مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا سۋدى ۇنەمدەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارعانىن بىلەمىز. «سۋدى نورماتيۆتەن ارتىق جۇمساعاندار ونىڭ اقىسىن جوعارى تاريفپەن تولەۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتساق, سۋدى بارىنشا ۇنەمدەۋىمىز قاجەت» دەدى پرەزيدەنت. بيىل 1 شىلدەدەن باستاپ استانادا سۋدىڭ ءتاريفى ورتاشا ەسەپپەن 20 پايىزعا ءوستى. ەكى ايدان بەرى قالا تۇرعىندارى اي سايىن كەلەتىن تۇبىرتەكتەگى سۋدىڭ باعاسىنا بۇرىنعىدان كوبىرەك اقشا تولەي باستادى. قۇزىرلى مەكەمەنىڭ جاڭا شەشىمىنە سايكەس, سۋدىڭ ءبىر تەكشە مەترىنە 58,15 تەڭگە تولەيمىز. ال كاناليزاتسيا قۇبىرىنىڭ ءتاريفى 45,28 تەڭگەنى قۇرايدى. جاڭا تاريفتەر 2023 جىلدىڭ 1 شىلدەسى مەن 31 جەلتوقسانى ارالىعىنا بەكىتىلدى.
تاريف نەگە ءوستى؟
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىنىڭ دەپارتامەنت باسشىسى قانات قۇلنازاروۆ بۇل وزگەرىستى بىلاي ءتۇسىندىرىپ بەردى:
«استانا قالاسىنىڭ سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ سالاسىندا «استانا سۋ ارناسى» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنى قىزمەت كورسەتەدى. جاڭادان بەكىتىلگەن تاريف اياسىندا مىناداي ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋ كوزدەلگەن: بىرىنشىدەن, سۋ بۇرۋ جەلىلەرىن جوندەپ, رەكونسترۋكتسيالاۋعا, قوندىرعىلار مەن ارنايى تەحنيكانى جاڭارتۋعا 1,2 ملرد تەڭگە قوسىمشا ينۆەستيتسيا ءبولۋ. ەكىنشىدەن, ەلەكتر قۋاتىنا جۇمسالاتىن شىعىندى ارتتىرۋ. «استانا سۋ ارناسى» ءۇشىن بۇل – ستراتەگيالىق تاۋار. ۇشىنشىدەن, كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنىڭ ورتاشا نومينالدى ايلىعىن ءوسىرۋ. وسى ايتىلعان ايعاقتاردى ەسەپتەسەك, سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ ءتاريفى تۇرعىندار ءۇشىن ورتا ەسەپپەن 10 تەڭگە كولەمىندە وزگەرتىلدى. 1 تەكشە مەتر سۋىق سۋدىڭ ءتاريفى 48 تەڭگەدەن 58 تەڭگەگە دەيىن, سۋ بۇرۋ ءتاريفى 7,5 تەڭگەگە ءوستى».
قالاداعى سۋ قۇبىرى مەن كارىز جەلىسىنىڭ توزۋ كورسەتكىشى 40 پايىزعا جەتكەندىكتەن, «استانا سۋ ارناسى» كاسىپورنى اۋىز سۋ ءتاريفىن تۇرعىندار ءۇشىن شامامەن 62 پايىزعا قىمباتتاتۋدى ۇسىنعانى ءمالىم. قۇزىرلى مەكەمەدە ديففەرەنتسيالدى تاريف قولدانىلاتىندىقتان, اۋىز سۋ باعاسى جەكە تۇلعالار, جىلۋ ەنەرگياسىن وندىرەتىن كاسىپورىندار, بيۋدجەتتىك مەكەمەلەر مەن زاڭدى تۇلعالارعا بولەك ەسەپتەلەدى. مىسالى, 1 شىلدەگە دەيىن تۇرعىندار ءۇشىن 48,46 تەڭگەدەن, جىلۋ ەنەرگياسىن ءوندىرۋ, بەرۋ جانە تاراتۋ بويىنشا قىزمەت كورسەتەتىن كاسىپورىندارعا 152,91 تەڭگەدەن, بيۋدجەتتىك ۇيىمدار جانە زاڭدى تۇلعالارعا 211,55 تەڭگەدەن ەسەپتەلىپ كەلدى. بۇدان بولەك, كارىز قۇبىرى جۇيەسىنىڭ (اعىندى سۋلاردى بۇرۋ جانە تازارتۋ) قۇنى دا وزگەرىسكە ۇشىراماق. ونىڭ ءتاريفىن تۇرعىندار ءۇشىن بۇرىنعى 37,73 تەڭگەدەن 60,31 تەڭگەگە دەيىن ء(وسىم – 60 پايىز) ءوسىرۋدى ۇسىندى. الايدا بۇل تاريف ازىرشە 45,28 تەڭگەگە ءوستى.
