قوعامداعى ەڭ كۇيىپ تۇرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – سۋيتسيد ادامنىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋىنىڭ ازايماي وتىرعاندىعى. مۇنى اباي مەن شاكارىم زامانىندا ەشكىم تۇسىنبەس ەدى, بىراق قازىر بۇل ماسەلە قوعامنىڭ باستى دەرتىنە اينالدى. كيبەربۋللينگ قۇرباندارى دا قازاقستاندا كۇننەن-كۇنگە كوبەيىپ بارا جاتقانىن ىلگەرىدە گازەتىمىزدە جازدىق.
ءسۋيتسيدتىڭ ءبىزدىڭ ەلدە كوبەيۋىنىڭ قوعامدىق, الەۋمەتتىك, پسيحولوگيالىق جان-جاقتى سەبەپتەرى بار. اسىرەسە, ءسۋيتسيدتىڭ بالالارعا قاراي اۋىز سالۋى – ەڭ قورقىنىشتى كورىنىس, سونىڭ ىشىندە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ بۇعان شارپىلۋى «جالعىزدىق» دەگەن رۋحاني دەرتتىڭ بىردەن-ءبىر ەمى «ءولۋ» دەپ شەشەتىن سانا اۋىتقۋى دەپ قورىتىندىلاعان.
استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنە «استانا اقشامى» گازەتى رەداكتسياسى اتىنان ارنايى حات جىبەرگەن ەدىك, «ەلوردا بويىنشا 2022 جانە 2023 جىلدارى سۋيتسيد وقيعالارىنىڭ قانشاسى تىركەلدى؟ سەبەپتەرى بار ما؟ (مىسالى, كومپ. ويىندارىنان ۇتىلۋ, نەسيەگە كىرۋ, اتا-انامەن جانجال, ت.ب. قانداي سەبەپتەرى بار, سۋيتسيد ارەكەتىنە بارعان ادامدارمەن دەپارتامەنتتىڭ پسيحولوگ ماماندارى جۇمىس ىستەي مە, ناتيجەلەرى قانداي؟» دەگەن ساۋالدارعا دەپارتامەنت باستىعى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى م.تولەباەۆتان مىناداي جاۋاپ كەلدى: «استانا قالاسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتى جانە ونىڭ اۋماقتىق بولىنىسىندە 2022 جىلدىڭ 12 ايى ىشىندە – 166, 2023 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 12 سۋيتسيد وقيعاسى تىركەلدى. سۋيتسيد ارەكەت جاساۋدىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – جاقىندارى مەن تۋىستارى تاراپىنان تۇسىنبەۋشىلىك, سۇيىسپەنشىلىك پەن قولداۋدىڭ بولماۋى. سونداي-اق تۋىستارىمەن جانجال (ۇرىس, سوزگە كەلىسپەۋشىلىك), دۇرىس تاربيە بەرمەۋ, تەحنولوگيا مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ اسەرى, ءدارى-دارمەك قولدانۋدىڭ مولشەرىن بىلمەگەندىك (اۋىرسىنۋدى باساتىن دارىلەردى مولشەردەن تىس قولدانۋ)».
مىسالى, مەكتەپتە, بىرتوعا مومىن بالالاردى بۇزىق مىنەزدى بالالار ۇنەمى باسىنۋى, وسىنداي بىرتوعا بالالاردىڭ ءارتۇرلى شارالاردان شەتقاقپاي قالىپ قورلانۋى, ساباعىنىڭ ناشارلاۋ كورسەتكىشتە بولۋىنان اركەز تومەنشىك ءجۇرۋى, ءوز ۇيىندە دە اتا-اناسىنىڭ مەيىرىم نازارىنان تىس قالۋى, سويتە تۇرا وسىنداي بىرتوعا بالالار «ەلىكتەگىش», «كورگىش», «ەستىگىش» سەكىلدى سەرگەك بالالارعا قاراعاندا «سەزگىش» بولۋى الگىندەي اينالاسىنان كەلىپ جاتقان جايسىز ارەكەتتەردەن جاندۇنيەسىنە تۇسكەن اۋىرتپالىقتاردى ۇزاق كوتەرۋگە شاماسى جەتپەي, جاس كوڭىلى مىنا سۇرقاي ومىردەن ابدەن تۇڭىلەدى ەكەن.
