الەمدە بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى جالپى جاھان جۇرتىنا ونشالىقتى تانىمال ەمەس, ءوزىنىڭ ىشكى ساياساتىن بىلايعى بوتەن كوزدەردەن ۇدايى جاسىرىپ ۇستايتىن ەلدەر از ەمەس. سونداي قۇپيا تىرلىگى كوپ, سىرىن سىرتقا كوپ اسا شاشا بەرمەيتىن, ءاربىر ارەكەتىندە كەرەعارلىق جەتكىلىكتى ەلدەر قاتارىندا ءبىزدىڭ سان عاسىرلاردان بەرگى قۇدايى كورشىمىز – تۇرىكمەن جاماعاتى دا بار.
بيىلعى قاڭتاردىڭ 24-ءى كۇنى تۇرىكمەنستاننىڭ «اركاداگ» دەگەن قوسىمشا اتاۋىن العان پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۋحامەدوۆ اشحابادتا سالىنىپ جاتقان كەزەكتى وتەلدىڭ جوباسىمەن تانىستى. ەل بايتاعىنىڭ ارچابيل جانە چاندىبيل داڭعىلدارى اراسىنداعى 22,9 گەكتارلىق الاپتان بوي كوتەرەتىن بۇل مەيمانحانانىڭ ەرەكشەلىگى, كەشەننىڭ توبەسىنەن ۇزىندىعى 725 مەتردى قۇرايتىن قولدان جاسالعان وزەن قۇلاپ اعىپ جاتادى ەكەن. اركاداگ بۇدان ءارى حالىقارالىق كونگرەسس ورتالىعى, حالىقارالىق قابىلداۋ ورتالىعى, «سەناگات» كوممەرتسيالىق بانك پەن «تۇرىكمەنباشى» مەملەكەتتىك كوممەرتسيالىق بانكتىڭ وفيستەرى, سونداي-اق تۇرىكمەننىڭ ۇلى ويشىل اقىنى ماقتىمقۇلى فراگيدىڭ ەسكەرتكىشى جوبالارىن كوردى. پرەزيدەنت سونىمەن قاتار احال ءۋالاياتىندا تۇرعىزىلاتىن 200 ورىندىق «اك بۋگداي» ءساناتوريى مەن اشحابادتاعى حالىقارالىق كۇيىك ورتالىعىنىڭ ماكەتتەرىمەن تانىستى. مۇنان ءسال بۇرىن اشحاباد اەروپورتىنىڭ جانى مەن كوپەتداگ تاۋىنىڭ ەتەگىنەن تاعى ەكى مەيمانحانانىڭ سالىنعالى جاتقانى دا بەلگىلى بولدى. بىراق ساراپشىلار قازىر وتەلدەر مەن بيزنەس-ورتالىقتار قۇرىلىستارىنىڭ ەلدى جاپپاي بيلەگەن داعدارىس احۋالىندا سالىنعالى جاتقانىن جازىپ جاتىر. بۇل تۇرىكمەن ەلىنىڭ قازىر ۇلكەن تاۋەكەلدىڭ تەپسەڭىندە تۇرعانىن تانىتادى.
راس, تۇرىكمەنستان ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن جىلداردان باستاپ ءوزىنىڭ تابيعي قازبا بايلىعى – مۇناي مەن گازدىڭ يگىلىگىن ەلدىڭ قاجەتىنە وتە جاقسى اينالدىرا ءبىلدى. سونىڭ ارقاسىندا ورتالىق ازيا توسىندە كىل اق ءمارماردان تۇزىلگەن عيماراتتارمەن كومكەرىلگەن اسەم قالالاردىڭ ءبىرى بوي كوتەردى. سول كەزدەرى اشحابادتىڭ ءوزى دە, ونىڭ ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرى بولىپ سانالعان بىرقاتار عيماراتتارى دا گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزىلدى.
