20 قىركۇيەك كۇنى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسىمەن ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «تالان» كوركەم ءفيلمى جالپىۇلتتىق پروكاتقا شىقتى. كينوتۋىندىنى بەلگىلى جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ «قاسقىر ادام» پوۆەسىنىڭ جەلىسىمەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, اكتەر, كينورەجيسسەر بولات قالىمبەتوۆ ءتۇسىردى.
ءسوزىمىزدىڭ باسىندا قازاق حالقى وتكەن عاسىردىڭ 30-40-جىلدارى باستان كەشكەن كۇردەلى تاريحي كەزەڭ تۋرالى باياندايتىن فيلم ادەبي شىعارمانىڭ تازا كوشىرمەسى ەمەس ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. رەجيسسەر جەلىسىن عانا الىپ, ستسەناريگە كوپ وزگەرىس ەنگىزگەن. مۇندا تازا رەجيسسەرلىك شەشىم بار, ياعني رەجيسسەر وي مەن قيالىنا مەيلىنشە ەركىندىك بەرگەن. ستسەناري اۆتورلارى – بولات قالىمبەتوۆ پەن عازيز ناسىروۆ.
«قاسقىر ادامدى» كىتاپتان وقىپ, وعان العاشقى بولىپ قىزىعۋشىلىق تانىتقان مارقۇم اياعان ءشاجىمباي ەكەن. مۇنى ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىندە جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىك. كينورەجيسسەر وسى اۆتوردىڭ شىعارماسىن الىپ «جانسەبىل» كينوتۋىندىسىن تۇسىرگەنىن بىلەمىز.
«بۇل اياعاننىڭ مەنىڭ تۋىندىمنىڭ نەگىزىندەگى ەكىنشى كينوسى بولاتىن ەدى. وسى فيلم تۋرالى «اياعانعا ارنالعان كينو» دەگەن ماقالا جازعىم كەلەدى… ارادا كوپ جىل وتكەننەن كەيىن بولات قالىمبەتوۆ سونى جاڭاشا ءتىرىلتتى, ءوزىنىڭ قولتاباسىمەن مۇلدەم باسقا كينو جاسادى» دەگەن جازۋشى ۇلتتىق كودتى بۇل فيلمنەن كورگەنىن جەتكىزدى.
«تالان» تىلىمىزدە تاعدىر دەگەن ماعىنانى بەرەدى. «رەجيسسەرمەن بىرگە فيلمنىڭ اتىن ارى ويلادىق, بەرى ويلادىق. تاعدىردىڭ تەرەڭ تامىرىن ىزدەدىك. سوڭىنان وسى اتاۋعا توقتادىق» دەدى ج.قورعاسبەك.
وتكەن عاسىردا حالقىمىزدىڭ باسىنان اشارشىلىق, اتۋ, اسۋ سەكىلدى نەبىر اۋىر ناۋبەتتەر ءوتتى. قانشاما قانداسىمىز شەكارا استى, قانشاماسى ارىعا وتە الماي, بەرگى جاعىندا اجال قۇشتى. «ستالين ەمەس, قازاق ءوزى ءبىرىن-ءبىرى كورسەتىپ, قىرعىنعا ۇشىراتتى» دەگەن سوزدەر ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلۋدا. فيلم سودان بەرى قازاق وزگەردى مە دەگەن ويعا جەتەلەيدى.