ءتۇڭىلۋدىڭ سوڭى تۇيىققا تىرەلۋ, الدى تاس قاراڭعى ىلگەرى باسار جولى قالماعان, ارتى الگىندەي قاتىگەز… مىنە, موينىنا ءبىر ءجىپ سالسا بولدى, ونسىز دا بۇكىل بولمىسى ءولىم تورىنا كەلىپ ءوزى ءتۇسىپ تۇر!
«استانا قالاسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتى جانە ونىڭ اۋماقتىق بولىنىسىندە 2022 جىلدىڭ 12 ايى ىشىندە – 166, 2023 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 12 سۋيتسيد وقيعاسى تىركەلدى
سوندىقتان, پسيحولوگتار كادىمگى اۋرۋدىڭ دياگنوزىن تاپقان دارىگەرلەر سەكىلدى وسىنداي مومىن, بىرتوعا بالالاردى تانىپ, ونى الگىندەي «رۋحاني جالعىزدىقتان» شىعارۋدىڭ جولىن اشۋى ءتيىس. ونىڭ ەڭ ءتيىمدى ءادىسى – ءوزىن تومەن سانايتىن بالانىڭ دا ەرەكشە قابىلەتى بار ەكەنىن ءبىلىپ, سول قابىلەتىن كورسەتۋگە, اشۋعا كومەك بەرۋ, قانداي ءبىر جەتىستىككە جەتكەنشە كوتەرمەلەپ وتىرۋ, سولايشا ول بالانى ومىرگە ىنتالاندىرۋ.
ءدىن نە دەيدى؟
ءداستۇرلى ءدىن قاعيدالارى بويىنشا «ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋى اۋىر كۇنا» سانالادى. سوندىقتان, جالپى مۇسىلمان تانىمى بار زاماندا – بۇدان ءبىر-ەكى عاسىر بۇرىن سۋيتسيد بولماعان, بولسا دا مۇلدە سيرەك كەزدەسكەنىن تاريحي كىتاپتاردان, ادەبي شىعارمالاردان-اق بايقاۋعا بولادى.
«سۋيتسيد, ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ يسلام دىنىندە اۋىر كۇناعا جاتادى. ويتكەنى ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ شاريعاتتا جاراتقاننىڭ جازمىشىنا قارسى شىققانمەن تەڭ.
«اللا تاعالا بىلاي دەيدى: «…جانە دە ءوز-وزدەرىڭدى ولتىرمەڭدەر. راسىندا, اللا سەندەرگە مەيىربان عوي. ال كىمدە-كىم دۇشپاندىقپەن, زۇلىمدىقپەن سولاي ىستەيتىن بولسا, ءبىز ونى توزاقتا ورتەيمىز. ولاي ەتۋ اللا ءۇشىن وڭاي» (نيسا, 29, 30).تىرشىلىكتە كورگەن تاۋقىمەتى ءۇشىن ومىردەن باز كەشىپ, ءوز-وزىنە قول سالۋ قۇداي تاعالانىڭ قاھارىنا ۇشىراتادى. اقىرەتتە ۇلكەن ازاپقا دۋشار ەتەدى. دۇنيەدەن قالاي كەتسە, اقىرەتتە سول كەيپىندە جازالاناتىن بولادى» دەيدى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمى.
الدىن الۋعا بولا ما؟
الايدا كەز كەلگەن ىندەتتىڭ ەمى بولاتىنى سەكىلدى ءسۋيتسيدتىڭ دە الدىن الۋعا بولادى دەيدى قازاقستاندىق سۋيتسيدولوگ ماماندار.
بىلتىرعى جىلى استانادا وتكەن پىكىر الماسۋعا قاتىسقاندار وسىنداي قورىتىندىعا كەلدى.
شارانى ەۋروپالىق وداق, دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى, سونداي-اق اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن قازاقستان مەديا اليانسى ۇيىمداستىردى.
ەلوردالىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىنىڭ پسيحوتەراپەۆتى, سۋيتسيدولوگى ەكاتەرينا ميرونوۆا قايعىلى ستاتيستيكانى كەلتىردى. انىقتالعانداي, الەمدە وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋلاردىڭ كۇندەلىكتى سانى شامامەن 2200 جاعدايدى قۇرايدى, بۇل كۇنىنە 15 ۇشاق اپاتىنا تەڭ.