ءبىر كەزدەرى مۇندا اي-95 بەنزينىنىڭ ءليترى ۆەنەسۋەلا مەن يرانداعى ءتارىزدى نەبارى 2 تسەنت قانا تۇردى. بۇعان قوسا, جەڭىل كولىك يەلەرى ايىنا 120 ليتر بەنزيندى, جۇك ماشينالارى مەن اۆتوبۋستارى بار ازاماتتار 200 ليتر ديزەلدى وتىندى تەگىن الۋ قۇقىعىن پايدالاندى. ال ەلەكتر ەنەرگياسىن, سۋدى, گازدى جانە تۇزدى تۇرعىندار تەگىن الاتىن. بۇل سول كەزدەرى تۇرىكمەنباشى ساپارمۋراد نيازوۆ قايتا-قايتا ايتا بەرەتىن, حالىق ءۇشىن جاسالعان ناعىز ۇجماق زامان ەدى. بىراق تەگىن ىرىمشىكتىڭ تەك تىشقان اۋلايتىن تۇزاقتا عانا بولاتىنىن ۋاقىتتىڭ ءوزى كەيىن كورسەتىپ بەردى. جىلدار بويى بيلىكتىڭ بيشىگىندە ويناعان ەكونوميكا اقىرىندا سىقىرلاپ سىر بەردى.
تۇرىكمەندەر «التىن عاسىر» تۋرالى ەرتەگىگە توياتتاپ جۇرگەندە, ەلدە ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى كۇرت ءورشىپ كەتتى, بيۋدجەتتىك مەكەمەلەر قىزمەتكەرلەرى مەن جۇمىسسىزدار اراسىندا نارازىلىق تولقۋلارى كۇشەيە ءتۇستى. ەگەر بيلىك بۇعان وراي تەز ارادا وڭداستىرۋ شارالارىن قولدانباسا, جاعدايدىڭ بۇدان دا ۋشىعا ءتۇسۋى ابدەن كادىك. البەتتە, ءوزىن ءاۋ باستان بەيتاراپ دەپ جاريالاعان مەملەكەتتىڭ (مۇنداي مارتەبە الۋدىڭ باستى قاعيداتتارى ساقتالماعانىنا قاراماستان) وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى سىرت جاقتارمەن قارىم-قاتىناستى بارىنشا شەكتەپ, حالىقتىڭ قازىناسىنا شەكسىز يەلىك ەتۋدى جالعاستىرا بەرۋ ءوزىنىڭ كەرى ناتيجەسىن كورسەتپەي تۇرا المادى.
بۇگىندە ەلدەگى احۋالدىڭ كۇرت تومەندەپ كەتكەنىن اقش دوللارى قۇنىنىڭ «قارا بازاردا» رەسمي باعامنان ءۇش ەسەدەن قىمبات ەكەنى دە انىق ايعاقتايدى. شەنەۋنىكتەر وسى جاعدايدا قازىنانى تولتىرۋدىڭ كەز كەلگەن جولىن ىزدەستىرىپ الەككە تۇسۋدە. ماسەلەن, 2013 جىلعى 1 قاڭتاردان بەرى بيلىك كاسىپكەرلەرگە زەينەتاقى قورىن تولتىرىپ وتىرۋدى تاپسىرعان ەدى. بىراق ول كەزدە بۇل اركىم ءۇشىن ەرىكتى تىرلىك بولاتىن. ال بيىلعى جىلدىڭ باسىنان ول مىندەتتى ماسەلەگە اينالدى. وسى تۇستا دالادا مىلتىق اسىنىپ جۇرگەن كەز كەلگەن اڭشىنى, ۇيىندە وتىرعان كورىپكەلدەر مەن پالشىلاردى ىشكى ىستەر بولىمدەرىنە اكەلىپ, 100 ماناتتان ايىپپۇل تولەتتىرۋ تارتىپكە اينالدى. ال ەر كىسىلەر تويلاردا, قوعامدىق ورىنداردا ارتىعىراق اراق ءىشىپ العاندارى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلادى. مۇنان ءسال بۇرىن قارا ءتۇستى اۆتوموبيلدەردى اق تۇسكە بوياۋ ناۋقانى باستالعان ەدى. تاپسىرمانى ۋاقىتىندا ورىنداماعان كولىك يەلەرى اقشالاي ايىپپۇل تولەۋگە ءماجبۇر بولادى. اسىرەسە, ايەل جۇرگىزۋشىلەر قاتتىراق قىسىمعا ۇشىرايدى. ءتىپتى تاجىريبەلى جۇرگىزۋشى ايەلدەردىڭ ءوزى جول بويىندا توقتاتىلىپ, ولارعا كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگى ءۇشىن سىناقتى قايتا تاپسىرۋ مىندەتتەلەدى.
