. باتىرلىعى سول – جاس-تاردى بالەگە ۇرىندىرمايىن دەپ ءوزى ۇمتىلعان.

«ك-700»-ءدىڭ ەسىگى وڭ جاعىندا, ەكى مەترگە جۋىق بيىك, سوعان قارعىپ شىعىپ, ەسىگىن اشىپ رۋلدەگى ادامدى جۇلىپ جەرگە ءتۇسىرىپ جىبەرىپ, رۋلگە يە بولا بەرگەن كەزدە, ار جاعىندا وتىرعان الگى انتۇرعاننىڭ سەرىگى بالعامەن باسىنا سالىپ قالعان. يەسىز «ك-700» اۋىر كولىك باعاناعا قاتتى سوعىسىپ بارىپ توقتاعاندا, ەسىمحان قۇلاپ تۇسەدى. ءبىر روتا ميليتسيونەر تۇرا جۇگىرسە, جەردەگى تاسقا باسى سوعىلىپ, قانسىراپ جاتىر ەكەن. كوتەرە-موتەرە اۋرۋحاناعا الا جونەلەدى. تاس قالا بەرەدى.

اۋرۋحانادا بالعا ءتيىپ, جارىلعان جەردى اشىپ, وپەراتسيا جاساپ, قاندى تازالاپ, جاۋىپ قويا سالادى. ميليتسيا دا, دارىگەر دە ساۋاتسىزدىق جاساعان. وپەراتسيادان سوڭ ەسىمحان ءۇش كۇن سايراپ جاتادى. «باسىمنان بالعامەن ۇردى, تاسقا دا وڭباي قۇلادىم» دەپتى. اۋدان ميليتسياسىنىڭ تەرگەۋشىلەرى باسىنا بالعامەن ۇرعان جۇرگىزۋشىنىڭ سەرىگىن ۇستامايدى. ولاردان اقشا الىپ, «ءوزى قۇلاپ, باسىن تاسقا ۇرىپ الدى» دەپ جازادى. سالعىرتتىق, نەمقۇرايلىلىق تانىتۋدىڭ ارقاسىندا حاتتاماعا بالعامەن ۇرعانى جازىلماي, «كوردىك, وقيعا بىلاي بولعان, قۇلاپ قالدى» دەگەن سوزدەر جازىلا بەرەدى. ءۇش كۇننەن سوڭ ەسىمحان قايتىس بولادى. ولەر ادام ءولىپ كەتتى, ارتىندا سۇراۋشىسى جوق دەگەن ويمەن سوت ەكى جۇرگىزۋشىنىڭ پاراسىن الىپ, ازعانتاي جىلعا سوتتاپ جىبەرەدى. قىسابەكتەن ەسىمحاننان بولەك كەرىمحان, بۇرحان, ماحمەتحان, ءۋالحان, سماحان دەگەن التى ۇل تۋعان. ءمۇتالحاننان اقشاگۇل, ءجاۋدىر, ماۋەگۇل تۋعان.

ۇلدان جالعىز ومەن بار. ءبارى جىلاي-جىلاي جونەلەدى. سوت شەشىمىنە ءمۇتالحان اكەي عانا قارسى شىعادى. ءبارى اعايىنعا قارسىلاسىپ ءجۇرىپ, جوعارعى سوتقا ارىز جازادى. ەسىمحاندى قايتا قازدىرىپ الىپ, باس سۇيەگىنە بالعا تيگەنىن دالەلدەيدى. قۇلاعان جەرىندە باياعى تاس ءالى جاتقان بولىپ شىعادى. قايتا ەكسپەرتيزا وتكىزىلگەندە الماتىدان بارعان كوميسسيا مۇشەلەرى اۋداننىڭ ميليتسيا بولىمىندەگى تەرگەۋشىلەر قانداي ساۋاتسىز ەدى دەپ تاڭدانىپتى. بالعا تيگەن جەر وتە ۇلكەن دە, تاستان بولعان جاراقات كولەمى كىشكەنتاي. ءسويتىپ ءمۇتالحان اكەي تاستان ەمەس, بالعامەن ۇرعاننان قۇلاعانىن دالەلدەپ بەردى. باستى دەنەدەن بولەك الىپ, الماتىعا ەكسپەرتيزاعا اكەلىپ, قايعىدان قان جۇتىپ ءجۇرىپ, قايتا سوت بولعاندا ەكى جۇرگىزۋشىگە اتۋ جازاسى بەرىلدى.