بۇل پسيحيكالىق پروتسەسس ەمەس, ول ءۇشىن رۋحاني بايلانىس, ەموتسيونالدى قولداۋ قاجەت, سوندا ادام بىرەۋگە كەرەك ەكەنىن سەزىنەدى, بىرەۋ ونىڭ ءتىرى قالعانىن قالايدى. ەرەجە بويىنشا ەمەس, شارت بويىنشا ەمەس, جاي ادامگەرشىلىك نەگىزىندە. ولىمگە دايىن ادام مۇنداي جاندى كەزدەستىرسە, رايىنان قايتادى. ءسىز جاناشىر ادام بولۋىڭىز كەرەك, بۇل – ەڭ باستىسى» دەپ اتاپ ءوتتى سۋيتسيدولوگ.
ونىڭ ويىنشا, ادامدى كىنالاۋعا, مورالدىق تۇرعىدا ايىپتاۋعا بولمايدى, ءىسىن ۇياتقا ساناپ, قورقىتۋعا بولمايدى. مۇنىڭ ءبارى بايلانىستى ۇزەدى. ونىڭ سەزىمىن جوققا شىعارىپ, ونىڭ باسىنا تۇسكەن جاعدايدى سىناۋعا بولمايدى.
ددسۇ ستاتيستيكاسىنا سايكەس, قازاقستان سۋيتسيد سانى بويىنشا 20-ورىندا تۇر, ال 10-19 جاستاعى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا 10-ورىنعا ورنالاسقان. 2021 جىلى ەلىمىزدە وزىنە قول جۇمساعانداردىڭ سانى 3922-ءنى كورسەتكەن. ءوز-وزىنە قول سالۋ وقيعالارىنا زەر سالساق, ايەلدەرگە قاراعاندا ەرلەر اراسىنداعى ءولىم-ءجىتىم ەكى ەسە جوعارى. 100 مىڭ ادامعا شاققاندا ەرلەر اراسىنداعى كورسەتكىش 834,83 بولسا, ايەلدەردە – 452,07
«قازىرگى قوعامدا باق ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى. وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ تۋرالى ويلايتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگى بۇل ارەكەتكە ەكىۇشتى كوزقاراس تانىتادى. ولار شىنىمەن ولگىسى كەلەتىنىنە كۇمانمەن قارايدى. ءالسىز ادامدى ءوز-وزىنە قول سالۋعا يتەرمەلەيتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى باق-تا سۋيتسيد تۋرالى ءجيى جاريالانۋى بولىپ تابىلادى. ياعني, سۋيتسيد وقيعالارىن كەڭىنەن تاراتۋ سۋيتسيدكە بەيىم ادامدارعا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن» دەپ اتاپ ءوتتى قانات ساحاريا.
ول سونداي-اق جۋرناليستەر مەن باس رەداكتورلارعا ارنالعان دەكلاراتسيانىڭ جوباسىن ۇسىندى, وندا كاسىبي قاۋىمداستىقتى باق-تا سۋيتسيد تۋرالى اقپاراتتاردى ەگجەي-تەگجەيلى ايتپاۋعا شاقىردى. ياعني, ماتەريالدا وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋدىڭ ورنى, ءادىسى, سەبەپتەرى سياقتى مالىمەتتەردى اشپاۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سەبەبى مۇندايدا, سۋيتسيدكە بەيىم ادامدار سيپاتتالعان ءىستى ارەكەتكە نۇسقاۋ رەتىندە قابىلداۋى مۇمكىن. ول «ۆەرتەر ەففەكتىسى» دەپ اتالادى.
ءوز كەزەگىندە ددۇ-نىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى, دوكتور كەرولاين كلارينۆال 2008 جىلى ددۇ مۇشە ەلدەردە پسيحيكالىق, نەۆرولوگيالىق اۋرۋلارعا قىزمەت پەن كومەك كورسەتۋدى كەڭەيتۋ ءۇشىن «پسيحيكالىق دەنساۋلىق بويىنشا ايىرماشىلىق» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعانىن جەتكىزدى. ددسۇ قازاقستاندا بۇل باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا قولداۋ كورسەتۋدە.
ددسۇ-نىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ ۇلتتىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق جونىندەگى كەڭەسشىسى نيكولاي نەگاي پسيحيكالىق دەنساۋلىققا نە اسەر ەتەتىنى تۋرالى ايتتى.
