حالىقارالىق جامبىل جانە «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى تۇرلىبەك مامەسەيىت – باس قالانىڭ رۋحاني-مادەني ومىرىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن تالانتتى جازۋشىلاردىڭ ءبىرى.
قالامگەر مەرەيلى جەتپىس جاسقا قورجىنى تولىق, قانجىعاسى مايلانعان اڭشىداي جەتىپ وتىر. قازاقتىڭ سىرشىل اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆ اعامىزدىڭ «تاۋ بالاسى تاۋعا قاراپ وسەدى» دەگەن اۋەزدى سازىمەن ۇيلەسكەن ولەڭى بار ەدى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سۋرەتكەر – قازاق جەرىندەگى ەڭ بيىك نۇكتەنىڭ ءبىرى حان-ءتاڭىرى باۋرايىندا دۇنيەگە كەلىپ, سول تۇمسا تابيعات پەن سوندا ءومىر سۇرگەن ادامداردىڭ تاعدىرىن شىعارماسىنا ارقاۋ ەتكەن.
تۇرلىبەك اعانىڭ تاۋعا دەگەن قۇمارلىعى ەرەكشە. ونى جازۋشىنىڭ بارلىق تۋىندىلارىنان اڭعاراسىز. اسىرەسە, «حان – ءتاڭىرى باۋرايىنداعى جالعىز شىرشا» اتتى حيكاياتىنداعى ويلار مەن تاۋدىڭ اسقاق بەينەسىن زەردەلەگەن سۋرەتتەر ءسىزدىڭ دە جۇرەگىڭىزدى تولقىتادى. بۇل حيكاياتتى اۆتوبيوگرافيالىق دۇنيە دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى بۇل شىعارماداعى باس كەيىپكەر – اۆتوردىڭ ءوزى. وسى حيكاياتتا ول: «تاۋ بولماسا, مىنا دۇنيە نە بولار ەدى دەپ ويلايمىن. تاۋ عالامنىڭ قورعانى عوي. ەلدىڭ شەتىندە, جەلدىڭ وتىندە. سوندىقتان دا بار قيىندىقتى الدىمەن تاۋ كورەدى. بۇلت الدىمەن تاۋ باسىنا ۇيىرىلەدى. تاۋدى كوپ ادام تۇسىنبەيدى, ءتىلسىز دۇلەي, قاتتى دەپ ويلايدى. ولاي ەمەس. تاۋ جۇمساق, مەيىرىمدى, «كوڭىلى» نازىك» دەپ تولعايدى. شىن مانىندە, ءبىز سەكىلدى جازىق جەردە وسكەن قىر بالاسىنا تاۋدىڭ قۇپياسى جۇمباق. ال بىراق وسى حيكاياتتى وقىعاننان كەيىن تاۋدىڭ سىرىن ۇققانداي بولدىم.
جازۋشى ادەبيەتتەگى شاعىن جانردى وتە شەبەر مەڭگەرگەن. حيكايات – پوۆەست جانرىنا كەلگەندە تايپالعان جورعا. ونىڭ «اتاقونىس», «ءتۇسىمە تاۋ كىرەدى», «اۋليەشوقى», «بەتورامال», «تەكتىنىڭ كەگى» دەگەن تاۋلى ءوڭىردىڭ عاجايىپ تابيعاتى مەن ادامدارىنىڭ قيلى تاعدىرى تاڭعى شىقتاي مولدىرەگەن قالپىندا اق پاراققا تاماشا كارتينا بولىپ تۇسە قالعان.
ماعان پروزاشىنىڭ «بەسىك پەن نەسىپ» پوۆەسى ەرەكشە ۇنادى. ۇناعانى سونشالىق, وسى تۋىندىنى قاتارىنان ەكى رەت وقىدىم. بۇل شىعارما وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارى جازىلسا دا, ءدال بۇگىنگى كۇننىڭ بەينەسىن بەرەدى. ۇزاق جىل اۋىلدا قوي باعىپ, وزات شوپان اتانعان بەكبوسىن قاريا كەمپىرى ولگەننەن كەيىن قالاداعى جالعىز بالاسىنىڭ قولىنا كەلەدى. بالاسىنىڭ جەكە پاتەرى جوق, قۋىقتاي ءبىر بولمەنى جالداپ تۇرادى. وسى جۇدەۋ كورىنىستەردىڭ ءبارى شالدىڭ جانىنا اۋىر تاستاي باتادى. تۋعان ەلدى, باياعى مالى مىڭعىرىپ جاتقان جايلاۋدى ساعىنادى. اقىرى, اقساقال نەمەرەسىن ەرتىپ اۋىلعا ساپار شەگەدى. جول ۇستىندە كەلە جاتىپ وتكەن ءومىرىن ەسكە تۇسىرەدى. شىندىعىندا, قازىر شاھاردان بەكبوسىن اتاعا ۇقسايتىن قارتتاردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. اۆتور وسى تۋىندىدا حالقىمىزدىڭ قازاقىلىق پەن اتا-بابا داستۇرىنەن اجىراپ بارا جاتقاندىعىن تۇسپالداپ ايتىپ, دابىل قاعادى. سونىمەن قاتار ادام بويىنداعى تۋىسقاندىق, باۋىرمالدىق, سىيلاستىق قاسيەتتەردىڭ وزگەرگەندىگىن كوركەمدىكپەن جەتكىزەدى. بەكبوسىن قارتتىڭ: «شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن تۋعان توپىراق – التىن بەسىگىڭ قانشا ايالاپ, الپەشتەگەنمەن, ازدى-كوپتى عۇمىرىندا ءدام-تۇز, نەسىبەڭ قاي قيىرعا جەتەلەپ, قانداي قيانعا سالمايدى دەسەڭشى؟! وعان ادام-جازعاننىڭ بيلىگى كەلىپ, پەندە شىركىننىڭ كوزى جەتە مە؟!» دەگەن تولعانىسى دا ءسىزدى ويلاندىرماي قويمايدى.
سونداي-اق ءسوز زەرگەرىنىڭ ەڭ سۇيەكتى تۋىندىسى – ەكى كىتاپتان تۇراتىن «تاڭجارىق» رومان-ديلوگياسى. بۇل شىعارما دا سۋرەتكەر شىڭجاڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى, كۇرەسكەر اقىن تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ ءومىر جولى مەن قيىن تاعدىرىن ءسوز ەتكەن. بۇل رومان جايىندا عالىم-سىنشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى شەريازدان ەلەۋكەنوۆ: «قاشاندا اقىن تاعدىرى – حالىق تاعدىرى. ءاربىر ونەر يەسى ءوز تۋعان حالقىنىڭ ءسوزىن سويلەپ, مۇڭىن مۇڭدايدى. تاڭجارىقتىڭ دا ءومىر جولى شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ قيلى زامانداعى قيىن تاعدىرى دەۋىمىزگە بولادى. وسى جولمەن جازۋشى تۇتاس قازاق ەلىنىڭ تاعدىرىن قوسا ويلاتادى» دەپ جازادى.
تۇرلىبەك مامەسەيىت پروزامەن بىرگە سىن سالاسىندا دا قالام تەربەدى. ونىڭ وسى باعىتتاعى «تانىم تارازىسى», «زەردەلىلىك ايناسى», «ديدار», «شەرحان مۇرتازا» اتتى ادەبي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى جارىق كوردى. بۇگىندە قالامگەر جيىرما جىلدان بەرى ەلوردادا تۇرادى. ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيدى.