كينوتۋىندىعا مىقتى اكتەرلىك قۇرام تارتىلدى. قىتاي جەرىنە جۇرتتى باستاعان تالاسبەكتى – ەرىك جولجاقسىنوۆ, ءبيبىسارا اتتى جەسىر كەلىنشەكتى – شىنار جانىسبەكوۆا, نكۆد-نىڭ قاتىگەز قىزمەتكەرى شورماندى – ەرجان نۇرىمبەت, ونىڭ توعىشار ارىپتەسى شۇكىردى – ۇلان ءنۇسىپالى, قاستەك اقساقالدى وڭداسىن بەسىكباسوۆ سومدادى. ال تالاسبەكتىڭ تاعاي اتتى ۇلىن, كەيىننەن قاستەكتىڭ تابىلعانىنا اينالاتىن جىگىتتى اسان ءماجيت وينادى.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى, «تالاندى» تاماشالاپ وتىرىپ, مۇنىڭ الدىندا تاعى ءبىر وتاندىق رەجيسسەر تۇسىرگەن كينو ويىمىزعا ورالدى. اتاپ ايتساق, تالاسبەكتىڭ اناسىنىڭ قايسارلىعى دوسحان جولجاقسىنوۆتىڭ «قۇنانبايىنداعى» زەرەنى ەسكە ءتۇسىردى. بولات قالىمبەتوۆ تە مۇنىمەن قازاق ايەلىنىڭ مىقتىلىعىن كورسەتكىسى كەلگەن بولۋى كەرەك. ال ءبيبىسارانىڭ ەركەك الدىندا السىزدىك تانىتىپ, ناپسىگە بەرىلۋى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قارالى سۇلۋ» اڭگىمەسىن جادىمىزدا جاڭعىرتتى.
فيلمدە «قاسقىر دا قاس قىلمايدى جولداسىنا» دەگەن يدەيا دا بار سەكىلدى. اتا-اناسىنان ەرتە ايىرىلىپ, تاۋدا تاعىداي جالعىز جورتىپ, ەرجەتكەن كەرىمدى قاسقىرلار جاتسىنباعان سياقتى. جانىمىزدا وتىرعان كورەرمەندەر مۇنى ماۋگليگە ۇقساتىپ جاتسا دا, ءبىز سولاي پايىمدادىق. ايتپەسە, تاعايدى دا امان قالدىرار ەدى.
كينوتۋىندىدا رەجيسسەر دەتالدەردى وسىلاي ويناتىپ, ۇلت تاعدىرىن كورسەتكىسى كەلدى. جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ پىكىرىنشە, بۇل ويى ءساتتى شىققان. «تالاسبەكتىڭ شەشەسى كىتاپتى بەكەر ۇستاپ وتىرعان جوق. كىتاپ پەن قازىنانىڭ قاتار قويىلۋى جايدان-جاي ەمەس. «ءبىز قانداي ۇلتپىز؟» دەگەنگە ءالى جاۋاپ بەرگەن جوقپىز. قىزىل كوماندير قاردىڭ ۇستىندە جاتقاندا, ءبىز قيماي سوعان قارادىق. سونى جەك كورەمىز, بىراق قيمايمىز. 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسى قابىلدانعان كەزدە ءوزىم ورىنباسار بولعان ورالحان بوكەي ماقالاعا «كسرو-نىڭ جانازاسى الماتىدا شىعارىلدى» دەگەن تاقىرىپ قويشى دەپ ەدى. سونىڭ ءالى جانازاسىن شىعارۋمەن كەلەمىز» دەدى جازۋشى.
بولات قالىمبەتوۆ بۇل ءفيلمدى ون ەكى جىل كۇتكەنىن جەتكىزدى. وسىنىڭ الدىنداعى «ساردار» كينوتۋىندىسىن تۇسىرگەنىنە وسىنشاما ۋاقىت ءوتىپتى. جالپى, ۇلتقا قاتىستى, قازاق تاعدىرى تۋرالى باياندايتىن فيلمدەردى وسىنداي رەجيسسەرلەرگە بەرۋ كەرەك. ولارعا مۇمكىندىك تۋدىرۋ قاجەت. الايدا كوبىنەسە ولاي بولا بەرمەيدى. ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ ءوزى ءبىزدىڭ گازەتكە بەرگەن سۇحباتتا جەتپىس جاسقا دەيىن جەتى-اق فيلم تۇسىرگەنىن, ءار ءفيلمنىڭ اراسىندا 3-4 جىلى ءوتىپ جاتقانىن وكىنىشپەن ايتقان ەدى. نارىمبەتوۆ پەن قالىمبەتوۆتى نەگە قولداماسقا؟