ادىلەتسىزدىك دەمەكشى, زەبەرشە وسپانوۆانىڭ ءانىنىڭ تارالۋى, ەلدىڭ ءبىلۋى, ول كىسىنىڭ جازعانى, ونىڭ جەر-جەردە ايتىلۋى ايداي انىق بولسا دا, «ونىكى ەمەس» دەپ ورىنداۋ, ادەيى اتىن ايتپاۋ بەلەڭ الىپ كەتتى. زەبەرشەنى بۇكىل اۋدان حالقى كەرەمەت جاقسى كورەتىن. سەبەبى اۋداندا توي-تومالاق, ونەر جارىستارىندا, وتىرىستاردا تەك زەبەرشە وسپانوۆانىڭ اندەرى شىرقالاتىن. قاراپايىم قازاق نوتاعا ءتۇسىرۋ, اۆتورلىق قورعاۋ, ءماتىنىن تاپسىرۋ دەگەنمەن ول كەزدە جۇمىسى بولمايتىن. قازىر دە وزگەرىپ كەتكەن ەشتەڭە جوق. قوس-قوس اۆتور مىنگەسكەن اندەر, تالاستى ولەڭدەر ءالى دە كوپ ۇشىراسادى. تەلە-راديودان بەرىلگەندە بايقاپ قالامىز.

ءانىن ايتىپ, سايراپ جۇرگەن حالىق زەبەرشەنى ءالى ەسكە الادى. مۋزىكالىق اسپاپتىڭ تالايىندا وينايتىن, بالسىنبەي شىرقاپ كەتەتىن قاراپايىم زەبەرشەنى ەل وتە-موتە جاقسى كورەتىن ەدى. كەيدە كوڭىلدەنىپ وتىرىپ «ەي, سەنىڭ كوكەڭدى ءبىر كورگەندە عاشىق بولدىم. شىداي الماي اۋىلعا بارىپ وسى ءاندى شىعارىپ ەدىم» دەپ, «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادانى» باستاپ كەتەتىن. ءجۇزى ەرەكشە نۇرلانىپ, قۋانىپ, كەمپىر بولعان كەزىنىڭ وزىندە, باياعىدا قايتىس بولىپ كەتكەن ەسىمحانىن ساعىنىپ, بايانىن باپپەن, اككورديونىن ايالاي تارتىپ شىرقاپ جونەلەتىن. بەۋ, زەبەرشە-اي! التىنداي اسىل, ءجونى بولەك قازاق ايەلدەرى-اي, جىبەكتەي جەڭەشەلەر-اي. «ءاندى شىعارعاننان كەيىن تىڭداعاننان سوڭ, كوكەڭ دە عاشىق بولدى عوي» دەپ جىلى جىمياتىن.

جول سەرىگىم قاجىمۇقاننىڭ اتىن دا قاجىمۇقانداي بولسىن دەپ اتالارىنا ايتىپ, پالۋان اتاسى تىزەسىنە وتىرعىزىپ, ويناتىپ ءوسىر­گەن سوڭ قويعان ەكەن. كىشكەنتاي قاجىمۇقان­نىڭ اناسى زىليحا دا قۋانا كەلىسكەن. بار جاقسى ادامنان باتا الىپ, اعايىن­دى دا, ناعاشىلاردى دا ريزا قى­لىپ, زەبەر­شە اندەتىپ, ەسىمحان اندەتىپ, ءمان­دى ەتىپ شىلدەحانا وتكەن ەكەن.

جول سەرىگىم قاجىمۇقان اڭگىمەسىن ءارى قاراي ساباقتاپ:
– زەبەرشەنىڭ بالالارى ونەگەلى, ونەرلى,- دەدى.قالدىبەك قۇرمانالى دەگەن كومپوزيتور تەلەجاشىكتەن ءبىر ءان كەشىندە: «زەبەرشە وسپانوۆا مەنىڭ اپكەم» دەپ ايتىپ سالعالى, سول ازاماتپەن كەزدەسۋگە قۇمار بولدىم. قالدىبەكتىڭ ءتۇبى قىپشاققا (زەبەرشە رۋىنا) قاتىستى بولدى-اۋ دەپ, جەڭگەمنىڭ ونەرلى بالالارىنا دەمەۋشى-كومەكشى بولايىق دەپ ايتقىم كەلگەن.ءۇمىت ويانىپ, ايتىپ ەم, «بۇل ازاماتتار ۇلكەن ونەر شەبەرلىگىن كورسەتسە عانا, مەن جاردەمدەسۋگە دايىنمىن» دەپ قالدىبەك ماعان ءپالساپا ايتتى. «اي, تۋىسقاندىعىڭ قايدا؟ اپكەڭنىڭ ارۋاعى ءۇشىن, ءبىر بۇلاقتىڭ كوزىن اشايىق تا! ءجون سىلتەيتىن ازاماتتىعىڭ قايدا؟» دەپ ەم قولىن ءبىر-اق سىلتەدى. دەگەنمەن وعان وكپە جوق, بۇل ءومىر عوي. از اتاقپەن كوپ بەدەل جيناۋعا كىرىسكەن پىسىقتار زامانىندا بىرەۋگە ارتىلا بەرگەن دە دۇرىس ەمەس-اۋ دەپ پاپىگىمدى باستىم.