«بۇل بيولوگيالىق كومپونەنتتەر: گەنەتيكالىق جانە بيولوگيالىق سيپاتتامالار, تۇلعالىق سيپاتتامالار, فيزيكالىق اۋرۋلاردىڭ بولۋى نەمەسە دامۋ ەرەكشەلىكتەرى. پسيحولوگيالىق كومپونەنتتەر: كۇيزەلىس جانە ديسترەسس, پسيحولوگيالىق تۇراقسىزدىق. الەۋمەتتىك كومپونەنتتەر: ادامنىڭ قوعاممەن بايلانىسى جانە قوعامنىڭ وعان بايلانىسى. وسى ءۇش قۇرامداس بولىكتىڭ بارلىعى سايكەس كەلگەن كەزدە عانا سۋيتسيد ورىن الادى. ياعني, وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ ءاربىر ادام ءۇشىن وتە ۇزاق پروتسەسس ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك, بۇل بىرنەشە ايدان بىرنەشە جىلعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن. ەڭ باستىسى, ءار كەزەڭدە ءبىز مۇنىڭ الدىن الۋىمىزعا بولادى» دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.
«كەلەشەك» پسيحولوگيالىق ورتالىعىنىڭ جانە «زامانداس 21» قوعامدىق قورىنىڭ پسيحولوگى ۆارۆارا پولياكوۆا «زامانداس» قورىنىڭ 10 جىلدان بەرى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ەموتسيونالدىق ءال-اۋقاتىن قالىپتاستىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ايتىپ بەردى. ول سونىمەن قاتار جاسوسپىرىمدەردە پايدا بولاتىن سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلقىنىڭ سەبەپتەرىن كەلتىردى. ولاردىڭ ىشىندە ءولىم تۋرالى قالىپتاسپاعان تۇسىنىك; قوعامدا يدەولوگيانىڭ بولماۋى; وكىنىشتەرگە اكەلەتىن ەرتە جىنىستىق ءومىر; وتباسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك; اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىق; وتباسىىشىلىك, مەكتەپىشىلىك نەمەسە توپىشىلىك قارىم-قاتىناسقا نارازىلىق رەاكتسياسى; دەپرەسسيا.
ەلىمىزدەگى 11-15 جاس ارالىعىنداعى ءاربىر بەسىنشى جەتكىنشەك كيبەربۋللينگتىڭ قۇربانىنا اينالادى ەكەن. عالامتوردا وتىرعان بالانىڭ جەكە باسىنا ءتيىسۋ, ءتۇر-تۇلعاسىن كەمسىتىپ, ار-نامىسىن قورلاۋ, اياققا تاپتاۋ, ودان قالدى قارعاپ-سىلەۋدىڭ سالدارى ودان دا قورقىنىشتى. راس, بۇرىن-سوڭدى ەلىمىزدىڭ زاڭناماسىندا «كيبەربۋللينگ» تەرمينى بولعان جوق. بۇعان دەيىن الەۋمەتتىك جەلىدە ادامدى بالاعاتتاۋ, پسيحولوگيالىق قىسىم كورسەتۋ, ءتۇرلى سوزدەر ارقىلى ولىمگە يتەرمەلەۋ قىلمىستىق كودەكس نەگىزىندە قارالادى. ياعني وسى كودەكستىڭ 105-بابى «ءوزiن-ءوزi ولتiرۋگە دەيiن جەتكiزۋ» بويىنشا كامەلەتكە تولماعان ادامعا قاتىستى جاسالعان ءىس-ارەكەتتەر ءۇشىن ءۇش جىلدان سەگىز جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى.
كيبەربۋللينگ جاسايتىنداردىڭ اراسىندا پەدوفيلدەر كوپ كەزدەسەدى. ولار بالالاردى الداپ-ارباپ, جەلىگە جالاڭاش تۇسكەن ۆيدەو نە سۋرەتىن سالۋعا كوندىرەدى. كەيىن سول سۋرەتتى جۇرتقا جاريا ەتەمىن دەپ قوقان-لوقى جاساۋ ارقىلى كەزدەسۋگە شاقىرادى نە اقشا بوپسالايدى. ال قىسىمعا شىداماي, شاراسىز كۇيگە تۇسكەندەرى كوپ جاعدايدا وزىنە قول سالادى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە, كيبەربۋللينگ قازىر بۇكىل الەمدەگى وتە وزەكتى پروبلەماعا اينالعان. وكىنىشتىسى, قازاقستاندا دا كيبەربۋللينگكە ۇشىراعان بالالار از ەمەس.