دەسەك تە ەلورداداعى تاريفتەر ەلىمىزدىڭ باسقا قالالارىنداعى تاريفتەن ءالى دە تومەن ەكەنىن كورەمىز. ماسەلەن, استانادا سۋدىڭ تەكشە مەترىنىڭ قۇنى (ققس-ءتى ەسەپتەمەگەندە) – 58,15 تەڭگە, قاراعاندىدا – 120,72 تەڭگە, اقتوبە وبلىسىندا – 93,55 تەڭگە, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا – 81,51 تەڭگە. جاڭا تاريفتەردى ەسكى تاريفپەن سالىستىرار بولساق, ءبىر بولمەلى پاتەر ءۇشىن سۋمەن جابدىقتاۋ جانە كارىز ءۇشىن تولەم (20 تەكشە مەتر) شامامەن 200 تەڭگەگە وسەدى: 960 تەڭگەدەن 1160 تەڭگەگە دەيىن, ەكى بولمەلى پاتەرگە ورتاشا تۇبىرتەك (30 تەكشە مەتر) شامامەن 300 تەڭگەگە: 1448 تەڭگەدەن 1748 تەڭگەگە دەيىن نەمەسە 20 پايىزعا وسەدى. البەتتە, بۇل قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ قالتاسىنا قاتتى سالماق سالمايتىنى انىق.
قالاي ۇنەمدەيمىز؟
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا سۋدى ۇنەمدەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارعانىن بىلەمىز. «سۋدى نورماتيۆتەن ارتىق جۇمساعاندار ونىڭ اقىسىن جوعارى تاريفپەن تولەۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتساق, سۋدى بارىنشا ۇنەمدەۋىمىز قاجەت» دەدى پرەزيدەنت.
بىراق ءبىز قالاي ۇنەمگە كوشەمىز, ءىستى نەدەن باستايمىز دەگەن ساۋالدارعا ءالى تولىق باسىمىزدى قاتىرعان جوقپىز. سەبەبى ارزان سۋ كۇن سايىن شۇمەكتەن اعىپ تۇر. ول ازداي, اۋىز سۋدى ىشۋگە عانا ەمەس, دالاداعى تال-اعاشتاردى سۋعارۋعا, كوشەلەردى جانە كولىكتەردى جۋعا دا پايدالانىپ ءجۇرمىز.
باجايلاپ قاراساق, ۇكىمەتتىڭ 2012 جىلعى 17 قاڭتارداعى قاۋلىسىندا عيماراتتاردىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق تالاپتارى بەلگىلەنگەن. اۆتوكولىك جۋ قىزمەتى وسى تالاپتارعا باعىنۋى ءتيىس. ياعني كولىك جۋاتىن جەردىڭ تەحنيكالىق تالابىندا عيماراتتى سۋ جۇيەسىمەن جابدىقتاۋدا سۋدى تازالاپ, كەرى ايدايتىن قۇرىلعى مىندەتتى تۇردە ورناتىلۋى كەرەك. قازىر بۇل تالاپ ورىندالمايدى. ساراپشى-ماماندار بۇل تالاپتى بۇزعاندارعا قاتاڭ جازا قولدانۋدى ۇسىنىپ وتىر. ءماجىلىس دەپۋتاتى سەرگەي پونومارەۆ سۋدى قاتتى ىسىراپ قىلعاندارعا سالىناتىن ايىپپۇلدىڭ كولەمىن بىرنەشە ەسەگە كوتەرۋ كەرەك دەپ سانايدى.
«بىزدە قازىر سۋعا دەگەن جابايى كوزقاراس بار. كولىك جۋاتىن جەرلەر تازا اۋىز سۋدى پايدالانادى. ءتىپتى ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر دە بيزنەسىنىڭ قۇنىنا سۋدىڭ قۇنىن قوسىپ جازبايدى. ولار اۋەلى جالاقىنى, ودان كەيىن جانار-جاعارمايدى, كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى قوسادى, ال سۋعا 1 تيىن اقشاسىن دا سالمايدى. ويتكەنى ەلىمىزدە سۋدىڭ قۇنى وتە ارزان. تازا اۋىز سۋدىڭ ءبىر تەكشە مەترىنە 77 تەڭگە تولەيسىڭ, ءبىتتى. بىزدە ايتىلىپ-ايتىلىپ جاۋىر بولعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – ونەركاسىپتەگى الىپ كاسىپورىندار 30-40 جىل بۇرىنعى تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەيدى. كوپ سۋدى ىسىراپ قىلاتىن سولارعا سالىناتىن ايىپپۇل مولشەرىن كۇرت ءوسىرۋىمىز كەرەك. ناقتى ءبىر قولدانۋ نورمالارى مەن سۋ ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ, بەكىتەتىن ۋاقىت جەتتى» دەيدى س.پونومارەۆ.