پرەزيدەنت وتكەن جىلدىڭ 10 قازانىندا بۇعان دەيىن جاسالىپ كەلگەن بارلىق الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستايتىن قاۋلىعا قول قويدى. ول بويىنشا ەندى ەل تۇرعىندارى 1 قاراشادان باستاپ وزدەرى پايدالانىپ كەلگەن تابيعي گازعا قوسىمشا اقى تولەۋگە كوشىرىلدى. اتاپ ايتقاندا, كاسىپكەرلىكپەن اينالىسپايتىن كىسىلەر وزدەرىنە ليميتپەن بەرىلگەننەن ارتىق گازدى پايدالانعاندارى ءۇشىن ءار 1000 تەكشە مەترگە 20 ماناتتان اقى تولەۋگە ءتيىس بولدى. سول سياقتى تۇرىكمەنستاندا تۇرۋعا قۇقىعى بار شەتەلدىك ازاماتتار مەن ازاماتتىعى جوق نەمەسە بوسقىن ادامدار دا تاپ وسىنداي جەڭىلدىكتەرمەن شەكتەلدى. مۇنداي شەكتەۋلەر جۇرتتىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋلارى تۇرعىسىندا دا جاسالدى. مەملەكەت باسشىسى بۇل جەڭىلدىكتەردىڭ مەملەكەت قيىن جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەزدە ەنگىزىلگەنىن, قازىر ەلدە «جىلدان جىلعا تۇرعىندار تابىستارى كوبەيىپ, جۇمىس ورىندارىنىڭ كوپتەپ اشىلىپ كەلە جاتقانىمەن» ءتۇسىندىردى. بۇعان قوسا, ول بۇل باستامانىڭ رەسپۋبليكا اقساقالدار كەڭەسىنەن شىققانىن دا مالىمدەدى.
ۇستىمىزدەگى جىلعى قاڭتاردىڭ 26-سى كۇنى وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندە دە ماسەلە كوتەرىلدى. وندا بۇعان دەيىن پارا الۋ ۇستىندە قولعا ءتۇسىپ, قىلمىستىق ءىس قوزعالعان باسشىلاردىڭ اتى-جوندەرى اتالدى. ولاردىڭ بارىنەن مەملەكەتكە ايتارلىقتاي قوماقتى قارجى ءوندىرىلىپ الىنىپ, ىستەرى سوتقا وتكىزىلگەن. پرەزيدەنت «قاجەت بولعان جاعدايدا ەكونوميكالىق قىلمىسقا قارسى كۇرەس مەملەكەتتىك قىزمەتىنىڭ ۋاكىلەتتىگى مەن شتاتى كەڭەيتىلەتىنىن» ايتىپ ءوتتى.
ۇكىمەت وتىرىسىندا گۋربانگۋلى بەردىمۋحامەدوۆ ەلدىڭ بيۋدجەتىنە تۇسەتىن ۆاليۋتا قۇيىلىمدارىن كوبەيتۋدى تاپسىردى. بۇدان باسقا, ول قابىلدانعان باعدارلامالاردى ورىنداۋ ءۇشىن كەرەكتى قارجى كوزدەرى مەن جوسپارلانعان جوبالاردى جۇزەگە اسىراتىن ينۆەستورلاردى تابۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ءبىلدىردى. مەملەكەت باسشىسى سونىمەن بىرگە كاسىپكەرلەرگە ەركىندىكتى كوبىرەك بەرىپ, مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى اكتسيونەرلىك قوعامعا اينالدىرۋ, ولاردى جەكەشەلەندىرۋدى جىلدامداتۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
سەرىك ءپىرنازار