كىم كومەكتەسە الادى؟
بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ترەنەرى, الەۋمەتتانۋشى حاليدا اجىعۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا, بالالاردى عالامتورلىق قىسىمنان قورعايتىن زاڭ 21 ەلدە بار. ال قازاقستاندا كيبەربۋللينگتىڭ قۇرباندارى تۋرالى ەشكىم ستاتيستيكا جۇرگىزبەيدى. سوندىقتان ماماندار ۇلىبريتانيا مەن رەسەي تاجىريبەسىنىڭ نەگىزىندە بۋللينگتەن قورعانۋ تۋرالى كودەكستىڭ ۇلگىسىن ازىرلەگەن. وندا تەك ۆيرتۋالدى كەڭىستىكتە عانا ەمەس, جالپى زومبىلىق كورگەن بالالارعا كومەكتەسۋ جولدارى تۋرالى اتا-انا مەن ۇستازدارعا نۇسقاۋلار جازىلعان. قالالىق ءبىلىم باسقارماسى مەن بارشا مەكتەپ ۇجىمى وسى باعدارلامانى جەتىلدىرىپ, بەكىتۋى ءتيىس. ءسويتىپ بالالاردى بوپسالاۋ مەن قىسىمنان قورعاپ, امان الىپ قالۋعا بولادى.
بۇل تۇرعىدا شىنىندا دا جۋرناليستەر ءۇشىن سۋيتسيد فاكتىلەرىن جاريالاۋ بويىنشا وقىتۋ سەمينارلارى كەرەك-اق. سونداي-اق ادامداردىڭ 111, 112, 150 «سەنىم» تەلەفوندارىنا پسيحولوگيالىق كومەككە جۇگىنە الاتىنىن ەسكە سالامىز. بارلىق مەكتەپ پەن كوللەدجدە سەنىم جانە شۇعىل كومەك تەلەفونى بار.
بۇگىندە قالانىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا «BalaQorgau» ۆەب-سايتىنىڭ جوباسى بويىنشا QR-كودى بار اقپاراتتىق تاقتايشالار بويىنشا پەداگوگتار, وقۋشىلار جانە اتا-انا اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.
بالالار مەن ولاردىڭ اتا-اناسى سايتقا تاقتايشادان QR-كودتى سكانەرلەپ, قاجەتتى كومەك تۋرالى حابارلاپ, بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا مامانداردان كونسۋلتاتسيا الا الادى. ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان بالالار مەن وتباسىلاردىڭ ءوتىنىشى تاۋلىك بويى قابىلدانادى جانە قارالادى. ءاربىر جاعداي بارلىق ءمان-جاي انىقتالعانعا جانە جاعداي تولىق شەشىلگەنگە دەيىن باقىلاۋدا بولادى.
ەديسون اناسىنىڭ ماحابباتى
الەمدەگى ەڭ تانىمال عالىم ءارى ونەرتاپقىشتىڭ ءبىرى, 3 مىڭنان استام پاتەنتى بار توماس ەديسوننىڭ ءومىرى وتە قىزىقتى, تاعىلىمعا تولى. اقش-تىڭ وگايو شتاتىنداعى ميلان قالاشىعىندا ورتا تاپتىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن ول 7 جاسىندا العاش رەت مەكتەپكە باردى, بىراق ول تەك 3 ايعا سوزىلدى. ءبىر كۇنى مەكتەپتەن ورالعان كىشكەنتاي توماس اناسىنا مۇعالىمىنەن حات اكەلىپ بەرەدى. اناسى حاتتى اشىپ وقىعاندا, كوز جاسىنا بۋلىعىپ, سويلەۋگە شاماسى كەلمەي قالادى. اناسىنىڭ كۇيزەلگەن ءتۇرىن كورگەن بالاسى, نە بولعانىن تۇسىنبەي, انامدى رەنجىتىپ قويدىم با, ونىڭ جۇرەگىن جارالاپ الدىم با دەپ ونىڭ جۇزىنە ۇرەيلەنە قارايدى. ەديسون اناسىنىڭ جىلاعانى ءۇشىن ءوزىن كىنالى سەزىندى. سونى بايقاعان اناسى ءوزىن قولعا الىپ, ۇلىنىڭ بەتىنە كۇلىمسىرەي قارادى. سول ساتتە ەديسونعا اناسىنىڭ نۇرلى جۇزىنەن كۇللى الەم جارقىراپ كەتكەندەي بوپ سەزىلدى. نەنسي حاتتى داۋىستاپ وقي باستادى. بويىن ماقتانىش سەزىمى كەرنەگەن اناسىنىڭ داۋىسى توماسقا سەنىمدى ءارى قۋانىشتى بولىپ ەستىلدى. مۇندايدى كۇتپەگەن كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىن ءسال ىركىلىپ, اناسىنا تاڭدانا قارادى.