ال سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىن كوپ جىل باسقارعان يسلام ابىشەۆ سۋدى تۇرمىستا ۇنەمدەۋگە بولعانمەن, باسقاشا جولى قيىنداۋ ەكەنىن ايتادى.
«قازاقستان بويىنشا 1 ملرد تەكشە مەتر سۋ تۇرمىس قاجەتىنە جۇمسالادى. بۇل – ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى نارسە. ال اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن سۋارۋعا 13 ملرد تەكشە مەتر سۋ پايدالانامىز. مىسالى, استاناعا تەحنيكالىق سۋدى قايدان تاسىپ اكەلەمىز؟ ارينە, استانا سۋ قويماسىنان. بۇل – قىرۋار شىعىن. الداعى ۋاقىتتا باسقا جولدارىن قاراستىرۋىمىز قاجەت. ايتپەسە سۋدىڭ شىعىنىنا قاتىستى ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيدى» دەيدى ول.
كىم قانشا جۇمسايدى؟
Worldometers-ءتىڭ مالىمەتىنە ۇڭىلسەك, قازاقستان ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرى سياقتى سۋ پايدالانۋدا كوشتىڭ باسىندا تۇر. ماسەلەن, ەلىمىزدە كۇن سايىن جان باسىنا شاققاندا جۇمسالاتىن سۋدىڭ مولشەرى 3,5 مىڭ ءليتردى قۇرايدى. سالىستىرىپ كورسەك, كورشىلەس رەسەيدە بۇل كورسەتكىش – بار-جوعى 1,3 مىڭ ليتر, گۇرجىستاندا – 1,2 مىڭ ليتر, ۋكراينادا – 604 ليتر, ال ۇلىبريتانيادا 348 ليتر ەكەن. تۇرىكمەنستان ءتىپتى 16,3 مىڭ ليتر كورسەتكىشپەن بارىنەن الدا كەلەدى. ودان كەيىنگى ورىنداردا وزبەكستان (4,8 مىڭ ليتر), تاجىكستان (4,5 مىڭ ليتر) جانە قىرعىزستان (4,3 مىڭ ليتر) ورنالاسقان. الپاۋىت ەل اقش-تىڭ ءوزى 3,8 مىڭ ليترمەن وسى ەلدەردەن كەيىن جايعاسىپتى.
Holidu ۇيىمىنىڭ مونيتورينگىنە كىرگەن الەمدەگى 120 ءىرى قالانىڭ ىشىندە دە استانا, الماتى, شىمكەنت بار. ايتپاقشى, 123 قالانىڭ رەيتينگىندە سۋدىڭ قۇنى جونىنەن شىمكەنت 117-ءنشى, استانا 118-ءىنشى, الماتى 119-ورىندى يەلەنگەن. حالىقارالىق ەسەپپەن العاندا, استاناداعى سۋدىڭ 1 تەكشە مەترى 0,11 ەۋرونى قۇرايدى. بۇل – الەمدەگى ەڭ ارزان سۋ. الايدا سۋدىڭ قۇنىنا ۇقىپپەن قارايتىن كاراچيدە 1 تەكشە مەتر سۋ – 0,08 ەۋرونى, كايردە – 0,07 ەۋرونى, ەر-ريادتا 0,03 ەۋرونى قۇرايدى. وسى 123 قالانىڭ ىشىندە ەڭ قىمبات سۋ نورۆەگيا استاناسى وسلودا (5,51 ەۋرو) ەكەن. نورۆەگتەردىڭ جالاقىسى قازاقتاردان 7,7 ەسە ارتىق بولعانمەن, وسلوداعى سۋدىڭ ءتاريفى استانامەن سالىستىرساق 52 ەسە كوپ. سوعان قاراماستان, نورۆەگياداعى سۋ تۇتىنۋ مولشەرى بىزدىكىنەن ەكى ەسەگە دەيىن تومەن, ولار جان باسىنا شاققاندا ءبىر كۇندە 1,8 مىڭ ليتر سۋ پايدالانادى.