«اكە-كوكە!» دەپ ءومىر سۇرەتىن, زامانىڭ تۇلكى بولعاندا تازى بولۋعا قام جا­سايتىن ۋاقىتتا ۇلكەن باسىن كى­شى­رەي­تىپ, تازا ونەرگە باسىن ءيىپ ەل پرەزيدەنتى ايداي الەمگە, 8-ناۋرىز كۇنى, «سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا» دەپ ءان شىرقاتىپ قويا بەردى. زەبەر­شە جەڭگەم بايانىن ارقالاپ كەپ قالعان­­داي, ەسىمحان كوكەم بەكەجان بولىپ كى­رىپ كەل­گەندەي, كوزىمە جاس ءۇيىرىلىپ قوس عا­شىق­تىڭ سۋرەتىنە قاراي بەرىپ­پىن…

…«تاعدىر تالكەگى» («يرونيا سۋدبى») دەگەن فيلمدەگى سياقتى ءومىردىڭ ءارى تاريحي, ءارى تاعلىمدى ءhام كۇلكىلى تۇستارى دا بار. فيلم-گە سەنبەيىك دەسەم, ءوز ومىرىمدە ءبىر جاعداي قايتالانىپ, مەن قاتتى تاڭ قالدىم. مەن 1980 جىلى وقۋعا تۇسكەن ەم, 1983 جىلى ءۇشىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە «قازاقفيلم» كينو بايقاۋعا تۇسۋگە شاقىردى. سپورتشىمىن, سىمباتتىمىن. تارس ەتىپ ەسىمحان كوكەم ەسىمە ءتۇستى. «ءاي, سەندەر نەگە مەنى 1-2 كۋرستا شاقىر­دىڭدار, نەگە 4 كۋرستا شاقىر­ماي­سىڭدار» دەپ سۇراپ ەم, ولار ءتۇسىن­بەيدى. «كۋرستا تۇرعان نە بار؟» دەپ مەن ەسىمحان كوكەمنىڭ 3 كۋرستا شاقى­رىل­عانى, زەبەرشەمەن كەزدەسكەنى, اسقاق ماحابباتى, قيىن تاعدىرى, ونەر­مەن قوشتاسۋى مەن ايانىشتى ءولىمى ەسىمە ءتۇسىپ كەتكەنىن ايتقاندا بارىپ «ە…» دەستى دە قويدى. زاڭ فاكۋل­تە­تىن تاستاپ, ونەرگە كەتكەن كوكەم­نىڭ تاع­دىرىنا مەنى شاقىرعان قىر­عىزدىڭ اكتەرى بەيشەناليەۆتىڭ ءوزى تاڭعالدى. «قازاقفيلمدە» كينوعا ءتۇسىپ جۇرگەنىمدە دوستاسىپ كەتىپ ەك. جاسى­راتىنى جوق, دەنەمدى, كور­كىمدى كورىپ ءارى كاراتەمەن اينالىساتىنىمدى ەستىپ, ويلانىپ جۇرگەن ەكەن. ىزدەگەنگە سۇراعان بوپ, سول ماڭايداعى سىراحانادا جانجال شىعىپ, ارتى توبەلەسكە ۇلاسىپ, ءبىراز «ونەر» كورسەتكەن ەدىم. سونداي شالت قوزعالىستاعى, ەرەكشە جىلدام قي­مىل­داعى اكتەردى سوڭعى فيلمىنە ىزدەپ ءجۇر­گەن قىرعىز اكتەرى سىراحانادا دە­مالىپ وتىر­عان بولىپ شىقتى.

…مەن ەسىمحان كوكەم سياقتى «تاعدىر تالكەگىمەن» ونەرگە بۇرى­لىپ كەتكەندە ءومىرىم قىسقا بولىپ قالار ما ەدى دەپ كادىمگىدەي زاندەم ويعا كەلىپ زارەم ۇشتى. نەگە ءۇشىنشى كۋرستا ۇسىنىس قايتالاندى؟ ءبىر اللاعا ءمالىم جۇمباق!