«ءسىزدىڭ ۇلىڭىز – وتە تالانتتى. بۇل مەكتەپ وعان قاجەتتى ءبىلىمدى بەرە المايدى, مۇندا ونداي دارىندى وقىتا الاتىن مۇعالىم دە جوق. ونى ۇيدەن وقىتقانىڭىز ءجون» دەپ حاتتى مانەرلەپ, بار ىقىلاسىمەن ماقتانا وقىپ, حاتتى بۇكتەپ, قالتاسىنا سالدى دا, ۇلىن مەيىرلەنە قۇشاعىنا قىستى. ونداعان جىلداردان سوڭ, اناسى ومىردەن وتكەننەن كەيىن, الەمگە تانىمال ونەرتاپقىش, امەريكانىڭ وزىندە 1093, الەمنىڭ وزگە ەلدەرىندە 3 مىڭعا جۋىق پاتەنتتىڭ يەگەرى, فونوگراف, قىزدىرۋشى شامدار, باتارەيا, ۇزاق جاناتىن شامدار, ەلەكتر ستانساسى سياقتى وزگە دە تەحنيكالىق جاڭالىقتاردى اشقان توماس ەديسون ءۇيدىڭ شاتىرىنان وتباسىلىق مۇراعاتتى تاۋىپ الادى. ونىڭ كوزىنە اناسى ساقتاعان ەسكى حاتتاردىڭ بۋماسى تۇسەدى. حاتتاردى قولىنا ۇستاعان ەديسون بايقاۋسىزدا ولاردى ەدەنگە شاشىپ الادى. سولاردىڭ ىشىنەن كەزىندە ءوزى مەكتەپتەن اكەپ بەرىپ, اناسىنا وقىتقان ەسكى حاتتى كوزى شالادى. ونىڭ ىشىندە بىلاي دەپ جازىلعان ەدى: «ءسىزدىڭ ۇلىڭىزدىڭ اقىل-ەسى جەتىلمەگەن. ءبىز ونى وزگەلەرمەن قوسىپ, مەكتەپتە وقىتا المايمىز. سوندىقتان ونى ءوزىڭىز ۇيدەن وقىتقانىڭىز ابزال». ەديسون كوز جاسىن تىيا الماي, بىرنەشە ساعات بويى جىلايدى. بۇل شىندىق سول كەزدە اشىلسا, بالكىم, بالا ومىردەن ءتۇڭىلىپ, وزىنە قول سالار ما ەدى, كىم ءبىلسىن؟! وسىلايشا نەنسي ەليوت ءوزىنىڭ اقىل-ەسى جەتىلمەگەن ۇلىنان دانىشپان ادامدى تاربيەلەپ شىعاردى. ول بالاسىن ينتەللەكتۋالدى تۇرعىدا دايىنداۋ عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە ول وعان تاريحتاعى ەڭ ماڭىزدى تۇلعالاردىڭ ءبىرى بولۋعا كومەكتەسەتىن شەكسىز قىزىعۋشىلىقتى وياتا الدى.
قايتسەك تە, سۋيتسيدتىك كوڭىل-كۇيدىڭ الدىن الۋ ءىس-شارالارىنا بەيجاي قاراماۋىمىز قاجەت. وسى تاقىرىپ عالامتور جايلاعان جاhاندانۋ زامانىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى رەتىندە قالا بەرەدى. قازاقتىڭ تابيعاتىنا جات بولعانمەن, قاۋىپ-قاتەرى ەلدى شارپىعان بۇل ىندەتتەن قالاي دا قۇتىلۋدىڭ جولىن ىزدەستىرۋىمىز قاجەت.
ازىرگە ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قوعامدىق مەيىرىمدى وياتۋ, باقۋاتتى جانداردىڭ كەدەيلەرگە قول ۇشىن بەرۋى, الدىلەردىڭ السىزدەرگە جاناشىرلىق جاساۋى, ءبىر ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە جىلىلىق تانىتۋى, اتا-انالاردىڭ بالالارىمەن جىلى قارىم-قاتىناستا بولۋى, كوبىرەك سويلەسۋى, كوپبالالى انالارعا جاعداي جاساۋ, بالالارمەن باسى قاتىپ جۇرگەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ, ولاردىڭ ەمىن-ەركىن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ – ءبارى-ءبارى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ءىس.