…تالدىقورعاندا قالالىق پروكۋراتۋرادا تەرگەۋشى بولىپ ىستەپ ءجۇر­گەندە, اسىل جەڭگەم زەبەرشەنىڭ قاي­تىس بولعانىن ەستىدىم. انە, ءومىر سولاي! ءان بولسا, تىرلىگىڭدە ءمان بولادى ەكەن-اۋ.

وسىنداي زامان ءوتتى. وسىنداي ادام ءوتتى. ادامنىڭ ءومىرى, ءولىمى كەي جۇم­باق­تارىمەن تۋىسقاندىق, قان­داستىق ومىردە قايتالانادى دەگەن راس ەكەن.

…سوندىقتان دا مەن ادىلەتسىزدىككە قارسى شىققان اكەمنىڭ ۋايىمىن كورىپ وسكەندىكتەن, ءارى ەسىمحان اعام­نىڭ پروكۋرور بولامىن دەگەن ماقسات جولىن قۋىپ قازمۇۋ-ءنىڭ زاڭ فاكۋل­تەتىن ءبىتىرىپ, شامامشا, زاڭسىز­دىققا قارسى كۇرەسىپ كەلەمىن. بىراق قىس­تاعى قارداي ادىلەتسىزدىكتىڭ ارعى بەتى كورىنەر ەمەس.

زەبەرشە, ءان تاعدىرى تۋرالى اڭگىمەمىزدى نەمەن قورىتسام ەكەن دەپ جۇرگەنىمدە, ارادا ايلار ءوتىپ, جولسەرىك بولعان جىگىتپەن سىرلاس دوسقا اينالىپ كەتە جازداپ جانە زەبەرشە بالالارىمەن تانىسىپ, ونىڭ باسقا دا اندەرىن ىزدەيمىز دەپ نيەتتەنىپ جۇرگەنىمدە تاعى دا ءبىر جاقسى ادامنان مىنانداي حابار ەستىدىم. ەپيلوگىمىزعا «ءان ۇستىندە ۇزىلگەن ءومىر» دەپ ات قويساق تا بولادى. دارىگەر اعمان سابىرحانۇلى مىناداي ەستەلىك ايتادى:

– ماقتارال اۋدانى اسىقاتا ەلدى مەكەنىنىڭ «اق التىن» ماقتا زاۋىتى جاعىندا سەيىلبەك اعامىز بەن ناعيما جەڭگەمىز كەلىن ءتۇسىرىپ, توي جاسادى. سول تويعا مەنى اسابا ەتىپ تاعايىنداپ ءوتىنىش جاساعان سوڭ, تويدى وتكىزىپ جاتقانمىن. سول تويعا زەبەرشە وسپانوۆا قاتىسىپ وتىرعانىن توي يەسى ماعان حابارلادى. ءبىر كەزدە ءان ايتۋعا ءوتىنىش جاساپ جاتىر دەگەن سوڭ ءان كەزەگىن زەبەرشەگە بەردىم. ول تويعا ءان ايتۋعا دايىندالىپ كەلگەن ەكەن, قولىندا گارمونى بار. ءاندى اسقاقتاتا, ايقايلاپ ەندى باستاعانى سول ەدى, بىردەن ءۇزىلىپ قالدى. ادامدار اپىر-توپىر ۇيمەلەپ, باسىن سۇيەپ, اياعىن ۋقالاپ جاتىر ەكەن. مەن نە بولعانىن تۇسىنبەي قالدىم دا, دارىگەر بولعاننان سوڭ, دەرەۋ كومەك كورسەتە باستادىم. جەدەل جاردەم شاقىرىلدى. جۇرەگىنە سىرتتاي ماسساج جاساپ, جاساندى دەم بەردىم, بىراق زەبەرشەنىڭ جۇرەگى سول مەزەتتە توق­تاپ قالعانىن انىقتادىم. جەدەل جاردەم ءدارى­گەر­لەرىنىڭ ەشقانداي پايداسى بولمادى.

وسىلايشا «سۇيگەنىم مەنىڭ قالا­دا» ءانىنىڭ اۆتورى, وسى جالعىز انىمەن اتاعى بۇكىل قازاقستانعا تاراعان اسىل جاننىڭ ءومىرى ءان ۇستىندە ءۇزىلىپ, ماڭگىلىك ساپارعا اتتانىپ كەتە باردى.

بۇل وقيعا 1989 جىلى 2-ءنشى جەلتوق­سان كۇنى بولعان ەدى.

مىلتىقباي ەرىمبەتوۆ,
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى